دیابت با چشم چه می کند

از رتینوپاتی دیابتی تا اثر استرس بر چشم بیماران دیابتی

احتمالا همه دیابتی‌ها این را می‌دانند که بیماری‌شان در بلندمدت، تهدیدی برای سلامت چشم‌شان است ولی به احتمال زیاد، بیشترشان نمی‌دانند که دیابت یکی از چهار علت اصلی نابینایی در دنیاست. دیابت می‌تواند آب مروارید، آب‌سیاه و خون‌ریزی‌های عروقی در چشم شما ایجاد کند. پس برای پیشگیری از این عوارض و مقابله با آنها باید به فکر بود و اقدام کرد...

میزان شیوع عوارض دیابت با مدت زمان ابتلا به این بیماری و سن بیمار و میزان کنترل قند خون و ژنتیک افراد رابطه مستقیم دارد. معمولا قند بالا باعث مختل شدن عملکرد سلول‌های بدن می‌شود و در مراحل انتهایی در چشم ایجاد خون‌ریزی می‌کند و کار به لیزر عروق خون‌ریزی‌کننده می‌رسد. در این مرحله، دیابت مشکلات چشمی و کلیوی زیادی ایجاد می‌کند. بر اثر خرابی عروق چشمی، عروق خزه‌مانند ریز و نابجایی در چشم رشد می‌کند که به راحتی پاره شده و خون‌ریزی‌های بدی ایجاد می‌کند و به‌طور کامل دید فرد را می‌گیرد. بهترین کار این است که بیمار، قندخونش را بدون نوسان در یک حد مطلوب نگه دارد. اکثر مردم فکر می‌کنند که تنها اگر قندخون ناشتای آنها نزدیک به صد بشود؛ دیگر مساله حل است ولی این‌طور نیست. طبق جدیدترین مطالعات، قندخون باید کمترین نوسان را داشته باشد؛ یعنی شخص باید قند غیرناشتای خودش را نیم ساعت و دو ساعت و چهار ساعت پس از غذا نیز چک کند تا یک رفتار غذایی دارویی مشخص به دست آورد که قندش نوسان نداشته و هیچ وقت بالای ۲۰۰ نشود.

● بعضی‌ها دیابت را با سرماخوردگی اشتباه می‌گیرند!

بعضی از بیماران در مراجعه به چشم‌پزشک می‌گویند چند سال پیش یک بار آزمایش دادیم، قند داشتیم. یک هفته قند نخوردیم، خوب شد. این حرف‌ها اصلا درست نیست. مرض قند که سرماخوردگی نیست که با یک نسخه خوب شود. اگر شخصی به عنوان دیابتی شناخته شود باید بداند که با کوچک‌ترین ناپرهیزی، قندش بالا می‌رود. در جدیدترین مطالعات، هدف تنظیم قندخون، تنظیم آن در طول شبانه‌روز و البته بدون نوسان است و برای این منظور از انواع خاصی از داروها و انسولین‌های جدید و پمپ‌های مخصوص انسولینی نیز کمک گرفته می‌شود.

● دیابتی‌ها و روزهای روزه

در ماه مبارک رمضان، دیابتی‌ها فقط با اجازه پزشک درمانگرشان که از وضعیت بیماری آنها آگاه است، می‌توانند روزه بگیرند و در غیر این صورت، با توجه به بر هم خوردن شدید تعادل قندخون قبل و بعد از افطار ممکن است روزه عوارض خطرناکی برای آنها در برداشته باشد. اگر شخصی به عوارض چشمی قند دچار شد (مثل آب‌سیاه، خون‌ریزی چشم و آب مروارید پیشرفته) باید به چشم پزشک خود مراجعه کرده و درمورد روزه‌داری سوال نماید و هر ۶ماه یک بار معاینه چشم‌ها‌ ضروری است.

در صورت نیاز به عمل آب مروارید نیز خوشبختانه با توجه به روش‌های پیشرفته کنونی ظرف چند دقیقه بدون بخیه و ناراحتی عمل چشم‌ به راحتی می‌شود جراحی را انجام داد و بعد از عمل، بیمار فقط ممکن است به یک عینک مطالعه احتیاج داشته باشد. هر چه فرد برای عمل آب مروارید بیشتر تعلل کند، آب‌ مرواریدش سفت‌تر شده و جراحی‌اش بسیار سخت‌تر می‌شود. گاهی ورم‌های شدید بعد از عمل به علت دیر عمل شدن چشم یا قند بالای بیمار است.

درحال حاضر به دلیل تغییر تکنولوژی عمل آب مروارید دیگر مثل سابق نیست که بگویند وقتی که انگشتان دست خود را نبینی وقت عمل است چون در گذشته با چاقو، پنس و بخیه عمل می‌شد ولی اکنون با امواج مخصوص و اشعه و تکنولوژی برتر. اکنون لنزهای بسیار با کیفیتی برای چشم‌ جای آن عدسی خراب استفاده می‌گردد. در حالی که در قدیم اصلا لنزی وجود نداشت و شخص باید از عینک بسیار ضخیم با ۱۲ نمره ضعیفی استفاده می‌کرد ولی اکنون لنزهای موجود حتی ضداشعه ماورای‌بنفش از نوع مرغوب آسفریک (بدون انحنا) است که تصاویر با کیفیت بالایی دارند.

● توصیه‌های غذایی به دیابتی‌هایی که چشمشان گرفتار شده

از لحاظ رژیم غذایی فرد دیابتی نیز باید فاصله بین غذاها زیاد نباشد و مقدار قند و نشاسته زیر نظر پزشک متخصص تنظیم گردد و این را هم باید در نظر داشته باشند که هر نوع میوه شیرین حاوی قند است، حالا چه توت باشد، چه خرما، چه عسل طبیعی، فقط نوع شیمیایی قندها فرق می‌کند. (گلوکز، فروکتوز، ساکاروز و نشاسته). قندهای مصنوعی هم که عوارض بیشتری دارند (مثل ساخارین که ایجاد سرطان مثانه می‌کند و قندهای دیگر که حتی ممکن است ایجاد سرطان کبد بکند) اما بعضی از قندها سریعا درخون ظاهر شده و باعث نوسانات شدید می‌گردند (مثل گلوکز) و بعضی‌ها به آهستگی و مداومت حضور در خون دارند که این نوع بهتر است. تجویز نوع خوراکی‌ها باید توسط پزشک متخصص به این افراد داده شود. از لحاظ چشم هم مصرف امگا ۳ (روغن ماهی)، امگا شش (روغن زیتون) و بعضی از آنتی‌اکسیدان‌ها A ،E ،C، روی، زی‌گزانتین‌ها، لوتئین، سلنیوم، B۲، B۱۲ و چای سبز می‌تواند کمک‌کننده باشد.

● اثر استرس بر چشم

معمولا هورمون کورتیزول که به هورمون غصه معروف است به میزان بسیار ناچیزی در خون موجود می‌باشد که در شب به دو برابر می‌رسد ولی در ناراحتی‌های روحی و استرس‌ها افزایش می‌یابد. برای مثال در اکثریت بیماران قبل از انجام عمل چشم بدون هیچ دلیلی جز استرس، فشارخون و قندخون افزایش می‌یابد.

علت افزایش هورمون‌های استرس این است که شاید بدن بتواند بر بحران محیطی فایق آید ولی آیا نسج‌ بدن همه افراد توان این آماده‌باش داخلی را دارد؟! اگر قندخون و فشارخون از حد معینی بالاتر رود، انجام عمل جراحی لغو می‌شود چون ممکن است سکته قلبی یا پارگی عروق پرفشار در مناطقی مثل مغز و سایر قسمت‌های بدن عوارض جدی دربرداشته باشد. لذا مساله افزایش قند در استرس عصبی کاملا صحیح است ولی این مساله نباید به بیمار دیابتی اجازه دهد به کلی ناپرهیزی کند و هرچه می‌خواهد بخورد و بگوید علت بیماری من ناشی از استرس است.

دکتر شاهرخ میلانی

جراح و متخصص بیماری‌های چشم