فانوس کیهانی

اخترشناسان پس از یافتن نوع عجیب و غریبی از ستاره ها موسوم به پالسار Pulsar, تپ اختر که به نظر می رسد در مداری بسیار دراز و کشیده به دور ستاره خورشید مانندی می چرخد, سخت به حیرت افتاده اند در واقع یافته اخیر این ستاره را در آرایشی نشان می دهد که دانش فعلی دانشمندان درباره پالسار ها را به چالش می کشد

اخترشناسان پس از یافتن نوع عجیب و غریبی از ستاره‌ها موسوم به پالسار (Pulsar، تپ اختر) که به نظر می‌رسد در مداری بسیار دراز و کشیده به دور ستاره خورشید مانندی می‌چرخد، سخت به حیرت افتاده‌اند. در واقع یافته اخیر این ستاره را در آرایشی نشان می‌دهد که دانش فعلی دانشمندان درباره پالسار‌ها را به چالش می‌کشد.

پالسار‌ها اجرامی با چگالی غیر‌عادی‌اند که بر اثر انفجار ستاره عظیمی مثل یک ابرنواختر به وجود می‌آیند. پالسار‌ها در فواصل زمانی منظمی، رگبار‌های شدید و کوتاهی از امواج مثل پرتو ایکس و پرتو‌های الکترومغناطیسی مرئی از خود ساطع می‌کنند. این پالسار جدید موسوم به J۱۹۰۳+۰۳۲۷ در فاصله ۲۱ هزار سال نوری از زمین قرار گرفته است. سال نوری مسافتی است که نور در طول یک سال می‌پیماید و معادل ۱۰ تریلیون کیلومتر خواهد بود. اسکات رنسوم (S.Ransom)، اخترشناس رصدخانه اخترشناسی رادیویی ملی در ویرجینیای آمریکا در مصاحبه‌ای تلفنی، در این باره گفت «پرسش بزرگ این است که چنین چیزی چگونه شکل‌ گرفته است، چرا که از مدل استاندارد ما در شکل‌گیری این‌گونه اجرام، به هیچ‌‌وجه پیروی نمی‌کند.

این جرم آسمانی به خاطر چرخش بسیار سریعش، درمیان دانشمندان به پالسار میلی ثانیه‌ای شهرت یافته است. در واقع این پالسار در هر ثانیه ۴۶۵ بار به دور خودش می‌چرخد. تا کنون هرچه پالسار کشف شده بود به دور یک کوتوله سفید (نوعی ستاره درحال مرگ) و در مدار‌هایی تقریبا دایره شکل می‌چرخیدند. اما این یکی در مداری بسیار کشیده و به دور ستاره‌ای می‌چرخد که به لحاظ ترکیبات و اندازه، بسیار به خورشید ما شباهت دارد.

دیوید چمپیون (D.Champion)، ستاره‌شناس مرکز تاسیسات ملی تلسکوپ استرالیا در این باره می‌گوید «در واقع آنچه ما یافته‌ایم پالساری میلی ثانیه‌ای است که در نوع نادرستی از مدار، به دور نوع نادرستی از ستاره می‌چرخد. اکنون باید دریابیم که این منظومه عجیب و غریب چگونه شکل گرفته است.» پالسار شگفت‌انگیز اخیر توسط تلسکوپ رادیویی مستقر در پوئترو ریکو شناسایی شده است.

پالسار‌ها انواع بسیار نادری از ستاره‌های نوترونی هستند که میدان‌های مغناطیسی بسیار قدرتمندشان باعث به وجود آمدن پرتو‌هایی از نور مرئی و امواج رادیویی می‌شوند که با چرخش ستاره به دور خود، درست مثل یک فانوس دریایی عمل می‌کنند. به بیان دیگر اثرات میدان مغناطیسی پالسار‌ها به‌گونه‌ای است که نور مرئی و امواج رادیویی تنها در یک راستا از آنها خارج می‌شود. این پدیده موسوم به اثر فانوس دریایی باعث می‌شود پالسار‌ها تنها زمانی قابل رصد باشند که امتداد امواج خارج شده از آنها کره زمین را نشانه رفته باشد. البته با توجه به اینکه پالسار‌ها با سرعت‌های بسیار زیادی به دور خود می‌چرخند در آسمان به شکل یک فانوس دریایی چشمک‌زن به نظر می‌رسند. پالسار‌های معمولی بین یک تا ۲۰ بار در ثانیه به دور خود می‌چرخند. اما انواعی از آنها موسوم به پالسار‌های میلی ثانیه‌ای هم وجود دارند که سرعت چرخش‌شان به دور خود بسیار زیاد است. با توجه به اینکه چگالی این اجرام بسیار زیاد است، حرکت اسپینی آنها با نظم و دقت بسیار زیادی انجام می‌شود. در برخی از پالسار‌ها میزان دقت چرخش ستاره به دور خود، در حد ساعت‌های اتمی است.

تا پیش از این یافته شگفت‌انگیز اخیر دانشمندان بر این باور بودند که این پالسار‌های میلی ثانیه‌ای در ابتدا کارشان را به شکل یک پالسار معمولی با حرکت اسپینی کمتر آغاز می‌کنند و سپس پس از آنکه مواد به بیرون پرتاب شده توسط ستاره‌ای دیگر، به سطح این پالسار‌ها رسید، با افزایش جرم آنها میزان اندازه حرکت‌شان نیز افزایش می‌یابد و در نتیجه به پالساری میلی ثانیه‌ای با حرکت اسپینی بسیار سریع تبدیل می‌شوند. به گفته رنسوم «اگر پیش از این از هر اخترشناسی می‌پرسیدید که آیا ممکن است چنین منظومه‌ای (کشف اخیر) وجود داشته باشد، به طور قطع می‌گفت نه. به همین خاطر است که اخترشناسان از کشف منظومه اخیر به شدت شگفت‌زده شدند.» دانشمندانی که خبر کشف اخیر را در قالب مقاله‌ای در ژورنال Science منتشر کردند، وجود ستاره سومی از نوع نوترونی یا کوتوله سفید را نیز حدس زدند که احتمال دارد همراه با دو ستاره دیگر در حال گردش باشد. دانشمندان تا کنون بیش از ۱۰۰ پالسار را شناسایی کردند که همگی در منظومه‌هایی دو ستاره‌ای یا دودویی قرار گرفته‌اند، رتسوم در این باره می‌گوید «کشف اخیر می‌تواند نخستین منظومه سه‌تایی باشد».

مرضیه نوروزی