یک ونیم تریلیون دلار گردش مالی موادمخدر

تحلیل اقتصادی از تجارت مواد مخدر در جهان

با این که پدیدهء مصرف و قاچاق مواد مخدر تا چند دهه قبل تنها در قسمت‌هایی از جهان مورد توجه بود اما امروزه سازمان ملل آن را از جرایم سازمان یافته تلقی کرده و کنوانسیون‌های مختلفی را برای مقابله با آن صادر کرده است. در حال‌حاضر تولید، مصرف و قاچاق مواد مخدر در سطح جهان به حدی رسیده که حجم تجارت و گردش مالی آن بیش از یک و نیم تریلیون دلار برآورد می‌شود. این حجم گردش مالی نشان از این دارد که اگر تا پیش از این مافیا فقط در سیسیل فعال بود اینک گروه‌ها در بسیاری از کشورها در امر قاچاق مواد مخدر و دیگر بزهکاری‌ها فعالیت دارند.

براساس آخرین آمار منتشر شده‌از سوی سازمان ملل، وجود ۱۸۵ میلیون نفر در سراسر جهان، بازار مناسبی را در اختیار قاچاقچیان و باندهای تبهکار قرار داده است. درون این بازار نیز توزیع منافع به شکلی کاملا ناعادلانه است به طوری که سهم عمده‌ای از یک و نیم تریلیون دلار درآمد حاصل از قاچاق مواد مخدر عاید عده‌ای محدود می‌شود.

با توجه به گردش مالی بالای مواد مخدر در سطح جهان که این فعالیت را پس از صنعت نفت و توریسم و اسلحه به عنوان چهارمین فعالیت مطرح می‌کند و از سوی د یگر اثراتی که تولید، مصرف و تجارت آن بر اقتصاد، اشتغال، امنیت اجتماعی، بهداشت، گسترش آسیب‌های اجتماعی و کاهش مشارکت اجتماعی دارد، شناسایی می‌کند و ابعاد مختلف مواد مخدر و اثرات آن به ویژه در کشورهایی که در مسیر ترانزیت و قاچاق مواد مخدر قرار دارند، از اهمیت بیش‌تری برخوردار است.

کشور ما نیز یکی از کشورهایی است که از ناحیه مواد مخدر، آسیب‌پذیر است; چرا که دو هزار کیلومتر مرز مشترک با افغانستان و پاکستان که از کشورهای فعال در امر کشت خشخاش و قاچاق مواد مخدر هستند، دارد و موقعیت جغرافیایی ایران به گونه‌ای است که قاچاقچیان بین‌المللی برای انتقال تولیدات افغانستان و پاکستان و ارسال مواد مخدر مورد نیاز کشورهای آسیایی خود را ملزم به گذر از خاک ایران می‌بینند.

از سوی دیگر، درگیری افغان‌ها در جنگی فرسایشی و اتکای بیش از حد آنان به کشت مواد مخدر سبب شده تا تولید تریاک در افغانستان از ۴۵۰ تن در سال ۱۹۸۰ به بیش از چند برابر افزایش یافته و به شش هزار تن در سال برسد.

براساس برآوردهای به عمل آمده میزان تولید تریاک در سال ۲۰۰۴، ۱۸ تا ۳۲ درصد افزایش تولید داشته است و این امر حکایت از آن دارد که اقتصاد افغانستان بر مبنای کشت خشخاش شکل گرفته است. استان‌هایی از افغانستان که در مجاورت کشورهای ایران و پاکستان قرار دارند، حدود ۷۰ درصد سطح زیرکشت خشخاش را به خود اختصاص داده‌اند و بخش عمده‌ای از ساکنان این مناطق از این طریق امرار معاش می‌کنند.

از آن‌جا که برای کشت خشخاش و تبدیل آن به تریاک و تبدیل حدود ۶۰درصد آن به هرویین و مرفین و سایر فعالیت‌های جانبی نظیر حمل‌ونقل و فن‌آوری و فروش در بازار داخلی افغانستان به ازای هر هکتار کشت، چهار نفر در تولید و چهار نفر در فعالیت‌های جانبی مشغول به فعالیت می‌شوند، به این ترتیب برای تولید چهار هزار تن تریاک در زمینی به وسعت بیش از ۹۰ هزارهکتار جمعیتی در حدود ۷۰۰ هزار نفر شاغل خواهند شد.

بنابراین تنها تمرکز به اقدامات مقابله با عرضه از سوی ایران و حتی دریافت کمک‌های بین‌المللی در این زمینه نمی‌تواند موفقیت‌های موردنظر را حاصل کند زیرا تولید مواد مخدر در افغانستان به ادامهء‌حیات مردم بخش‌هایی از این کشور گره خورده است. در چنین شرایطی حتی توسل به شیوه‌هایی نظیر خرید یکبارهء محصول کشاورزان هم نمی‌تواند سازگار باشد بلکه باید از طریق اجرای سیاست کشت جایگزین و بسترسازی فرهنگی در میان‌مدت و بلندمدت به این امر امید بست.

از سوی دیگر عواملی که به تولید مواد مخدر به عنوان یکی از محصولات کشاورزی تاثیرگذار هستند، شامل زمین، سرمایه و نیروی کار است. البته چنانچه هدف صرفا تولید تریاک باشد با توجه به بافت سنتی حاکم بر خانواده‌های افغان و نظام خانوادگی (خویشاوندی) حاکم بر زمین‌ها و همچنین سرمایهء اندک موردنیاز برای تولید تریاک، کشاورزان افغانی می‌توانند به صورت خودکفا عمل کنند. اما از آنجا که بخش عمدهء تریاک تولیدی باید در آزمایشگاه‌ها به هرویین تبدیل شود و انجام این عمل مستلزم سرمایه و امکانات خاصی است و از سوی دیگر به دلیل انحصاری که در خرید تریاک از سوی قاچاقچیان اعمال می‌شود، کشاورزان افغانی ترجیح می‌دهند از همان ابتدا با سرمایه‌داران و قاچاقچیان فعال در این عرصهء فعالیت خود را آغاز کنند.

به این ترتیب، صاحبان منابع مالی پس از خرید تریاک و هرویین از تولیدکنندگان در واقع قدم در مسیری می‌گذارند که محصول تولیدی را در بازارهای سراسر جهان توزیع می‌کنند و در طول این فرآیند است که _مواد مخدر ارزش افزوده‌ای معادل چند برابر قیمت خریداری شده از کشاورز پیدا می‌کند.

برای مثال، اگر در سال ۲۰۰۱ قیمت تریاک خریداری شده از کشاورز افغانی (که در دو سه سال اخیر به دلیل تغییرات بازار و اقدامات گروه طالبان این قیمت تا چند برابر افزایش یافته است) به حدود ۳۰۰ دلار برای هر کیلوگرم تریاک بالغ شود در بازار عربستان سعودی این میزان تریاک به ۱۳۳ هزار دلار (در سطح عمده‌فروشی) فروخته می‌شود.

البته در فاصلهء سال‌های قبل از ۱۹۹۹ به ازای هر کیلوگرم تریاک فقط ۳۰ تا ۳۵ دلار به کشاورز تعلق می‌گرفت و محصول هر هکتار به بهای هزار و پانصد دلار فروخته می‌شد، در حالی که در سال ۲۰۰۲ این رقم به ۱۶ هزار دلار در هر هکتار افزایش یافته است (بیش از ۱۰ برابر افزایش قیمت) با توجه به افزایش درآمد ناخالص که از محل تولید خشخاش عاید کشاورزان افغانی می‌شود و همچنین با توجه به سودی که فروشندگان عمده‌فروش و خرده‌فروش در سطوح مختلف کسب می‌کنند به نظر نمی‌رسد که اقدام دولت‌ها در مورد تصمیم به کاهش تولید، توزیع و فروش مواد مخدر که با منافع این گروه‌ها در تقابل است، ‌به سادگی تحقق پیدا کند.

منبع:برگرفته‌از پژوهش جمعیت رهایی از آسیب‌‌های اجتماعی (رهیاب)