درس خواندن زیر سایه استتار

مدرسه ای که روی دیوارهای آجری اش, دیوارهای پیش ساخته ایرانیتی چیده اند تا راه نگاه های دیگران کور شود, بهتر است یا مدرسه ای که دیوارهایش ارتفاعی استاندارد دارد و می شود از درون حیاط, آسمان شهر و چشم اندازهای اطراف را بدون مانع تماشا کرد

مدرسه‌ای که روی دیوارهای آجری‌اش، دیوارهای پیش‌ساخته ایرانیتی چیده‌اند تا راه نگاه‌های دیگران کور شود، بهتر است یا مدرسه‌ای که دیوارهایش ارتفاعی استاندارد دارد و می‌شود از درون حیاط، آسمان شهر و چشم‌اندازهای اطراف را بدون مانع تماشا کرد؟

دست کم ۱۵ سال است کسی پاسخی دقیق به این پرسش نداده است، برای همین طرح محرم سازی مدارس همچنان میان نظرات متناقض موافقان و مخالفان، بدون تکلیف مانده است. محرم سازی از نگاه مخالفان چیزی جز استتار نیست و استتار هم عملی است که هدفش پنهان کردن هر چه بیشتر دانش آموزان دختر در فضای مدرسه است؛ جایی شبیه زندان یا پادگان با دیوارهای بلند و نفوذناپذیر که نگرانی ها از دلگیر شدن فضای مدارس دخترانه را افزایش می دهد. موافقان ولی به طرح محرم سازی این گونه نگاه نمی کنند، آنها نه محدود کننده بودن این طرح برای دانش آموزان دختر را می پذیرند و نه دلگیری های ناشی از استتار را تائید می کنند. محرم سازی از نگاه آنها تلاشی است برای ایجاد نشاط در مدرسه، آن هم به واسطه ایجاد فضایی آزاد برای دختران تا بویژه در حیاط، راحت تر و کم پوشش تر ظاهر شوند.

با وجود این، اما درحدود ۱۵ سالی که طرح محرم سازی در آموزش و پرورش مورد توجه قرار گرفت به گفته مهری سویزی، مدیرکل دفتر امور زنان این وزارتخانه، این طرح فقط در۱۰ درصد از مدارس دخترانه اجرا شد که دلیل آن نیز کمبود اعتبار بوده است. با این حال به نظر می رسد آموزش و پرورش در دوره جدید مدیریتش قرار است بار دیگر این طرح را جزو اولویت هایش قرار دهد که این موضوع را می توان بروشنی از گفته های اخیر وزیر برداشت کرد. علی اصغر فانی، هفته قبل در حاشیه جلسه هیات دولت، البته ابتدا بابت گفته های منسوب به او که علاقه اش به مسقف بودن حیاط مدارس دخترانه را نشان می داد، مورد سوال قرار گرفت که این گفته ها را غیرواقعی دانست و سپس درباره اصل ماجرا سخن گفت که تلاش او برای ادامه محرم سازی در مدارس را نشان داد.

به این ترتیب شکی نیست در چهار سال آینده، محرم سازی مدارس بار دیگر مورد توجه قرار می گیرد که اگر اینچنین باشد، مجریان طرح باید نظرات مخالفان را نیز بشنوند و به استدلال های این گروه نیز توجه کنند، ضمن این که تغییر در معماری مدارس که مدت هاست به آن اشاره می شود نیز می تواند جایگزین مناسبی برای محرم سازی به شیوه فعلی باشد.

● اندرونی و بیرونی

فرهنگ ایرانی، وجود اندرونی و بیرونی در خانه ها را می پسندد، یعنی دوست دارد مثلا به جای آشپزخانه های باز امروزی که پیدا و پنهان برای اهالی خانه باقی نمی گذارد، باز هم حریمی امن در خانه ها به وجود بیاید. این تمایل فرهنگی در میان مسئولان کشور نیز وجود دارد، از نمایندگان مجلس گرفته تا معاون عمرانی وزیر آموزش و پرورش که این تمایل را در بحث ساخت و ساز مدارس جدید نیز وارد می کنند.

محمد حسن ابوترابی فرد، نایب رئیس اول مجلس شورای اسلامی در گفت و گو با مهر از این گلایه دارد که اکنون اگر کسی وارد خانه ما ایرانیان شود حجابی میان او و خانواده ما وجود ندارد، در حالی که اندرونی و بیرونی جزو ذات معماری ایرانی است. او با بیان این مقدمه، تمایلش به ایجاد اندرونی و بیرونی در مدارس را نشان می دهد؛ یعنی سبکی که به اعتقاد او می تواند دانش آموزان را بهتر از مدارس امروزی در خود محفوظ نگه دارد.

این اندرونی و بیرونی البته در ادبیات مرسوم آموزش و پرورش همان حیاط های مرکزی است که معاون عمرانی وزیر می گوید بهتر است جایگزین طرح های متداول محرم سازی باشد. مرتضی رئیسی می گوید با طراحی دقیق و معماری صحیح می توان مدارس دخترانه را به شکلی طراحی کرد که دختران دانش آموز همانند دانش آموزان پسر در مدارس آزادی عمل داشته باشند، یعنی به جای این که ارتفاع دیوارها افزایش یابد، تغییراتی در معماری داده شود که نیازهای جسمی، روانی و آموزشی دختران تامین شود.

در واقع، منظور رئیسی از این سبک معماری، مدارسی است که در آن حیاط در مرکز قرار می گیرد و همه کلاس ها و اتاق های مدرسه آن را احاطه می کند. در این نوع معماری از آنجا که حیاط در مرکز ساختمان قرار دارد، از بیرون مدرسه به داخل دید وجود ندارد و فقط هم مدرسه ای ها می توانند یکدیگر را تماشا کنند و این همان مدارسی است که مسئولان آموزش و پرورش آن را مقدمه ایجاد نشاط و تحرک در میان دانش آموزان دختر قلمداد می کنند.

● محرم سازی نشاط می آورد؟

در همه آن ۱۵ سالی که طرح محرم سازی در مدارس دخترانه با وجود شائبه هایی که نسبت به نیت مجریان آن به وجود آمد، این طرح دنبال یک هدف بود ؛ ایجاد نشاط و تحرک در بین دختران دانش آموز. تصور بر این بود که اگر طرح محرم سازی در مدارس اجرا شود، چون دختران می توانند بدون مقنعه یا مانتو در حیاط مدرسه ظاهر شوند، تمایلشان به تحرک بیشتر می شود و چون فعال تر از قبل می شوند، روحیه شان نیز بالا می رود و شادی و نشاط در مدارس حاکم می شود.

البته این حرف ها فقط روی کاغذ است، چون گزارشی که مهری سویزی، مدیر کل دفترامور زنان وزارت آموزش و پرورش ارائه می دهد، بیانگر این است که نه تنها محرم سازی به طور کامل اجرا نشده، بلکه هنوز بیش از ۹۰ درصد مدارس دخترانه نیازمند شاداب سازی است. طبق گفته های سویزی، هزینه محرم سازی هر مدرسه دخترانه دست کم ۱۵ تا ۲۰ میلیون تومان است که اگر در ۴۳ هزار مدرسه دخترانه در کل کشور ضرب شود، نیاز این طرح به ده ها میلیارد تومان اعتبار را بخوبی نشان می دهد.

با این حال، با توجه به این که اجرای طرح محرم سازی پس از توقفی چند ساله بار دیگر در دستور کار آموزش و پرورش قرار گرفته، پرسش این است که محرم سازی لزوما باعث ایجاد نشاط و تحرک در مدارس دخترانه می شود یا صرف هزینه برای محرم سازی های کنونی فقط به هزینه کردن برای استتار دانش آموزان منتهی می شود؟

نگاه ها به این موضوع متفاوت است و استدلال ها گوناگون. یکی از مدیران دبیرستان های دخترانه که محرم سازی در آن اجرا شده در گفت و گو با جام جم، تنها دستاورد این طرح برای مدرسه را حذف نگاه هایی دانست که گاهی به مدرسه دوخته می شد. مدرسه آنها در کنار پلی هوایی واقع شده که تا پیش از کشیده شدن دیوارهای محرم ساز، محل تفریح برای عده ای شده بود که حالا این دیوارها بساط آنها را جمع کرده است.

مدیر مدرسه ای دیگر که دانش آموزان ابتدایی در آن درس می خوانند نیز نظری مشابه دارد و به دیوارهایی اشاره می کند که در دو طرف حیاط مدرسه کشیده شده و دید همسایه های دیوار به دیوار مدرسه را کور کرده است. او البته می گوید همسایه ها از این دیوار راضی نیستند و بارها به این طرح اعتراض کرده اند، اما با این حال دانش آموزان و اولیای مدرسه بدون نگرانی در محیط رفت و آمد می کنند.

با این حال این دو مدیر به طرح محرم سازی،نگاه مثبت صد درصدی ندارند و آن را تقریبا در شاداب شدن فضای مدرسه بی تاثیر می دانند. اشاره آنها به اظهاراتی است که محفوظ بودن فضای مدرسه بویژه حیاط را مقدمه ای برای تحرک بیشتر دانش آموزان معرفی می کنند در حالی که به باور آنها اگر دانش آموزان تحرک ندارند و از ناهنجاری های قامتی رنج می برند، بیشتر به این موضوع ربط دارد که زنگ های ورزش یا ورزش صبحگاهی در مدارس جدی گرفته نمی شود.

این اشاره، نگاه درستی است ؛ چون اکنون در کشور دست کم ۲۰۰۰ معلم ورزش کم است و زنگ های ورزش مدارس یا به درس های دیگر اختصاص می یابد یا اگر دانش آموزان وارد حیاط شوند، امکانات ورزشی به اندازه ای نیست که همه بتوانند در آن حضوری فعال داشته باشند. در زمستان نیز که ورزش مدارس تقریبا به حالت نیمه تعطیل درمی آید، چون سرمای هوا رغبتی برای ورزش کردن باقی نمی گذارد، البته بجز مدارسی که سالن های ورزشی مجزا دارند و تغییر فصول، تغییری در برنامه های ورزشی آنها به وجود نمی آورد.

اگر مجموعه این حرف ها در کناریکدیگر قرار بگیرد، می شود به این نتیجه رسید که طرح محرم سازی به معنای متداول آن که کشیدن دیوارهای بلند و نفوذناپذیر در اطراف مدارس است، طرحی است که نیاز به اصلاح و به روز شدن دارد، چون هیچ دیواری حتی بلندترین و مستحکم ترین آن نمی تواند به ایجاد تحرک و شاد بودن منجر شود.

● شاداب سازی، هم فیزیکی است هم روانی

شاداب سازی مدارس فقط رنگ آمیزی کلاس های درس، چیدمان متفاوت میز و نیمکت ها، آویختن پرده های نو و خوشرنگ به پنجره ها یا بزک کردن ظاهری فضای مدرسه نیست، بلکه این روح مدارس است که نیاز به شاداب شدن دارد. البته شکی نیست تغییر فضا و زیبا و مجهز شدن آن در تغییر روحیه دانش آموزان موثر است، اما مهم تر این است که این تغییر در ذات سیستم آموزشی به وجود بیاید؛ سیستمی که قادر است آدم های شاد تولید کند، نه این که با نو کردن تجهیزات و فضا منتظر ایجاد شادی و نشاط بنشیند.

آدم شاد کسی است که احساس شادی می کند، شادی نیز نوعی احساس امنیت است که فرد را به این احساس می رساند که زندگی به طورکلی بخوبی می گذرد. کسی که بانشاط است و شاد زندگی می کند، خوشبین است، به خودش احترام می گذارد و احساس تسلط بر سرنوشت خویش دارد. چنین آدمی می تواند نشاط را به فضای اطرافش اشاعه دهد و شادی متقابل را از پیرامونش بگیرد.

این رابطه دو طرفه چیزی است که مدارس به آن نیاز دارد. برای دانش آموزی شاد باید مدرسه ای شاد داشت و برای مدرسه ای شاد باید نظام آموزشی شاد و پویا داشت. برای داشتن چنین سیستمی باید معلمانی شاد نیز داشت، کسانی که قادرند بذر تفکر، خلاقیت، دقت و تیزبینی را در وجود دانش آموزان بکارند و حس زندگی، شاد زیستن و لذت آموختن را به آنها منتقل کنند. اینها همگی اضلاع شاداب سازی مدارس است که اگر از یکی از آنها غفلت شود، طرح شاداب سازی در حد تغییر رنگ کلاس ها، نو شدن نیمکت ها و آویخته شدن تخته های هوشمند به دیوارها خلاصه می شود.

مریم خباز