چاقی کودکان، پیاده روی از مدرسه تا خانه

روزنامه ایران : پزشكي كه در يكي از مراكز بهداشتي و درماني دولتي مشغول معاينه چند دانش‌آموز نوجواني است كه از طرف مدرسه به نزد او فرستاده شده‌اند، به آنها توصيه مي‌كند كه كمتر بخورند و بيشتر ورزش كنند. تقريباً همه اين دانش آموزان پسر چاقند. برخي از آنها شانه هاي فروافتاده و پشت هاي برآمده دارند و كاملاً مشخص است كه نه تنها ورزش نمي كنند، بلكه اصولاً هيچ تحركي ندارند. پزشك كه آنها را معاينه مي كند و وزنشان را مي‌بيند، مي‌گويد: «بيشتر دانش آموزاني كه در چند روز گذشته از اين مدرسه براي معاينه مراجعه كرده‌اند چاق بوده‌اند». نكته جالب اين است كه والدين اين بچه ها كه همراهشان هستند، با خود آنها متفاوتند. بيشتر آنها لاغرند، صاف تر مي ايستند و مي‌نشينند و به نظر مي رسد كه با وجود سن بيشتر از آنها فرزترند.

دليل اين تفاوت‌ها اين است كه در گذشته غذاهاي چرب و فست فودي و انواع نوشابه ها بخش زيادي از مواد غذايي مصرفي كودكان و نوجوانان را تشكيل نمي‌داد. يا در گذشته كودكان و نوجوانان ساعت‌هاي طولاني را مقابل تلويزيون و رايانه سپري نمي‌كردند. در سال هايي نه چندان دور كودكان و نوجوانان بيشتر تحرك داشتند و دست كم بيشترشان راه خانه تا مدرسه را پياده طي مي كردند. همچنين والدين‌شان به آنها آموزش مي‌دادند كه صاف بنشينند و صاف راه بروند. كيفشان را در يك وضعيت حمل نكنند و آن را جابه‌جا كنند و ...

از ميان اظهار نظرها و نتيجه تحقيقاتي كه هر از گاهي منتشر مي‌شود هم مي توان دريافت كه مشكلات چاقي و ناهنجاري هاي اسكلتي و قامتي خطرات رو به گسترشي براي دانش آموزان هستند و هر روز بيش از پيش آنها را تهديد مي كنند. به طوركلي همه آمارها حاكي از چاق شدن دانش آموزان است و نتيجه تحقيقات متعدد هم نشان داده كه دانش آموزان زيادي دچار مشكلات ناهنجاري‌هاي اسكلتي هستند. 

به عنوان مثال نتيجه تحقيقات درباره ناهنجاري‌هاي ساختار قامتي دانش‌آموزان در 20 استان كشور هشدار دهنده است. براساس اين تحقيق كه در سال 87-86 در 20 استان انجام شده، به طور ميانگين 64 درصد دانش آموزان دچار مشكل ساختاري قامتي هستند. بيشترين درصد ناهنجاري قامتي دانش آموزان هم مربوط به دختران مقطع متوسطه است. سر به جلو، شانه نامتقارن، پشت كج، پشت گرد، پشت گود، پشت صاف، زانوي ضربدري، زانوي پرانتزي، كف پاي صاف و شست كج از مشكلات ساختاري قامتي به شمار مي‌آيند. براساس اين تحقيقات استفاده از كوله پشتي هاي غير استاندارد و سنگيني كه دانش آموزان حمل مي كنند و روش حمل اين كوله‌پشتي‌ها از جمله دلايل مهم ايجاد ناهنجاري هاي قامتي هستند.

در اين تحقيق از جمله عوامل ديگر ناهنجاري‌هاي قامتي هم كمبود مربيان متخصص تربيت بدني در آموزش و پرورش ذكر شده. چراكه مربيان متخصص در كاهش و شناسايي و پيشگيري اين ناهنجاري‌ها مؤثرند. نكته تكان دهنده اين است كه اگر در دوره ابتدايي به اين موضوع توجه نشود، نمي توان ناهنجاري شكل گرفته را به حالت اول برگرداند و پس از اين دوره تنها كاري كه مي‌توان انجام داد جلوگيري از پيشرفت ناهنجاري است.

● تغيير زيانبار شكل زندگي دليل بروز بسياري از مشكلات بدني و جسمي كودكان و نوجوانان اين است كه بتدريج زندگى آنها به يك شكل زيانبار قالب زده مى‌شود. در دوران مدرسه آنها ساعتها پشت نيمكت ها مى نشينند، درحالي كه ساعت‌هاى ورزش بى رنگ و حال هستند. خوردن تنقلات بى خاصيت نظير پفك و چيپس يا سوسيس و كالباس و شيرينى و شكلات در زنگ تفريح مدرسه و سوار شدن در خودروهاى شخصى يا سرويس مدرسه براى اياب و ذهاب از الگوهاى ديگر زندگى جديد است. كودكان و نوجوانان پس از مدرسه ساعت‌ها وقتشان را پاى تلويزيون و فيلم هاى سى دى، رايانه و اينترنت صرف مى كنند. خوردن بشقاب بشقاب پلو همراه با نوشابه و هفته‌اى دست كم دو بار خوردن غذاهاى فست فودى به عادت بد غذايى دانش آموزان ما تبديل شده است.

در تعطيلات تابستانى همان اندك تحركى كه در مدرسه وجود دارد هم از بچه‌ها گرفته مى شود. چراكه غالباً هيچ برنامه‌اي براي آنها بويژه براي كودكان و نوجوانان دختر ريخته نشده و آنها زمان زيادي را بدون تحرك بدني سپري مي كنند.

سمانه گرجى كارشناس تغذيه مي‌گويد: «بچه‌ها در سنين كودكي و نوجواني به غذاهاى فست فودى نظير پيتزا، همبرگر و سيب‌زمينى سرخ كرده علاقه زيادى دارند. اين غذاها پركالرى و چرب و شورند و مصرف زياد آنها كودكان را دچار اضافه وزن مى كند و سلامتى آنها را به خطر مى‌اندازد. متأسفانه مشكل ديگر خانواده‌هاى ايرانى اين است كه بچه‌ها را خيلى به خوردن تشويق مى‌كنند. آنها اغلب به اين نكته توجه ندارند كه تنها بايد مواد مغذى مناسب به كودكان برسد و حجم غذايى كه مى‌خورند ملاك نيست. علت اين رفتار غلط اين است كه بسيارى به اشتباه فكر مى‌كنند كودك چاق سالم تر است. استفاده از شيرينى و شكلات هم ميان كودكان و نوجوانان رايج است. بسيارى از والدين در ميان وعده ها به بچه‌ها شيرينى و شكلات مى دهند و به اين نكته توجه نمى‌كنند كه فرزندانشان به جاى اين اغذيه شكم پركن به غلات، ميوه و سبزيجات نياز دارند. البته مشغله روزانه نيز موجب شده كه در خانه ها مدت كمترى به طبخ غذا اختصاص داده شود. برعكس غذاهاى آماده و سوسيس و كالباس جاى آنها را مى گيرد. بخش زيادى از برنامه غذايى كودكان را هم خوراكى‌هايى مثل سوسيس و كالباس و بستنى، شكلات و چيپس و... تشكيل میدهد. به جاى اين اغذيه مى توان به كودكان دانه‌هاى روغنى مثل گردو، بادام و... داد. يكى از مهمترين نكات هم حذف نوشابه از برنامه غذايى كودكان است.»

اين شيوه تغذيه موجب افزايش ميزان چاقي در كودكان و نوجوانان مي شود و بدترين نتيجه چاقى هم شيوع انواع بيمارى‌هاى غير واگيردار در ميان جامعه است.

دكتر مهسا شجاعى پزشك عمومى مى‌گويد: «چاقى مى‌تواند يك عامل زمينه‌ساز براى بيمارى‌هاى قلبى باشد. چاقى كودكان خطر فشارخون بالا، ديابت و سطح بالاى كلسترول را در آينده براى آنها به وجود مى‌آورد. چاقى كودكان هم موجب بلوغ زودرس دختران مى‌شود. بلوغ زودرس زمينه ابتلا به سرطان را در آنها به وجود مى آورد».

كودكان و نوجوانان چاق از نظر روابط اجتماعى هم با مشكلاتى مواجه مى شوند. آنها نمى توانند مانند بچه‌هاى همسن خود بدوند و جنب و جوش داشته باشند. همچنين چاقى اعتماد به نفس آنها را پائين مى آورد.

● يكي از مشكلات عصر جديد: دانش‌آموزان بي تحرك به وجود آمدن چاقي تنها به نحوه تغذيه برنمي گردد. بسياري از مشكلات مربوط به ناهنجاري‌هاي اسكلتي و چاقي به بي تحركي مربوط است. در حال حاضر ۶۰‌تا ۸۰ درصد مردم جهان دچار كم‌تحركي يا بي تحركي هستند. سازمان بهداشت جهاني زندگي بدون تحرك را يكي از ۱۰ عامل مرگ و مير و ناتواني در جهان ذكر كرده. در كشور ما هم اين موضوع شيوع بسياري دارد و نكته تأسف‌آور اين است كه بي‌تحركي و كم تحركي در بين كودكان و نوجوانان هم بسيار شايع است. با وجود تغيير سبك زندگي نظير كوچك شدن خانه ها و همه گير شدن استفاده از انواع رسانه‌ها، تنها راه‌حل‌هايي كه باقي مي‌ماند اين است كه هركس براي زماني از روز برنامه‌ريزي كند و اين زمان را به ورزش و حركت اختصاص دهد. راه حل ديگر اين است كه مدارس ورزش را جدي بگيرند و والدين اين نكته را بپذيرند كه ورزش هم اهميتي مانند درس خواندن دارد و به همان اندازه كه به درس خواندن بچه‌ها حساسند و آن را جدي مي‌گيرند، ورزش را هم جدي بگيرند. در كشور ما ورزش كودكان غالباً مختص تابستان‌ها است. در حالي كه در بسياري از كشورها بچه‌ها هر روز يا يك روز در ميان به محض تعطيل شدن مدرسه به باشگاه هاي مختلف ورزشي فرستاده مي شوند و به طور جدي ورزش مي‌كنند.

در صورتي كه به طور ريشه‌اي به مشكلات جسمي و بدني دانش آموزان توجه نشود، آنها دست كم براي بهبود روابط اجتماعي و احساسشان نسبت به خود به رژيم‌هاي سخت غذايي روي مي‌آورند. اين رژيم هاي سخت موجب مي شود كه مواد غذايي مورد نيازشان را دريافت نكنند و از نظر جسمي دچار اختلالات ديگري شوند. گاهي كار چنان بالا مي‌گيرد كه برخي از آنها از شدت وسواس نسبت به شكل ظاهري خود دچار اختلالاتي نظير بي‌اشتهايي عصبي يا پرخوري عصبي مي‌شوند. اين اختلالات در مواقعي منجر به مرگ نيز مي‌شود.

به هر حال داشتن جامعه سالم مستلزم داشتن كودكان و نوجواناني سالم و با ظاهر و وزني طبيعي است. براي همين لازم است همه در جهت پرورش چنين نسلي تلاش كنيم.