نقشه و نقش آن در جغرافیای سیاسی

از روزهای اولیه تمدن تا دوران متاخر, داده های فضایی توسط نقشه کش ها به صورت تصویر درآمده است در زمان های قدیم نقشه اصولا برای توضیح و تشریح نقاط دوردست مورد استفاده دریانوردان و برنامه ریزان نظامی و جعرافیدانان قرار می گرفت

از روزهای اولیه تمدن تا دوران متاخر, داده های فضایی توسط نقشه کش ها به صورت تصویر درآمده است. در زمان های قدیم نقشه اصولا برای توضیح و تشریح نقاط دوردست مورد استفاده دریانوردان و برنامه ریزان نظامی و جعرافیدانان قرار می گرفت.

در طول دویست سال گذشته سبک های فردی بسیاری در تهیه نقشه به وجود آمده است, ولی سنت قدیم و پیوسته استانداردهای کارتوگرافی تاکنون ادامه داشته است. با افزایش قدرت اروپاییان, ایده ها و روش های تهیه نقشه به کشورهای تحت سلطه آنان نیز سرایت کرد.

با پیشرفت مطالعات علمی، احتیاج به تهیه نقشه برای موارد و پدیده های جدید از قرن نوزدهم آغاز شده به وجود آمد و تا امروز ادامه داشت. نقشه های توپوگرافی را می توان « نقشه های عمومی » نامید زیرا برای هدف خاصی تهیه نمی شود. اما نقشه هایی هم هستند که برای اهداف خاصی تهیه می شوند را می توان نقشه های موضوعی نامید. اصطلاح نقشه موضوعی به طور گسترده و آزاد به کار می رود.(فیشر- هاجکیس، ۱۹۸۱: ۳۵)

در قرن بیستم تقاضا برای نقشه های توپوگرافی و موضوعات به خصوص سطح زمین افزایش بیشتری یافته است. عکسبرداری سه بعدی هوایی و تصاویر دور سنجی به فتوگرامتریست ها امکان داده است تا نقشه مناطق وسیع را با دقت زیاد تهیه نمایند.

نقشه این امکان را به جغرافیدانان سیاسی داده است که بتوانند دقت بیشتری در تدوین و تعریف نعیین حدود مرزها داشته باشند و محدوده و قلمرو حاکمیت دولت ها بهتر مشخص می گردد.

● تعریف نقشه:

تعاریف زیادی از نقشه توسط اندیشمندان ارائه گردیده است، نقشه مجموعه ای است از نقاط، خطوط و سطوحی که بر اساس مکان آنها در فضا و یک مبنای مختصات و توصیفات غیر مکانی تعریف شده است. (طاهر نیا، ۱۳۸۵: ۳۰) نقشه معمولا به صورت دو بعدی نشان داده می شود ولی هیچ دلیلی وجود ندارد که بعد دیگری به آن اضافه نشود، مگر به دلیل مشکلاتی که در نمایش و ترسیم آن بر روی یک صفحه کاغذ صاف وجود دارد.

● ارتباط بین جغرافیای سیاسی و نقشه:

در بسیاری از مفاهیم در جغرافیای سیاسی همانند مرز، نیاز است که اطلاعات دقیقی از توپوگرافی این مناطق به صورت نقشه دردست باشد. تا از این طریق تعیین حدود مرزها تسهیل یابد.

در واقع ارتفاعاتی که در مناطق مرزی وجود دارند اگر دارای ارتفاع زیاد باشند می توانند به صورت طبیعی دو یا چند واحد سیاسی را از یکدیگر جدا می کنند نمونه هایی نظیر از ارتفاعات هیمالیا از این دسته اند، و یا دریاچه ها نیز می توانند تمایز دهنده دو واحد سیاسی از یکدیگر یاشند و هر چقدر این اطلاعات بر روی نقشه ها دقیق باشد راحت تر می توان مرزها را روی آن نشان داد .بیان این علائم که بصورت خطوطی باریک بر روی نقشه های موضوعی هستند، نشان دهنده جدایی دولت ها و قلمروهای حاکمیتی دو کشور از یکدیگر است.

اگر در طول تاریخ به نقشه های جغرافیای سیاسی بنگریم می بینیم که کشورهای زیادی شکل و یا از هم پاشیده شده اند و به نظر می رسد این روند افزایش کشورها تا دهه های آینده نیز ادامه خواهد داشت.

قبل از جنگ جهانی اول تقسیمات سیاسی فضا شکل خاصی داشت ولی با بروز جنگ اشکال متنوعی گرفت و نقشه های جغرافیای سیاسی عقلانی تر شد و کشورهایی که نامی هم از آنها نبود با اهداف از پیش تعیین شده روی نقشه های جهانی شکل گرفتند.

این تغییرات و تحولات در نقشه جغرافیای سیاسی در اثر پیشرفت تکنولوژی و ارتباطات و تحولات سیاسی و حضور افراد جدید در صحنه سیاست بین الملل که هر کدام هدف شان تحمیل ذهنیت خود در جهان را ایجاد کردند.

اما نکته اساسی که در نقشه ها مهم و حائز اهمبت است قدرت و جایگاهی است که به برخی کشورها بخشیده است که به آن تحت عنوان ژئوپلیتیک یاد خواهیم کرد به عبارت دیگر زبان جغرافیا به طور اعم و جغرافیای سیاسی (ژئوپلیتیک) به طور خاص، نقشه است.

نقشه است که جایگاه کشورها را مشخص می کند و به کشورها قدرت می دهد( البته این قدرت بستگی به مکان و موقعیت آنها دارد.) در مباحث تخصصی جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک سیاست صحیح در غالب استراتژی ها، داشتن قدرت که بر گرفته از قدرت نقشه باشد مورد تایید و استناد است.

.

● نتیجه گیری:

با پیشرفت مطالعات علمی، احتیاج به تهیه نقشه برای موارد و پدیده های جدید از قرن نوزدهم آغاز شده به وجود آمد و تا امروز ادامه داشت و در عصر معاصر سیستمی تحت عنوان سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) شکل گرفته است که نه تنها دقت بیشتری در تهیه و ترسیم نقشه های موضوعی دارد سرعت بالایی در ارائه اطلاعات جغرافیایی دارد. شکل زیر بیانگر ویژگی های سیستم اطلاعات جغرافیایی می باشد:

▪ کارتوگرافی

ـ طراحی به کمک کامپیوتر و گرافیک

ـ نقشه برداری و فتوگرامتری

ـ تحلیل فضایی با استفاده از داده های شبکه ای شده (نقشه های موضوعی)

ـ درون یابی از داده های نقطه ای

ـ تکنولوژی سنجش از دور

ـ زمان (عامل مهم در جغرافیای سیاسی کرونوپلیتیک)

● پیشرفت های مفهومی و تکنیکی

در بسیاری از مفاهیم در جغرافیای سیاسی همانند مرز، نیاز است که اطلاعات دقیقی از توپوگرافی این مناطق به صورت نقشه دردست باشد. تا از این طریق تعیین حدود مرزها تسهیل یابد. هر چقدر این اطلاعات بر روی نقشه ها دقیق باشد راحت تر می توان مرزها را روی آن نشان داد .بیان این علائم که بصورت خطوطی باریک بر روی نقشه های موضوعی هستند، نشان دهنده جدایی دولت ها و قلمروهای حاکمیتی دو کشور از یکدیگر است.

اگر در طول تاریخ به نقشه های جغرافیای سیاسی بنگریم می بینیم که کشورهای زیادی شکل و یا از هم پاشیده شده اند و به نظر می رسد این روند افزایش کشورها تا دهه های آینده نیز ادامه خواهد داشت. نقشه است که جایگاه کشورها را مشخص می کند و به کشورها قدرت می دهد ( البته این قدرت بستگی به مکان و موقعیت آنها دارد.) در مباحث تخصصی جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک سیاست صحیح در غالب استراتژی ها، داشتن قدرت که بر گرفته از قدرت نقشه باشد مورد تایید و استناد است، به بیان دیگر سیاست و قدرت نقشه راهکار صحیح در ژئواستراتژی است.

فریبرز احمدی دهکاء