چرا این همه تعدد پیامبر

خداوند , وقتی که آدم را در قالب خداگونگی قرار داد ۱ و بسوی دنیای زمینی فرستاد ۲ , تا در آن قالب , رشد روحانی و معنوی خود را آغاز و در ادامه سیر کمالیش به انجام رسانده ۳ و همجوار حضرت حق به جاودانگی برسد ۴ , قول ارسال بسته های هدایتی خود ۵,در قاموس دین پیامبران را به او و فرزندان او داد و ترس از کوره راه های تاریک و گمراهی را از آنها گرفت۶

خداوند ، وقتی که آدم را در قالب خداگونگی قرار داد ۱ و بسوی دنیای زمینی فرستاد ۲ ، تا در آن قالب ، رشد روحانی و معنوی خود را آغاز و در ادامه سیر کمالیش به انجام رسانده ۳ و همجوار حضرت حق به جاودانگی برسد ۴ ، قول ارسال بسته های هدایتی خود ۵،در قاموس دین پیامبران را به او و فرزندان او داد و ترس از کوره راه های تاریک و گمراهی را از آنها گرفت۶ .

و قطعا ، که خداوند هیچگاه در وعده ای که داده تخلف نکرد . ۷ چرا که در طول تاریخ از آدم به این طرف ، پا به پای رشد علمی ، عقلی و درک معنوی انسان از جهان هستی ، جلو آمد و هدایت معنوی خود را ۸ ، غنی تر و متناسب با آن رشد علمی و بلوغ فکری و روحی او ، در قالب رسالت پیامبری جدید بسوی او فرستاد . ۹

● هدف ارسال پیامبران

و البته ، تنها هدفی که خداوند ، از این ارسال متوالی و متعدد پیامبران در اقوام و دوره های مختلف و حتی چندین پیامبر در یک زمان واحد دنبال کر ده است ، چیزی نیست جز رشد علمی انسانها در مفاهیم خودشناسی ، و سوق نگاه هستی شناسی آنها به سوی توحید و یکتا نگری کل وجود (اصل نظری پیام الهی(دین ))،و تزکیه و پاک کردن فکر و عمل آنها در جاده اخلاق ۱۰ ( اصل عملی پیام الهی( دین)) ۱۱ بدون وابستگی به تفکر قوم و یا دوره زمانی خاص ۱۲و نهایتا تخلق به اخلاق الهی ۱۳ .

تفاوت در چیست و چرا ؟

آنچه که خداوند به عنوان زیربنای تمام پیامهای خود در ارسال پیامبران رعایت کرده ، اصولی است که انسان را در راستای هدف کمالی اش بسوی خداگونگی و جاودانگی در محضر خود ، هدایت و راهبری می کند . این اصول که مبتنی بر سه اصل " ایمان به خدای واحد – ایمان به هدف غایی هستی و عملکرد اخلاقی " می باشد ۱۴و ۱۵ ، فراتاریخی ، فراقومی و فرامذهبی بوده و منطبق بر سرشت فطری و ذاتی انسان بنا شده است .۱۶

در هر زمان که راهبران دینی جامعه ، اصول دین پیامبر قبلی را با تفاسیر خودسر و انحصارگرایانه خود در اعتقاد ات و معارف و احکام عملی آن ، به انحراف و انحطاط کشیدند۱۷و ۱۸و ۱۹، خداوند پیامبری جدید ، برای زنده کردن اصول اساسی دین خود که مشترک همه پیامبران بوده با تصدیق مذاهب قبلی ۲۰و ۲۱، فرستاد .

اما آنچه در پیام پیامبر جدید تفاوت می کند و به نام شریعت خوانده شده ، بر شعور ، ادراک و عقلانیت بشر که در طی گذشت زمان ، رو به رشد و شکوفایی بیشتر است ، مبتنی بوده و این ویژگی رو به رشد بودن انسان ، نوع خلقتی است که خداوند به او بخشیده و تبعا باعث تفاوت در احکام عملی و یا بعضا تفاوت در بیان بعض معارف شده است .۲۲

این احکام عملی ، فرع دین بوده و تنها تمرین عبودیت و انجام مراقبه است ، برای آماده سازی روح انسانی جهت " نه گفتن " به خواهش های نفسانی و فریفتگی به ظواهر و لذات دنیوی ( فنا ) و پذیرفتن فضایل و اخلاقیاتی که رفتار انسان را با نظام هستی هماهنگ می کند ( بقا ) .۲۳

چه تعداد پیامبر ؟

از زمان حضرت آدم (ع) تا زمان حضرت رسول (ص) ، حدود ۶۰۰۰ سال۲۴ گذشته و در این فاصله زمانی ، بنا بر احادیث رسیده ، ۱۲۴۰۰۰ ( صد و بیست و چهار هزار ) پیامبر ، از طرف خداوند ، برای همه امتها در همه جهان ، ارسال گردیده که ذیلا به بعض آن احادیث اشاره می شود :

" عتبه لیثی از ابی ذر (ره) نقل کرده که گفت به رسول خدا (ص ) عرضه داشتم : انبیا چند نفر بودند؟ فرمود :

صد و بیست و چهار هزار نفر، پرسیدم : مرسلین از آنان چند نفر بودند؟ فرمود : سیصد و سیزده نفر که خود جمعیتی بسیارند ، پرسیدم : اولین پیغمبر چه کسی بود؟ فرمود : آدم ، پرسیدم : آدم جزء مرسلین بود؟ فرمود: بله خدا او را به دست قدرت خود بیافرید، و از روح خود در او بدمید . آنگاه فرمود : ای اباذر چهار تن از انبیا سریانی بودند : آدم ، شیث ، اخنوخ ، (که همان ادریس باشد، و او اولین کسی است که با قلم خط نوشت )، و چهارم نوح (ع )، و چهار نفر دیگر از عرب بودند : هود، صالح ، شعیب ، و پیامبر تو محمد (ص ) و اولین پیغمبر از بنی اسرائیل ، موسی ، و آخرین ایشان ، عیسی (و بین آندو) ششصد پیغمبر بودند.

پرسیدم : یا رسول اللّه خدای تعالی چند کتاب نازل کرده ؟ فرمود : صد کتاب کوچک و چهار کتاب بزرگ ، و خدای تعالی پنجاه صحیفه بر شیث نازل کرد، و سی صحیفه بر ادریس و بیست صحیفه بر ابراهیم ، و چهار کتاب بزرگ : تورات و انجیل و زبور و فرقان است .۲۵

از امام علی (ع ) روایت شده که فرمود : خدای تعالی از میان سیاه پوستان پیغمبری مبعوث کرد، ولی داستانش را در قرآن نیاورده .۲۶

البته همانطور که می توان حدس زد ، تعداد بسیاری از این پیامبران ، هم عصر و هم زمان بوده و موظف به هدایت قومی خاص در مکان و یا منطقه ای مشخص بوده اند و از نظر شریعت و احکامی که بر آنها تکیه کرده و تبلیغ می کرده اند ، همان شریعت پیامبر قبلی بوده است . ( مانند حضرت ابراهیم و حضرت لوط ، که در قرآن ، هم عصر معرفی شده اند . )

اما بر اساس مفاد قرآن کریم ، تعداد ۵ شریعت ، از طرف خداوند به عنوان راهبردهای عملی انسان و جامعه در مسیر اخلاقی شدن آنها ، در طول تاریخ دینی بشر نازل شده است . شریعتهای پیامبران اولوالعزم ۲۷به نامهای نوح ، ابراهیم ، موسی ، عیسی و محمد ( ص ) ، و هر کدام از شریعتهای بعدی کامل کننده شریعت قبلی، متناسب با سطح درک و توانائیهای فردی و عمومی ۲۸زمان خود بوده است .

امام رضا (ع) می فرمایند : " اولوا العزم از این جهت اولوا العزم نامیده شدند، که دارای عزائم و شرایعند، آری همه پیغمبرانی که بعد از نوح مبعوث شدند تابع شریعت و پیرو کتاب نوح بودند، تا وقتی که شریعت ابراهیم خلیل برپا شد، از آن به بعد همه انبیا تابع شریعت و کتاب او بودند، تا زمان موسی (ع) شد ، و هر پیغمبری پیرو شریعت و کتاب موسی بود ، تا ایام عیسی ، از آن به بعد هم سایر انبیائی که آمدند تابع شریعت و کتاب عیسی بودند، تا زمان پیامبر ما محمد (ص ) . ۲۹

● تعداد پیامبران در قرآن

خداوند در آیات متعددی از قرآن ، به وجود پیامبران متعددی که برای هدایت بشر ارسال کرده و فقط تعداد ۲۶ عدد۳۰ آنها را نام برده اذعان کرده است :

• ما پیش از تو رسولانی فرستادیم؛ سرگذشت گروهی از آنان را برای تو بازگفته، و گروهی را برای تو بازگو نکرده‌ایم ۳۱

• ما در هر امتی رسولی برانگیختیم .۳۲

● نگاه خدامداری مردم در جهان

بر اساس آنچه در بالا گفته شد ، سرشت تمامی بنی آدم به دلیل روح الهی وجود آنها ، سرشتی خداگرا بوده ۳۳ و همواره در جستجوی اصل الهی خود می باشند۳۴ و خداوند نیز بنا بر حقی که به بندگان خود داده و خود را متعهد به انجام آن کرده است۳۵ هیچگاه او را رها نکرده و همین ما را مطمئن می کند ، که اعتقاد خدا محوری تمام انسانها در هر کجای جهان ، موهبتی است الهی ، که نشئت گرفته از پیام الهی است که خداوند بوسیله ارسال پیامبری از پیامبرانش در گذر تاریخ دینی بشر ، از آدم تا خاتم ، به او محبت کرده است .

● سخنی از علامه محمد تقی جعفری

مذاهبی هستند که از مکتب اسلام ، خارج و داخل در اهل کتاب اصطلاحی (یهود و نصرانی و مجوس) نیستند ، و نیز در گروه منکرین توحید هم شمرده نمی‏شوند . عدد این مذاهب زیاد است مانند بودایی‏ها و هندوها و غیر ذلک ، با ادّعای توحیدی که دارند این گونه مذاهب بایستی مورد تحقیق و تتبع کافی و لازم قرار بگیرند ، ممکن است بعضی از این مذاهب حقیقتا دارای کتاب و پیشوای الهی بوده‏اند ، مخصوصا با نظر به عقاید و حقوق و قوانینشان که توافقی با دین فطری حضرت ابراهیم علیه السّلام داشته‏اند ، اگر چه با مرور زمان تدریجا دگرگون شده و مذهبشان پر از خرافات و اوهام گشته است.

گروندگان این گونه مذاهب را می‏توان از اهل کتاب محسوب و در احکام و حقوق ، مانند اهل کتاب با آنان معامله و رابطه بر قرار کرد و اگر در تتبع و تحقیق دست محقق به‏ جایی نرسد و نتواند برای گروهی ، پیشوا و کتابی اثبات کند ، در صورتی که آنان ادعای پیشوای الهی و کتاب آسمانی می‏نمایند ، بایستی با آنان رابطه بی‏طرفانه‏ای مقرّر ساخت ، یعنی آنان از حقوق عمومی انسانی بهره‏مند می‏باشند . مال و جان و مقرّراتشان محفوظ و محترم می‏باشد . و اما اگر پیشوا و کتابی برای خود ادعا نکنند ، چنانکه در باره پیروان کنفوتسه چنین گفته می‏شود ، اگر یک عده اصول فطری مذاهب را قبول داشته باشند (مثلا به خدا و معاد و نماینده خدا در روی زمین را اگر چه به عنوان حکما و مصلحین معرفی کنند، اعتقاد داشته باشند)؛ اینان نیز مانند همان گروهی هستند که برای خود پیشوا و کتابی قائلند . نهایت امر این است که به جای کتاب مدوّن ، به مقداری از اصول اخلاق و رسوم پرستش خدا اعتقاد دارند . اینان نیز با ملاکی که در فوق گفتیم ، از نظر حقوق و احکام اسلامی به اهل کتاب شبیه هستند ۳۶

محمد صالحی

زیرنویسها :

۱- " کنت کنزاً مخفیاً فأحببت أن أعرف فخلقت الخلق لکی أعرف " - بحارالانوار، ج ۸۴ ، ص ۱۹۸

" من گنج پنهان بودم . دوست داشتم که آشکار شوم . پس خلق را آفریدم تا شناخته شوم "

۲- " قلنا اهبطوا منها جمیعا " – بقره ۳۸

" گفتیم : همگی از آن ، فرود آیید ! ، کسانی که از آن پیروی کنند، نه ترسی بر آنهاست، و نه غمگین شوند ."

۳- " و لله عاقبه الامور؛ " - سوره حج - آیه ۴۱

"و فرجام همه کارها از آن خداست . "

۴- " عبدی اطعنی اجعلک مثلی ؛ انا حیّ لا اموت اجعلک حیّ لا تموت ؛ انا غنی لا افتقر اجعلک غنیاً لا تفتقر ؛ أنا مهما أشاء یکون اجعلک مهما تشاء یکون " ۱۳ - حدیث قدسی

" بنده من ، مرا اطاعت کن تا تو را مانند خود سازم . من زنده ای هستم که مرگ ندارم ، پس به تو نیز حیاتی جاودانه می دهم .

من بی نیازی هستم که فقر ندارم ، تو را چنان غنا بخشم که محتاج نگردی . من هر چه اراده کنم هستی می یابد ، تو را

مقامی می دهم که هر چه اراده کنی پدید آید . "

۵- " فاما یاتینکم منی هدی " - بقره ۳۸

" هرگاه هدایتی از طرف من برای شما آمد "

۶- فمن تبع هدای فلا خوف علیهم و لا هم یحزنون " – بقره ۳۸

" کسانی که از آن پیروی کنند ، نه ترسی بر آنهاست ، و نه غمگین شوند ."

۷- " ان الله لا یخلف المیعاد " – آل عمران ، آیه ۹

" خداوند، از وعده خود ، تخلّف نمی‏کند "

۸- " لکل قوم هاد " – رعد ، ۷

" و برای هر گروهی هدایت کننده‏ای است "

۹- " لکل جعلنا منکم شرعة و منهاجا و لو شاء الله لجعلکم امة واحدة و لکن لیبلوکم فی ما اتاکم - مائده ، ۴۸

برای هر کدام از شما، آیین و طریقه روشنی قرار دادیم؛ و اگر خدا می‏خواست، همه شما را امت واحدی قرارمی‏داد؛ ولی خدا می‏خواهد شما را در آنچه به شما بخشیده بیازماید؛ (و استعدادهای مختلف شما را پرورش دهد)

۱۰- " انی بعثت لاتمم مکارم الاخلاق " - مستدرک الوسائل، ج۱۱، ص ۱۸۷، باب۶، ح۱

" همانا من برای رساندن انسان به مکارم و ارزشهای والای اخلاقی مبعوث شدم ".

۱۱- " ربنا و ابعث فیهم رسولا منهم یتلوا علیهم ایاتک و یعلمهم الکتاب و الحکمة و یزکیهم انک انت العزیز الحکیم " – بقره ، ۱۲۹

" پروردگارا! در میان آنها پیامبری از خودشان برانگیز، تا آیات تو را بر آنان بخواند، و آنها را کتاب و حکمت بیاموزد، و پاکیزه کند؛ زیرا تو توانا و حکیمی " – دعای ابراهیم (ع) و فرزندانش پس از ساختن کعبه ، ( آنها نمی گویند که رسولان بعدی نوع تفکر و نحوه فهم و بیان ما را به مردم زمانه خود ارائه دهند،بلکه اصول اساسی پیام خداوند که مشترک همه ادیان است را مطرح می کنند .)

۱۲- " ان الذین امنوا و الذین هادوا و النصاری و الصابئین من امن بالله و الیوم الاخر و عمل صالحا فلهم اجرهم عند ربهم و لا خوف علیهم و لا هم یحزنون " - سوره بقره - آیه ۶۲

" کسانی که ( به پیامبر اسلام ) ایمان آورده‏اند ، و کسانی که به آئین یهود گرویدند و نصاری و صابئان [= پیروان یحیی‏] هر گاه به خدا و روز رستاخیز ایمان آورند ، و عمل صالح انجام دهند ، پاداششان نزد پروردگارشان مسلم است ؛ و هیچ‏گونه ترس و اندوهی برای آنها نیست ."

۱۳- " تخلقوا باخلاق الله "- بحارالانوار- ج ۵۸- ص ۱۲۹-

" وجود خود را به اخلاق الهی شکل و آرایش دهید . "

۱۴- " ان الذین امنوا و الذین هادوا و النصاری و الصابئین من امن بالله و الیوم الاخر و عمل صالحا فلهم اجرهم عند ربهم و لا خوف علیهم و لا هم یحزنون " - سوره بقره - آیه ۶۲

" کسانی که ( به پیامبر اسلام ) ایمان آورده‏اند ، و کسانی که به آئین یهود گرویدند و نصاری و صابئان [= پیروان یحیی‏] هر گاه به خدا و روز رستاخیز ایمان آورند ، و عمل صالح انجام دهند ، پاداششان نزد پروردگارشان مسلم است ؛ و هیچ‏گونه ترس و اندوهی برای آنها نیست ." - سوره مائده - آیه ۶۹

۱۵- " ان الذین امنوا و الذین هادوا و الصابئون و النصاری من امن بالله و الیوم الاخر و عمل صالحا فلا خوف علیهم و لا هم یحزنون "

" آنها که ایمان آورده‏اند و یهود و صابئان و مسیحیان ، هرگاه به خداوند یگانه و روز جزا ، ایمان بیاورند و عمل صالح انجام دهند ، نه ترسی بر آنهاست ، و نه غمگین خواهند شد. "

۱۶- " فاقم وجهک للدین حنیفا فطرت الله التی فطر الناس علیها لا تبدیل لخلق الله ذلک الدین القیم و لکن اکثر الناس لا یعلمون " – روم ، ۳۰

" پس روی خود را متوجّه آیین خالص پروردگار کن! این فطرتی است که خداوند ، انسانها را بر آن آفریده؛ دگرگونی در آفرینش الهی نیست ؛ این است آیین استوار؛ ولی اکثر مردم نمی‏دانند! "

۱۷- " ای علمای دین بر مسند موسی نشسته اند . شما خود را به مردم پارسا نشان می دهید ، اما در باطن مملو از ریاکاری و شرارتید . وای برشما ای علمای ریاکار دین ! شما برای پیامبر ان مقبره می سازید . ای ماران ! چگونه از مجازات جهنم خواهید گریخت ؟ " – عیسی (ع) ، انجیل متی ، فصل ۲۳ ، آیه های ۲ و ۲۸ و ۲۹ و ۳۳

۱۸- " یا ایها الذین امنوا ان کثیرا من الاحبار و الرهبان لیاکلون اموال الناس بالباطل و یصدون عن سبیل الله " – توبه ، ۳۴

" ای کسانی که ایمان آورده‏اید! بسیاری از دانشمندان (اهل کتاب) و راهبان ، اموال مردم را بباطل می‏خورند، و (آنان را) از راه خدا بازمی‏دارند! "

۱۹- " هر یک از انبیا وقتی مبعوث شدند که بیشتر مردم معاصرش عهد خدا را شکسته ، و حق او را نشناختند، و شریکها برایش گرفتند، و شیطان آنان را در معرفت خدا سرگردان ، و از عبادت او منصرف کرده بود . " – نهج البلاغه – خطبه اول

۲۰- " گمان نبرید که آمده ام تا تورات و نوشته های پیامبران را باطل کنم ، بلکه آمده ام تا به انجامشان برسانم . " - عیسی (ع) ، انجیل متی ، فصل ۵ ، آیه ۱۷

۲۱- " نزل علیک الکتاب بالحق مصدقا لما بین یدیه " – آل عمران ، ۳

" ( خداوند ) کتاب ( قرآن ) را بحق بر تو نازل کرد ، که با نشانه‏های کتب پیشین ، منطبق است .

۲۲- " لکل جعلنا منکم شرعة و منهاجا و لو شاء الله لجعلکم امة واحدة و لکن لیبلوکم فی ما اتاکم - مائده ، ۴۸

برای هر کدام از شما، آیین و طریقه روشنی قرار دادیم؛ و اگر خدا می‏خواست، همه شما را امت واحدی قرارمی‏داد؛ ولی خدا می‏خواهد شما را در آنچه به شما بخشیده بیازماید؛ (و استعدادهای مختلف شما را پرورش دهد)

• " لکلّ أمّة جعلنا منسکا هم ناسکوه " – سوره حج ،آیه ۶۷

" هر امتی عبادتی دارد – تفسیر نمونه "

• " و لکل امه جعلنا منسکا لیذکروا اسم اللّه .... فالهکم اله واحد فله اسلموا و بشر المخبتین " – سوره حج ، آیه ۳۴

" برای هر امتی عبادتی دادیم تا نام خدا را ..یاد کنند، پس معبود شما خدای یگانه است، مطیع او شوید و فروتنان را بشارت ده "

۲۳- " دین به انسانها می‎آموزد تا خود را با عالمی که در آن زندگی می‎کنند هماهنگ سازند . " – آیه الله منتظری - کتاب اسلام دین فطرت – ص ۳۹

۲۴- کتاب تاریخ انبیا و چهارده معصوم (ع) – احمد امیری پور

۲۵- بحارالانوار، مجلسی، ج‏۱۱، ص‏۳۲ - المیزان ، ج۲ ، ص ۱۵۵

۲۶- تفسیر صافی از مجمع البیان – المیزان ، ج۲ ، ص ۱۵۵

۲۷- " فاصبر کما صبر اولوا العزم من الرسل " – احقاف ، ۳۵

" پس صبر کن آن‏گونه که پیامبران «اُولو العزم» صبر کردند "

۲۸- " لا یکلف الله نفسا الا وسعها " – بقره ، ۲۸۶

" خداوند هیچ کس را، جز به اندازه تواناییش، تکلیف نمی‏کند "

۲۹- کتاب عیون از حضرت ابی الحسن الرضا (ع ) - المیزان – ج ۲ – ص ۱۵۴

۳۰- ۱ - آدم ۲ - نوح ۳ - ادریس ۴ - هود ۵ - صالح ۶ - ابراهیم ۷ - لوط ۸ - اسماعیل ۹ - یسع ۱۰ - ذو الکفل ۱۱ - الیاس ۱۲ - یونس ۱۳ - اسحاق ۱۴ - یعقوب ۱۵ - یوسف ۱۶ - شعیب ۱۷ - موسی ۱۸ - هارون ۱۹ - داوود۲۰ - سلیمان ۲۱ - ایوب ۲۲ - زکریا ۲۳ - یحیی ۲۴ - اسماعیل صادق الوعد ۲۵ - عیسی ۲۶ - محمد (صلی اللّه علیهم اجمعین ) .

۳۱- " و لقد ارسلنا رسلا من قبلک منهم من قصصنا علیک و منهم من لم نقصص علیک " – غافر ، ۷۸

۳۲- " و لقد بعثنا فی کل امة رسولا " – نحل ، ۳۶

۳۳- خداوند در درون شما چیزی گذاشته است که اگر پیامبران هم نبودند ، باز باید خدا را عبادت می کردید . عارفانه های دولابی از کتاب " مصباح الهدی – مهدی طیب – ص ۱۲۱ – ۱۲۳

۳۴- ما به فلک بوده ایم یار ملک بوده ایم * باز همانجا رویم جمله که آن شهر ماست

خود ز فلک برتریم و ز ملک افزون تریم * زین دو چرا نگذریم منزل ما کبریاست

گوهر پاک از کجا عالم خاک از کجا * بر چه فرود آمدیت بار کنید این چه جاست - دیوان شمس ، مولوی

۳۵- " رسلا مبشرین و منذرین لئلا یکون للناس علی الله حجة بعد الرسل و کان الله عزیزا حکیما " – نسا ، ۱۶۵

۳۶- رسائل فقهی ، ص: ۳۴ - للعلامة الجعفری

منابع :

۱- رازهای خلقت - http://mahsan.parsiblog.com/Pages/۲/

۲- ادیان و اهل کتاب از نظر قرآن و فقه - http://mahsan.parsiblog.com/Pages/۱۴/

۳- مبدا تاریخ انسان کجاست ؟ انتهای مسیر او چیست ؟ http://mahsan.parsiblog.com/Posts/۶۳۸

۴- کتاب " اسلام دین فطرت " – مرحوم آیه اله منتظری

۵- کتاب " مبانی نظری نبوت " - مرحوم آیه اله منتظری

۶- المیزان – ج ۲ – علامه طباطبایی