یک قلب و یک عمر

به مناسبت روز جهانی قلب

آخرین یکشنبه سپتامبر هر سال روز جهانی قلب نام دارد، البته این نامگذاری ربطی به ولنتاین بلکه تنها به سلامت قلب می‌اندیشد. فرقی ندارد شاعر باشید و قلب را مرکز عواطف و احساسات بدانید یا پزشک باشید و به آن به چشم تلمبه‌ای گوشتی بدون احساس ‌بنگرید، آنچه در نگاه همه مشترک است زندگی است.

همه قلب را منشأ زندگی می‌دانند و تپش‌های آن را گرامی می‌دارند. تلمبه‌ای عضلانی که در سینه قرار دارد و بزرگی آن به اندازه مشت انسان است و وزنش کمتر از یک قوطی نوشابه که روزانه ۱۰۰ هزار بار می‌تپد و به طور مداوم در حال کار کردن و تلمبه زدن است؛ اما آنقدر مهم است که نه تنها یک روز در سال بلکه باید همه سال به آن اندیشید.

بیماری قلبی عروقی یکی از بیماری‌های شایع در تمام دنیا و ایران است و سالانه ۲/۱۷ میلیون نفر را به کام مرگ می‌‌کشاند که ۲/۷ میلیون نفر به علت بیماری ایسمیک قلبی و ۵/۵ میلیون نفر به علت حوادث عروق مغزی و ۳/۳ میلیون نفر به دلیل فشار خون بالا فوت می‌کنند. در کشور ایران نیز ۳۸ درصد مرگ‌ها و ۲۳ درصد از ناتوانی‌ها به علت همین بیماری‌هاست. این بیماری اولین علت مرگ و میر در کشور‌های پیشرفته است و در کشورهای در حال توسعه بسرعت رو به گسترش است.

در سال ۱۹۱۰، ۱۰ درصد مرگ و میرها در دنیا به علت بیماری‌های قلبی و عروقی بوده است، اما این وضعیت در سال ۲۰۰۰ به ۵۰ درصد رسید و پیش‌بینی شده این آمار در سال ۲۰۲۰ به ۷۵ درصد مرگ و میرهای شایع در جهان برسد.

بیشتر از ۶/۴۶ درصد مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی عروقی پیش‌بینی شده در سال ۲۰۲۰ در کشورهای در حال توسعه اتفاق می‌افتد و بیش از نیمی از مرگ‌ها در این کشورها در زیر ۷۰ سالگی رخ می‌دهد.

● روز قلب‌ها

به علت اهمیت موضوع و ضرورت جلب توجه مسوولان در برنامه‌ریزی برای پیشگیری از بروز این بیماری‌ها، اطلاع رسانی مناسب به افراد جامعه و مبارزه همه جانبه با عوامل خطرساز بیماری‌های قلبی دولت‌ها و مردم به فکر مقابله با این بیماری‌ها افتادند و ازجمله راه‌های آن تشکیل نهادهای مردمی مانند فدراسیون بین‌المللی قلب‌شناسی و انجمن بین‌المللی قلب‌شناسان بود که در سال ۱۹۷۸ میلادی تاسیس شد و مسوولیت آن پیشگیری و کنترل بیماری‌های قلبی عروقی بود. با ادغام این دو انجمن با یکدیگر و تغییر نام آنها رسما از سال ۱۹۹۸ فدراسیون جهانی قلب تشکیل شد.

فدراسیون جهانی قلب با این نگرش که تمام کشورهای عضو این فدراسیون می‌توانند به ریشه‌کنی همه‌گیری جهانی بیماری‌های قلبی عروقی کمک کنند با همکاری سازمان بهداشت جهانی آخرین یکشنبه ماه سپتامبر هر سال را به عنوان روز جهانی قلب تعیین کرد و هرساله با شعاری متفاوت این روز گرامی داشته می‌شود. در روز جهانی قلب فعالیت‌های مختلف مانند کلاس‌های آموزشی، مسابقات ورزشی، نمایش‌ها و نمایشگاه‌ها و بسیج‌های اندازه‌گیری فشارخون، کلسترول خون و... برگزار می‌شود. از سال ۱۳۷۸ مراسم روز جهانی قلب در کشور ما نیز هر ساله برگزار می‌شود.

روز جهانی قلب فرصتی است برای حساس‌سازی جامعه و زمینه سازی برای اصلاح شیوه‌های نامناسب و مردم را تشویق می‌کند تا درباره عادات خوب زندگی که منجر به زندگی طولانی‌تر و قلب سالم‌تر می‌شود، فکر کنند. شعار روز جهانی قلب در سال ۲۰۰۸ «آیا عوامل خطر بیماری‌های قلبی خود را می‌شناسید؟» بود و در سال ۲۰۰۷ نیز این شعار «چقدر قلب خود را سالم و جوان نگه داشته‌اید؟» بود.

● قلب‌های شکسته

بیماری‌ها به عنوان یک معضل جدی در کشور مطرح هستند. بیماری‌های قلبی عروقی شایع‌ترین علت مرگ و میر در کشور ما هستند. متاسفانه نزدیک به ۴۰ درصد علت فوت جوانان در کشور به دلیل بیماری‌های قلبی عروقی است و این آمار بسرعت در حال افزایش است.

بر اساس مطالعه‌ای که طی سال‌های ۱۳۵۰ تا ۱۳۶۵ در کشور انجام شده شیوع بیماری‌های قلبی و عروقی ۱۰۰ درصد در کشور افزایش داشته است. با توجه به پیش‌بینی‌های سازمان جهانی بهداشت، کشورها بویژه کشورهای در حال توسعه، اگر اقدامات لازم در این زمینه را انجام ندهند، میزان شیوع این بیماری تا سال ۲۰۲۰ حدود ۱۳۵ درصد می‌شود.

در سال ۱۳۸۷ حدود ۱۰۶ هزار بیمار قلبی آنژیوگرافی شدند، ۱۷ هزار و ۴۰۰ بیمار تحت عمل جراحی قلب باز و ۱۴ هزار و ۱۰۰ بیمار نیز توسط روش‌های غیرجراحی مورد بازگشایی قلب قرار گرفتند.

نکته نگران‌کننده دیگر این است که حدود سنی مبتلایان در ایران نسبت به کشورهای توسعه یافته پایین‌تر است. در بررسی انجام شده در مرکز قلب تهران میانگین سن بیمارانی که تحت عمل قلب باز یا بالن آنژیوگرافی قرار گرفته‌اند، حدود ۵۸ سال است در حالی که این سن در کشورهای دیگر ۱۰ سال بالاتر است.

متاسفانه آمار نشان می‌دهد، شیوع بیماری‌های قلب و عروق در سال‌های گذشته در کشور ما روند صعودی داشته است. براساس برآوردها بیش از ۲ میلیون نفر از مردم کشورمان مبتلا به بیماری عروق کرونر هستند. سالانه به ازای هر ۳۰ نفر از این تعداد مبتلایان یک سکته قلبی اتفاق می‌افتد و روزانه حدود ۳۱۷ نفر در کشور به علت این بیماری، جان خود را از دست می‌دهند.

● چقدر قلب‌تان را می‌شناسید

علائم بیماری‌های قلبی در بسیاری از موارد دیر ظاهر می‌شوند و نداشتن علامت، دلیل بر سلامت قلب نیست. اولین گام برای داشتن یک قلب سالم شناخت عوامل خطری است که قلب را تهدید می‌کند.

پزشکان معتقدند، هر چه میزان کلسترول بد یا LDL در خون شما بالاتر باشد و شما تعداد بیشتری از عوامل خطرزا به غیر از کلسترول بالا را داشته باشید، به همان اندازه شما در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری قلبی یا یک حمله قلبی هستید. برخی افرادی که از قبل مبتلا به بیماری قلبی بوده اند در معرض خطر بیشتری برای وقوع یک حمله قلبی مجدد هستند. سایر افرادی که در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری قلبی هستند عبارتند از مبتلایان به بیماری قند خون یا دیابت (که عامل خطرزای نیرومندی است) و افرادی که ترکیبی از عوامل خطرزای ابتلا به بیماری قلبی را دارند.

عوامل خطرزای اصلی عبارتند از:

۱) استعمال سیگار

۲) پرفشاری خون (فشار خون ۹۰/۱۴۰ میلی‌متر جیوه یا بیشتر، یا مصرف داروهای ضد فشار خون)‌

۳) میزان پایین کلسترول خوب یا HDL (کمتر از ‌mg/dl۴۰) (اگر میزان کلسترول HDL در خون شما mg/dl۶۰ یا بیشتر باشد، از حاصل جمع کل عدد یک را کم کنید).

۴) سابقه خانوادگی بیماری‌های قلبی زودرس (ابتلا به بیماری قلبی در پدر یا برادر قبل از ۵۵ سالگی؛ ابتلا به بیماری قلبی در مادر یا خواهر قبل از ۶۵ سالگی)‌

۵) سن (در مردان سن ۴۵ سال یا بیشتر، در زنان سن ۵۵ سال یا بیشتر)‌

اگر چه چاقی و نداشتن فعالیت بدنی در این فهرست لحاظ نشده است، ولی باید توجه داشته باشیم که این موارد نیاز به اصلاح دارند.

بعضی عوامل خطر ذکر شده مانند سیگار کشیدن مشخص هستند. اما عوامل دیگر مانند فشار خون و کلسترول خون بالا معمولا علائم واضحی ندارند و نیاز به سنجش دارند. بنابراین برای آن که مشخص شود تا چه اندازه در معرض خطر بیماری‌های قلبی قرار دارید، باید به پزشک مراجعه کنید.

اگر از موارد بالا چند عامل را دارید باید بسیار مراقب سلامتی خود باشید. در سنین بالا برای اطمینان از سلامت قلب، حداقل باید سالی یک بار به پزشک مراجعه کرد، زیرا در صورت وجود بیماری در مراحل ابتدایی می‌توانید جلوی آن را بگیرید.

● هزینه‌های بالا

بیماری‌های قلبی علاوه بر این‌که علت اول مرگ و میر در کشور هستند، در تحمیل هزینه‌های اقتصادی مستقیم و غیرمستقیم و ناتوانی افراد سازنده جامعه نیز رتبه بالایی را دارند.

بر اساس بررسی‌های انجام شده در سال ۱۳۸۴، هزار میلیارد ریال برای آنژیوگرافی، جراحی قلب باز و روش‌های غیرجراحی بازگشایی قلب در کشور هزینه شده است. البته این تمام هزینه‌های صرف شده نیست. هزینه‌های دارو، آزمایش‌های مختلف، بستری شدن و جراحی تنها قسمتی از هزینه‌هایی است که به جامعه تحمیل می‌شود. هزینه‌های غیرمستقیم عدم حضور یا حضور موثر افراد در محل کار یا کاهش کیفیت کار آنها نیز باعث تحمیل هزینه‌های بسیار هنگفتی به جامعه می‌شود که بسیار بیشتر از هزینه‌های پزشکی است.

روزانه حدود ۳۱۷ نفر از هموطنانمان بر اثر بیماری‌های قلبی جان خود را از دست می‌دهندبد نیست بدانید بر اساس آمار‌های موجود در اتحادیه اروپا به ازای هر شهروند در سال ۲۰۰۳، ۲۳۰ یورو برای درمان بیماری‌های قلبی و عروقی هزینه شده است. این بیماری‌ها با مختل کردن زندگی ۴/۴ میلیون نفر، یک درصد شهروندان اتحادیه اروپا را درگیر کرده است.

در این حال، مرگ ۲ میلیون اروپایی بر اثر بیماری‌های قلبی عروقی در ۲۰۰۳، بیش از ۲۴ میلیارد یورو به این اتحادیه زیان وارد کرده است. همچنین ۱۷ درصد هزینه‌های درمانی در انگلیس به بیماری‌های قلبی عروقی اختصاص دارد. این میزان در آلمان ۱۵ درصد است. ایرلند با ۴/۴ درصد و مالت با اختصاص ۲ درصد از این مبلغ به بیماری‌های قلبی عروقی، کمترین رقم را برای درمان این بیماری‌ها می‌پردازند. این گزارش همچنان هزینه پنهان بیماری‌های قلبی عروقی در سال ۲۰۰۳ را ۲۹ میلیارد یورو برآورد کرده است.

● سلطان قلب‌های شکسته

سیگار، چربی، نمک، چاقی و کم‌تحرکی شایع‌ترین علل بیماری‌های قلبی است که وضعیت تک‌تک این عوامل در کشور ما نامناسب است.

در ایران سالانه ۱۲ میلیون سیگاری ۶۰ میلیارد نخ دود می‌کنند و سن مصرف سیگار در ایران به ۱۰ تا ۱۳ سال کاهش یافته است. همچنین سالانه ۵۰ هزار ایرانی بر اثر استعمال دخانیات جان خود را از دست می‌دهند.

سیگار مسوول ۵۰ درصد بیماری‌های قلبی عروقی است این در حالی است که سالانه ۱۷۴۰ میلیارد تومان صرف استعمال دخانیات می‌شود. همچنین ۵۲۲۰ میلیارد تومان هزینه نظام سلامت کشور برای درمان عوارض ناشی از سیگار است.

۷۰ درصد روغن‌های خوراکی کشور ناسالم بوده و اسید چرب ترانس آنها ۲۰ برابر حد استاندارد است و حدود ۸۰ درصد نیاز داخلی روغن کشور، از خارج وارد می‌شود. سالانه ۲/۱ میلیون تن روغن جامد در کشور مصرف می‌شود که این امر می‌تواند آمار وحشتناک مرگ و میرها بر اثر بیماری‌های قلبی عروقی را توجیه کند. ایران با واردات سالانه ۸۵۰ هزار تن روغن، نخستین واردکننده روغن در خاورمیانه است. سرانه مصرف روغن جامد در ایران ۱۷کیلوگرم و در دنیا ۵/۱۲ کیلوگرم است.

حدود ۶۰ درصد مردم ایران الگوی تغذیه‌ای صحیح ندارند. نسبت مصرف امگا ۶ به امگا ۳ در مردم ایران ۲۰ برابر بیشتر است که این امر شاید یکی از دلایل شیوع سکته‌های قلبی است. از طرفی شیوع کلسترول خون بالا در ایرانیان حدود ۴۴ درصد است.

سرانه مصرف نان در ایران حدود ۱۶۰ کیلوگرم است و ایرانی‌ها ۲ برابر نیاز واقعی خود گندم مصرف می‌کنند که به این ترتیب بزرگ‌ترین مصرف‌کننده نان در جهان هستند. این در حالی است که مصرف مواد لبنی، ماهی، گوشت، سبزیجات و.. کمتر از استاندارد جهانی است.

نمک یکی دیگر از ریسک‌ فاکتورهای ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی است ایرانی‌ها به طور متوسط بیش از ۳ برابر میزان مجاز نمک مصرف می‌کنند. استاندارد مصرف نمک بین ۴ تا ۵ گرم در روز است که ایرانی‌ها به طور متوسط روزانه ۱۳ تا ۱۵ گرم نمک مصرف می‌کنند. به این ترتیب ۵/۱۸ تا ۲۰ درصد مردم ایران مبتلا به فشار خون هستند. فشار خون بالا از مهم ترین عوامل خطرساز برای بیماری قلبی است. ۳۵ درصد جمعیت کشور‌های در حال توسعه و صنعتی از فشار خون بالا که یک فاکتور مهم در بروز بیماری قلب است، در رنج بوده و ۲۵ درصد آنان از بیماری خود بی‌اطلاع هستند و ۵۰درصد مبتلایان هرگز درمان صحیح نشده‌اند.

۶۹ درصد ایرانی‌ها تنبل بوده و تحرک فیزیکی کافی ندارند که ۲۲ درصد بیماری‌های قلبی نیز به دلیل کم‌تحرکی است.

دیابت یکی دیگر از عوامل خطر بروز بیماری‌های قلبی است. ۷ میلیون ایرانی (۹/۸ درصد) به دیابت مبتلا هستند که به طور کلی سالانه یک درصد به آمار دیابتی‌ها اضافه می‌شود. سن ابتلا به دیابت نوع ۲ در دنیا ۵۵ تا ۶۵ سالگی است و در ایران ۴۵ تا ۵۰ سالگی است. به این ترتیب سن ابتلا به دیابت در ایران حداقل ۱۰ تا ۱۵سال پایین‌تر از سن شایع ابتلا در کشورهای توسعه یافته است. همچنین ۱۴ تا ۲۳ درصد ایرانیان بالای ۳۰سال به دیابت مبتلا هستند که ۵۰ تا ۶۰ دیابتی‌های نوع ۲ از بیماری‌ خود اطلاع ندارند.

نسل امروز ایران ۳ تا ۴ کیلوگرم چاق‌تر از نسل‌های قدیمی است. ۴۳ درصد افراد بالای ۱۵ سال کشور اضافه وزن دارند؛ چراکه مصرف نان، غلات، چربی‌ها و قند و شکر بسیار بیشتر از استاندارد جهانی است.

ایران پس از روسیه، دومین واردکننده شکر جهان است. سرانه مصرف شکر کشور ۳۰ کیلوگرم است که ۳ کیلوگرم بالاتر از میانگین جهانی است. همچنین سرانه مصرف نوشابه‌های قندی گازدار در ایران ۴۲لیتر است. به این ترتیب، عواملی مانند الگوی تغذیه‌ای نادرست سبب شده سن بیماران مراجعه‌کننده به جراحان قلب و عروق نسبت به حد طبیعی دنیا ۱۰ تا ۱۵ سال پایین‌تر باشد.

● ضرورت فرهنگ‌سازی

برای درمان بیماری‌های قلبی بسیاری از امکانات در کشور وجود دارد، البته اقدامات زمانی مفید هستند که افراد نیازمند کمک، به موقع به آنها مراجعه کنند و اساسا به آن دسترسی داشته باشند. مراجعه بموقع نیز تا زمانی اطلاع از نیاز درمانی وجود نداشته باشد صورت نمی‌گیرد.

اما آنچه بسیار مهم‌تر است اطلاعات لازم قبل از بیماری است که به پیشگیری کمک می‌کند. مردم باید بدانند و آگاه باشند از ۲۵ سالگی به بعد باید به منظور بررسی فاکتورهای مهم تحت آزمایش خون قرار گیرند. باید بدانند چربی خون بالا چه تبعات ناخوشایندی را در پی دارد. باید آگاه باشند اگر دچار درد قفسه سینه شدند براحتی از کنارش نگذرند و به پزشک مراجعه کنند. باید مطلع باشند اگر در فامیلشان سابقه بیماری قلبی وجود دارد و آنها هم علائمی دارند بیشتر در معرض خطر هستند. باید آگاه باشند سیگار کشیدن واقعا خطر مشکلات قلبی را افزایش می‌دهد. باید بدانند رژیم غذایی پرچرب سلامت قلب و عروق آنها را در معرض خطر قرار می‌دهد و همه اینها از طریق سیستم‌های اطلاع‌رسانی باید به گوش مردم برسد.

این کار جز به مدد فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی جامع و گسترده توسط صداوسیما، روزنامه‌ها و مجلات، وزارت بهداشت و مراکز غیردولتی فعال در زمینه سلامت قلب میسر نخواهد شد. این سازمان‌ها و نهادها با تنظیم برنامه‌ای مدون قادر خواهند بود آگاهی‌های لازم را به افراد جامعه ارائه کنند. در کنار این موضوع امکانات پزشکی نیز وجود دارد و پزشکان هم آماده هستند اطلاعات را به افراد منتقل و در صورت نیاز بیماران را درمان کنند.

این کار گروهی که در فلسفه روز جهانی قلب بر آن تاکید شده، ساده‌ترین و در عین حال مهم‌ترین بخش کار اطلاع‌رسانی است و هدف روز جهانی قلب هم همین آگاه‌سازی است. مطمئنا افراد برای کسب آگاهی راهی ندارند جز این که پیام‌ها، توصیه‌ها و راهکارها را از طریق رسانه‌ها بشنوند و ببینند و بعد در صورت نیاز مراجعه کنند.

علی اخوان بهبهانی