خراسان شمالی تجلی گاه اصالت ایرانی

هرچند خراسان شمالی, بخش کوچکی از پهنه سرزمین خراسان است, ولی تنوع طبیعی و فرهنگی, آن را به سرزمینی غنی بدل کرده است

هرچند خراسان شمالی، بخش کوچکی از پهنه سرزمین خراسان است، ولی تنوع طبیعی و فرهنگی، آن را به سرزمینی غنی بدل کرده است. آداب و سنن، موسیقی، پوشاک و صنایع دستی متنوعی مانند منبت و ساخت ساز موسیقی و زیورآلات علاوه بر جذابیتی که برای گردشگران دارد، بیانگر قدمت و تنوع این خطه است.

خراسان شمالی از استان‌هایی است که زبان و لهجه‌های زیادی در آن متداول است و همین امر نشان از تنوع قومی دارد که می‌تواند بر جذابیت منطقه بیفزاید. مردم این خطه سالیان سال است که با گویش‌های ترکی، فارسی، تاتی، بلوچی، کردی کرمانجی، ترکمنی و فارسی دری با هم ارتباط داشته و دارند. شبیه این تفاوت گفتاری، تفاوت‌هایی در مذهب و فرهنگ اهالی نیز دیده می‌شود.

شهرهای خراسان شمالی بنابه تقسیمات کشوری شامل اسفراین، بجنورد، جاجرم ، درق ، شیروان، شوقان، فاروج و گرمه است.

موسیقی به عنوان یکی از مظاهر فرهنگ و هنر به طور کلی در این خطه در قالب کردی و ترکی جای دارد. موسیقی ترکمن‌ها با اقتباس از اشعار شاعر معروف ترکمن مختوم قلی اجرا می‌شود. از سازهای معروف موسیقی در خراسان شمالی می‌توان از کمانچه، سورنا، دوتار، دهل و نی نام برد.

یکی از مواردی که بخوبی بیانگر فرهنگ و سنت اقوام است و در گردشگری نیز اهمیت بسیاری دارد، صنایع دستی است که در خراسان شمالی از تنوع زیادی نیز برخوردار است.وجود مراتع سرسبز و بکر و رونق دامداری سبب شده دسترسی به مواد اولیه آسان شده و دستبافت‌های متنوعی از نظر طرح و رنگ ایجاد شود. می‌توان نقش‌های ذهنی برگرفته از اعتقادات و نگاره‌های متأثر از طبیعت را در بافته‌هایی مانند گلیم، سفره کردی، پلاس یا نوعی گلیم پشمی، قالی و قالیچه دید. در مورد سفره کردی باید گفت این هنر از بافته‌های منحصربه‌فرد زنان کرد عشایر در خراسان بزرگ است و در شهرستان‌های بجنورد، مانه و سملقان، شیروان، فاروج و اسفراین رواج دارد. سفره کردی نقش‌های بسیار زیبا با مضامین و مفاهیم عمیق دارد. نقوش به کار رفته در این دستبافت‌ها دارای تنوع بسیاری بوده که عمدتا شامل نقوش انتزاعی گیاهی، حیوانی و نقوش هندسی و براساس سه شکل مربع، مثلث و دایره است.

علاوه بر موارد یاد شده، هنر نساجی سنتی نیز زمانی رونق داشت و بخشی از مواد اولیه مورد نیاز پوشاک این خطه را تأمین می‌کرد. در حال حاضر بخشی از این منسوجات نظیر چادرشب در شهرستان‌های جاجرم و اسفراین بافته می‌شود. از ابعاد بزرگ تولید شده آن برای پیچیدن رختخواب و از ابعاد کوچک آن نیز برای رومیزی و پرده استفاده می‌شود.

کفش یا پاافزارهای رنگین را که با طناب ضخیم و بلندی به پا می‌بندند به ترکی چاروق می‌گویند. چاروق با ویژگی‌ها و ظاهر خاص از گذشته‌های دور با توجه ساکنان کرد و ترک در مناطق شمال شرقی ایران ازجمله بجنورد متداول بوده است. رویه چاروق را با نخ‌های رنگی ابریشمی گلابتون‌دوزی می‌کنند و همچنین با انواع ابزار مخصوص فلزی سطح آن را به روش سوخت یا حکاکی چرم زینت می‌دهند.

یکی از مشخص‌ترین مظاهر تنوع قومی، دیدن لباس‌های مختلفی است که به دست هنرمندان هر قوم تهیه می‌شود. در خراسان شمالی به دلیل وجود قومیت‌های مختلف ترکمن، کرد و ترک و همنشینی فرهنگ‌های مختلف لباس‌های محلی با رنگ‌های متنوع و شاد و نقوش مختلف شکل گرفته است. به عنوان نمونه پوشاک مورد نیاز افراد خانواده ترکمن را زنان قبیله و از پشم گوسفند یا ابریشم تهیه می‌کنند. جوراب کرکی، کلاه کرکی و چوخه یا تن‌پوش پشمی از این دست پوشاک است. در مورد چوخه باید گفت به عنوان جلیقه، لباس کشتی (پالتوی چوخ)، پاتابه و کت و شلوار به‌کار می‌رود، اما معمولا جوانان و پهلوانان ایل که عموما ورزشکار و سختکوش بوده‌اند سفارش پالتوی چوخ را می‌دادند و این لباس را به عنوان یک قانون در هنگام مبارزه کشتی به تن می‌کردند و از اینجا بود که نام این مبارزه به کشتی با چوخه شهرت یافت. مهم‌ترین علت پوشیدن این لباس، استحکام آن است، به طوری که در مبارزه کشتی هیچ پارچه‌ای مانند چوخه دوام نمی‌آورد.

از دیگر هنرهای سنتی منطقه که چشم بازدیدکنندگان را نیز مسحور می‌کند، زیورآلات مکمل لباس‌های سنتی و بومی است که معرف آداب، رسوم، عادات و سنن و فرهنگ مردم این استان است، آن چنان که در مراسم عروسی و جشن و شادمانی اسب عروس نیز با زیورآلات خاص تزیین می‌شد.

علی شاهیده

در این گزارش از برخی از منابع میراث خبر استفاده شده است