تاریخچه ورزش والیبال

در ابتدا این ورزش مینتونت نام گذاری شده بود و دلیل انتخاب این نام برای همگان نامعلوم بود تحت تاثیر محبوبیت فراوان بسکتبال در بین عامه, مورگان تصمیم گرفت برای دانشجویان خود ورزشی را به وجود آورد که بازی از روی تور انجام گیرد و لذت بخش باشد

در ابتدا این ورزش <مینتونت> نام‌گذاری شده بود و دلیل انتخاب این نام برای همگان ‌نامعلوم بود. تحت تاثیر محبوبیت فراوان بسکتبال در بین عامه، <مورگان> تصمیم گرفت برای دانشجویان خود ‌ورزشی را به وجود آورد که بازی از روی تور انجام گیرد و لذت بخش باشد. مورگان با استفاده از تویی توپ ‌بسکتبال که به دلیل سبکی وزن، به دست‌ها آسیب نمی‌رساند، بازی را شروع کرد. با وجود اینکه به طور ‌آهسته و کند از ‌Y.M.C.A<‌> آغاز شد ولی طولی نکشید که در کلیه شهرهای <ماساچوست> و <نیوانگلند> عمومیت ‌یافت. در اسپرینگ فیلد، <دکتر ت. آهالستیگ> با مشاهده بازی، <مینتونت> را به والیبال تغییر نام داد، زیرا قصد اساسی از بازی کردن، فرستادن و برگشت دادن (رد و بدل کردن) توپ از روی تور است که کلمه والیبال، در ‌معنا، این نیت را مشخص می‌سازد.

با اینکه والیبال در آغاز، ورزشی سالنی بود ودر محل‌های سرپوشیده انجام ‌می‌شد و اساسا برای فعالیت‌های سرگرم کننده پیشه‌وران و تجار اختصاص یافته بود ولی کم‌کم به زمین‌های ‌روباز کشیده شد و به عنوان یکی از فعالیت‌های جالب توجه تابستانی درآمد و به شدت پیگیری می‌شد. در آغاز ‌برای بازی والیبال قوانین خاصی تدوین نشده بود، هر فرد و در هر کشوری به میل خود و به طریق مختلف با ‌توپ بازی می کرد. رفته‌رفته والیبال در مناطق و نواحی مختلف جهان گسترش می‌یافت. همانطور که هر ابداع ‌یا اختراعی در آغاز با نواقصی همراه بوده و به مرور زمان تکمیل و رفع نواقص می‌شود، والیبال نیز از این ‌قاعده مستثنی نبود و کم‌کم قوانینی برای این بازی وضع شد و روش‌ها و حرکات تکنیکی جایگزین حرکات قبلی ‌گردید. در سال ۱۹۰۰ پذیرفته شد که امتیازات هر <ست> بازی ۲۱ پوئن (امتیاز) باشد. در سال ۱۹۱۲ سیستم ‌چرخش به تصویب رسید. در سال ۱۹۱۷ پذیرفته شد که هر <ست> بازی ۱۵ پوئن (امتیاز) باشد. در سال ۱۹۱۸ تعداد بازیکنان هر طرف زمین ۶ نفر پیشنهاد شد، که مورد قبول عامه قرار گرفت.

در سال ۱۹۲۱ موافقت شد ‌که هر تیم با ۳ ضربه، توپ را به طرف دیگر بفرستد. در سال ۱۹۲۳ اندازه زمین بازی ۸ ۱x ۹ متر تعیین ‌شد. به مرور در سال‌های بعد، قوانین فراوانی برای این بازی وضع شد و در بسیاری از قوانین قبلی نیز ‌تغییراتی حاصل گشت، که هنوز هم این تغییرات ادامه دارد و هر ۴ سال یک بار در کنگره ‌جهانی والیبال تغییراتی در قوانین بازی به تصویب می‌رسد و در آخرین کنگره جهانی که در سال ۱۹۹۸‌میلادی (۱۳۷۷ شمسی) هم زمان با برگزاری چهاردهمین دوره مسابقات والیبال جهانی مردان و سیزدهمین ‌دوره زنان در ژاپن برگزار شد، با تصویب و تغییر قوانین مانند روش امتیازگیری با برد رالی، امتیازات ۲۵ ‌برای ست‌های اول، دوم، سوم و چهارم و امتیازات ۱۵ برای ست پنجم و همچنین تصویب بازیکن دفاعی ‌<لیبرو.> به کار بردن روش‌های جدید، دگرگونی و هیجان فراوانی در بازی والیبال به وجود آورده است.

اولین ‌کشور خارجی که والیبال را پذیرفت، کشور کانادا و به سال ۱۹۰۰ بود. بازی ‌والیبال در پایان سال ۱۹۰۰ به هندوستان و در سال‌های ۱۹۰۵ به کوبا، ۱۹۰۹ به پورتوریکو، ۱۹۱۰ به ‌فیلیپین، ۱۹۱۲ به اورگوئه، ۱۹۱۳ به چین و ۱۹۱۷ به ژاپن و به تدریج از سال ۱۹۱۴ به بعد توسط سربازان ‌قوای آمریکا و مستشاران و اشخاص دیگر به کشورهای اروپایی از قبیل فرانسه، چکسلواکی، لهستان، ‌شوروی، بلغارستان و سایر کشورهای اروپایی معرفی شد و گسترش یافت. ولی به سبب بیگانه بودن این ‌ورزش برای اروپاییان، در ابتدا امر قبول آن به کندی صورت می‌پذیرفت. فرانسه، چکسلواکی و لهستان۳ ‌کشوری بودند که قبل از دیگران اقدام به تشکیل فدراسیون ملی والیبال در کشور خود نمودند. کشور شوروی ‌که در سال ۱۹۲۳ اقدام به تاسیس انجمن ملی والیبال نمود، برای پیشرفت و دگرگونی آن فعالیت زیادی به عمل ‌آورد.

اصولا شوروی از کشورهایی است که در پیشرفت تکنیک و تاکتیک والیبال و تنظیم قوانین در جهان، سهم بسزایی دارد و برای قهرمانی در مسابقات است که قدرت بزرگ جهانی به حساب می‌آید. کشورهای فرانسه، چکسلواکی و لهستان پس از تشکیل فدراسیون ملی مصمم شدند که با کمک کشورهای دیگر فدراسیون ‌جهانی والیبال را تاسیس نمایند و در سال ۱۹۳۶ به هنگام بازی‌های المپیک در برلین آلمان در این زمینه ‌فعالیت زیادی نمودند ولی با آغاز جنگ جهانی دوم و طغیان آن در اروپا اقدامات آنان متوقف شد. به طور کلی ‌تغییرات و پیشرفت والیبال را می‌توان به ۳ دوره تقسیم نمود، دوره اول از سال آغاز تا سال ۱۹۱۸، دوره دوم از سال ۱۹۱۹ تا سال ۱۹۴۶ و دوره سوم از سال ۱۹۴۷ به بعد که تغییرات و پیشرفت اساسی والیبال در ‌دوره سوم صورت پذیرفته است. پس از جنگ جهانی دوم، فعالیت‌های فراوانی برای حرکت جدید به والیبال مجدداً آغاز شد و اولین مسابقه جهانی در قاره اروپا، بین ۲ کشور فرانسه و چکسلواکی در شهر پاریس برگزار گردید.

پیگیری برای تاسیس فدراسیون جهانی والیبال ادامه یافت. مذاکرات بین ۳ کشور فرانسه، چکسلواکی و لهستان منتج به موافقت در جهت تشکیل کنگره ویژه برای تاسیس اتحادیه جهانی والیبال گردید. ‌سرانجام در آوریل ۱۹۴۷ کنگره‌ای با شرکت نمایندگان ۱۴ کشور از سراسر جهان در پاریس برگزار و موافقت شد که فدراسیون جهانی والیبال F.I.V.B(‌‌) تاسیس گردد که این فدراسیون در پاریس تشکیل شد و <پل ‌لیبود> از کشور فرانسه به عنوان اولین رئیس فدراسیون جهانی والیبال انتخاب شد. به زودی کشورهای زیادی ‌درخواست عضویت خود را برای پیوستن به فدراسیون جهانی والیبال اعلام نمودند که امروز این فدراسیون ‌حدود ۲۱۷ کشور عضو دارد (سال ۲۰۰۷) و بیش از ۲۰۰ میلیون نفر از مردم جهان والیبال بازی می‌کنند. ‌اولین رئیس انتخابی فدراسیون جهانی والیبال <پل لیبود> از کشور فرانسه تا سال ۱۹۸۴ (یعنی ۳۷ سال تمام) ‌ریاست فدراسیون جهانی والیبال را با قدرت برعهده داشت و توانست با کمک سایر اعضا، این فدراسیون را ‌در ردیف فعالترین فدراسیون‌ها و والیبال را در زمره بزرگ‌ترین ورزش‌های جهانی درآورد.

پس از تاسیس ‌فدراسیون جهانی والیبال، کمیته‌های مختلفی در داخل آن به وجود آمد و برنامه مسابقات رسمی جهانی تنظیم و ‌آغاز شد. در سال ۱۹۴۹ اولین دوره مسابقات جهانی والیبال برای مردان در پراگ و در سال ۱۹۵۲ دومین ‌دوره مسابقات جهانی مردان و اولین دوره مسابقات جهانی زنان در مسکو برگزار شد. برنامه این مسابقات ‌به طور منظم هر ۴ سال یک بار تاکنون در کشورهای مختلف انجام شده است. در سال ۱۹۹۸ دوره ‌چهاردهم مسابقات جهانی مردان با شرکت ۲۴ تیم و دوره سیزدهم مسابقات جهانی زنان با شرکت ۱۶ تیم در ‌کشور ژاپن انجام یافت. (تیم ملی والیبال بزرگسالان ایران در این مسابقات شرکت نمود) و به سبب اهمیتی که ‌والیبال در بین ورزش‌ها به دست آورد، در سال ۱۹۶۴ مسابقات والیبال مردان و زنان به برنامه بازی‌های ‌المپیک ۱۹۶۴ توکیو اضافه شد که تاکنون (سال ۲۰۰۷) در۱۱ دوره از بازی‌های المپیک برنامه‌های آن با ‌اهمیت خاصی انجام شده است.

علاوه بر مسابقات قهرمانی جهان مسابقات والیبال مردان و زنان در سراسر ‌جهان با عنوان‌های جام جهانی، لیگ جهانی، قهرمانی اروپا، پان آمریکن، قهرمانی آسیا، بازی‌های آسیایی، ‌والیبال ساحلی، جهانی دانشجویان، قهرمانی آفریقا، ارتش‌های جهان، گراندپری زنان، ‌راه‌آهن‌های جهان، قهرمانی ناشنوایان، قهرمانی معلولان، پارالمپیک معلولان، قهرمانی کشورهای عربی، چهار تیم برتر، جایزه بزرگ، ستاره‌ها و تورنمنت‌های جهانی و دوستانه و غیره در گروه های سنی نوجوانان، جوانان و بزرگسالان به طور منظم انجام می‌شود. در تاریخچه والیبال جهان باید کشور ژاپن را به‌‌‌عنوان دگرگون کننده تکنیک‌ها، تاکتیک‌ها و آمادگی جسمانی در والیبال معرفی نمود.

● والیبال در ایران

لیگ برتر والیبال ایران به همت استاد ابراهیم نعمتی اولین داور جهانی والیبال ایران در سال ۱۳۵۴ تحت عنوان <جام پاسارگاد> در زمان ریاست فرهاد مسعودی (رئیس وقت فدراسیون والیبال ایران) با شرکت ۱۲ تیم در یک گروه آغاز و تیم دخانیات تهران، قهرمان شد. این جام در سال ۱۳۵۵ با همان تعداد تیم ادامه یافت که ‌این بار استقلال تهران، قهرمان شد. در سال ۱۳۵۶ مسابقات با شرکت ۱۰ تیم آغاز که به سال ۱۳۵۷ نیز ‌کشیده شد و استقلال بار دیگر بر سکوی اول تکیه زد.

در سال ۱۳۵۷ با اوج‌گیری انقلاب اسلامی ایران، ‌تشکیلات ورزش و والیبال دستخوش تغییراتی شد و لیگ برتر در دستور کار قرار نگرفت. بالاخره در اواخر سال ۱۳۶۸ با انتصاب <محمدرضا یزدانی‌خرم> به ریاست والیبال از سوی دکتر حسن غفوری‌فرد -‌‌‌رئیس وقت ‌سازمان تربیت‌بدنی‌‌‌- تحولات اساسی در ساختار والیبال به وجود آمد و لیگ برتر والیبال توسط سیدرضا ‌هدایتی، هفتمین داور جهانی والیبال که مسئول اجرایی لیگ برتر شده بود، راه‌اندازی شد. در سال ۱۳۶۸ اولین ‌دوره جام حذفی باشگاه‌های والیبال ایران در زمان پرویز خاکی رئیس وقت فدراسیون والیبال انجام گرفت که ‌استقلال تهران با غلبه بر تیم گنبد قهرمان شد. دوران ریاست پرویز خاکی از سال ۱۳۶۶ تا ۱۳۶۸ بود و ‌مسابقات والیبال ایران به صورت استانی انجام می‌شد که تهران قهرمان ۳ دوره لقب گرفت. از سال ۱۳۶۹ ‌لیگ برتر والیبال با شرکت ۱۰ تیم تحت عنوان <جام فجر> شروع شد و تا سال ۱۳۷۷ که با این نام انجام می‌شد ‌هر سال تعداد تیم‌ها به صورت عجیبی زیاد یا کم می شد. ۸ تیم، ۱۴ تیم، ۷ تیم، ۹ تیم و... تا اینکه در سال ۱۳۸۳‌‌ مسابقات با حضور ۱۸ تیم انجام شد.‌