بخور و نمیر

مهمترین جامعه هدف در هدفمندی یارانه ها بخش کشاورزی است که نیازمند تدوین شیوه های علمی با رعایت اصول بهره وری است

بخش کشاورزی با ظرفیت بالایی که در جذب نیروی انسانی و ایجاد اشتغال دارد، می تواند پاسخگوی نیاز داخلی و حتی زمینه ساز حضور کشور در بازارهای جهانی باشد. افزایش صادرات غیرنفتی و در نهایت تضمین رشد اقتصادی، مهمترین نتایج توسعه بخش کشاورزی می باشند که نیازمند اتخاذ سیاست های حمایتی دولت هستند.

یکی از سیاست های دولت در این بخش، پرداخت یارانه هایی است که هدف از آنها، کاهش هزینه های تولید و افزایش درآمد تولید کنندگان است.

به طور کلی، یارانه های پرداختی دولت شامل یارانه های تولیدی، مصرفی و خدماتی بوده و در این بین، بیشترین سهم یارانه ها مربوط به یارانه های مصرفی است. در کشور ما با آن که برای حمایت از تولید داخل و رفع وابستگی به واردات، لازم است یارانه های تولیدی بیشترین سهم را داشته باشند، اما یارانه های مربوط به بخش کشاورزی در مقایسه با دیگر بخش ها رقمی ناچیز هستند.

سیاست های حمایتی در بخش کشاورزی ایران با هدف تقویت بنیه تولید، توسعه روستاها و ایجاد و حفظ اشتغال اتخاذ می شوند. بنابراین با توجه به اهداف دولت در حمایت از بخش کشاورزی، هدفمند کردن یارانه ها نباید به معنای افزایش قیمت نهاده ها باشد، چرا که این امر، ریسک بخش کشاورزی را در مقایسه با سایر بخش های اقتصادی به طرز قابل ملاحظه ای افزایش خواهد داد. علاوه بر این، افزایش قیمت نهاده ها با توجه به شرایط اقتصادی موجود و مشکلاتی همچون تورم عمومی در کشور، نوسانات اقلیمی، آفات و بیماری ها، بلایای طبیعی و ریسک سرمایه گذاری، ضمن تهدید بخش کشاورزی، سرمایه گذاری را با کاهش مواجه کرده که نتیجه این امر، کاهش تولید و عقب افتادگی بیشتر این بخش خواهد بود.

● نگاه بین المللی

سیاست های حمایتی در کشورهای در حال توسعه که بخش کشاورزی در توسعه اقتصادی آنها نقش کلیدی دارد، از اهمیت خاصی برخوردارند و حتی سازمان تجارت جهانی اِعمال برخی روش های حمایتی را برای بخش کشاورزی از سوی دولت ها مجاز دانسته است. در ایران، ابزارهای حمایتی دولت در این بخش بسیار محدود و فاقد تنوع کافی هستند و اغلب شامل پرداخت یارانه به نهاده های مورد استفاده نظیر کود، سم، بذر، ماشین آلات، پرداخت خسارت به تولید کنندگان محصولات کشاورزی، پرداخت بخشی از حق بیمه محصولات کشاورزان و خرید تضمینی برخی محصولات اساسی می شوند. در عین حال در کشورهای پیشرفته، حمایت از بخش کشاورزی توسط ابزارهای متنوعی صورت می گیرد که در عمل، دستیابی به اهدافی از قبیل افزایش درآمد کشاورزان، حمایت از تولید کنندگان داخلی، رفع وابستگی و کاهش فقر را تضمین می کند.

● کشورهای پیشرفته و یارانه کشاورزی

اتحادیه اروپا بزرگترین حمایت کننده بخش کشاورزی در جهان است. تأمین یارانه های پرداختی توسط این اتحادیه، مستقیماً توسط مالیات دهندگان آن صورت می گیرد. این یارانه، معادل نیمی از بودجه سالانه اتحادیه اروپا است که رقمی در حدود ۳۰ میلیارد پوند می باشد. از سال ۲۰۰۳ در بخش های مختلف اتحادیه، یک سلسله اصلاحات بنیادین صورت گرفته که ارایه خدماتی در راستای حفظ و توسعه روستاها - به جای پرداخت مستقیم پول - یکی از این برنامه های اصلاحی است. این تغییر در نوع تخصیص یارانه ها، تأثیر منفی قابل توجهی بر تولید کنندگان محصولات کشاورزی در کشورهای غیرعضو داشته است. عمده ترین سیاست های مشترک حمایتی در کشورهای عضو اتحادیه اروپا شامل سیاست های قیمتی، پرداخت های درآمدی غیرمستقیم همچون نرخ بهره پایین، نهاده های ارزان تولید و کاهش مالیات، پرداخت های مستقیم درآمدی مانند جبران خسارات طبیعی و سایر مخارج دولتی برای تحقیق، تبلیغات و بازاریابی می باشند.

حمایت های آمریکا از بخش کشاورزی نسبت به اروپا کمتر است. طبق قانون زراعی جدید و سایر برنامه های کشاورزی، حمایت های انجام شده توسط دولت آمریکا شامل یارانه وام های کشاورزی، حفاظت از منابع، حمایت های قیمتی، بیمه محصولات و یارانه های صادراتی هستند.

● یارانه تولیدی، جایگزین یارانه مصرفی

به طور کلی، حمایت در کشورهای در حال توسعه بیشتر به سمت نهاده های تولید و مصرف کنندگان و در کشورهای توسعه یافته به سمت حمایت های قیمتی از تولید کنندگان کشاورزی است؛ به گونه ای که در کشورهای عضو سازمان همکاری های اقتصادی و توسعه (OECD)، در حدود سه چهارم کل حمایت از بخش کشاورزی، مربوط به تولید کنندگان است و دو سوم این مقدار به حمایت های قیمتی اختصاص دارد.

علاوه بر مسایل مربوط به یارانه ها، بهره وری عوامل تولید در بخش کشاورزی از اهمیت فراوانی برخوردار است. اقتصاد ایران علیرغم برخورداری از نیروی کار جوان و تحصیلکرده، در اختیار داشتن منابع طبیعی غنی و ظرفیت های قابل توجه تولیدی، بهره وری مناسبی ندارد که این امر ناشی از مسایلی همچون ضعف در مدیریت، فقدان سرمایه گذاری در تحقیقات، عدم کارایی واحدهای تولیدی، اِعمال شیوه های سنتی کشاورزی، عدم حاکمیت شایسته سالاری علمی و فنی در تولید و فقدان آموزش های مورد نیاز در بخش کشاورزی است. هدفمندی یارانه ها، نیازمند رفع نواقص تولید و ارتقای مسایلی همچون بهره وری است. شیوه های علمی و نوین تولید در بخش کشاورزی که به افزایش راندمان تولید و کاهش هدرروی نهاده ها می انجامند، موضوعی است که توجه، بررسی و دقت نظر کارشناسی را می طلبد.

به عنوان مثال، مصرف سرانه نهاده های کشاورزی به علت عدم آگاهی از شیوه استفاده آنها در ایران بسیار بالا است که این امر بر کیفیت محصول اثر خواهد گذاشت، در حالی که تنها با استفاده بهینه از منابع و ارتقای کارایی و اثر بخشی عوامل تولید، بخش کشاورزی می تواند علاوه بر پاسخگویی به نیازهای روز افزون جمعیت رو به رشد، در جریان توسعه اقتصادی گام بردارد.

در پایان باید گفت هدفمند کردن یارانه ها نباید به معنای افزایش قیمت عوامل تولید باشد، بلکه این فرآیند باید به معنای کاهش سهم یارانه های مصرفی تا حد ممکن و افزایش سهم یارانه های تولیدی جهت حمایت از تولید کنندگان تعریف شود. تنها در این صورت است که می توان به رشد اقتصادی مطلوب دست یافت. با توجه به شرایط اقتصادی کشور و موقعیت جغرافیایی آن برای افزایش تولید و بهره وری و در نهایت راهیابی به بازارهای بین المللی و توسعه بخش کشاورزی، دولت باید با توجه به ضرورت ها به هدفمند کردن یارانه ها اقدام کند.