نبرد با افسردگی

افراد افسرده در مقابل آسیب های اجتماعی شکننده تر هستند

مثل این که برای همیشه، آرام و قرار را از او گرفته بودند. احساس خلأ می‌کرد، نمی‌توانست یکجا بنشیند، زیر پایش یکهو خالی شده بود، از همه فرار می‌کرد، حرف نمی‌زد یا خیلی کم و در مواقع ضروری. وزنش کم شده بود، همه می‌گفتند. کم‌خواب شده بود، قرص که می‌خورد، همه روز را می‌خوابید. دلشوره‌ای در دلش به پا بود که همه از آن بی‌خبر بودند... .

افسردگی می‌تواند واکنشی غریزی به شرایط پیش آمده باشد. برای نمونه وقتی یکی از نزدیکان فرد فوت می‌کند، دچار ضرر مالی می‌شود، درگیر پروسه طلاق و جدایی می‌شود و بسیاری حوادث نظیر آن، واکنشی به واقعه نشان می‌دهد که در حیطه افسردگی واکنشی جای می‌گیرد، اما افسردگی می‌تواند مزمن هم باشد یعنی ممکن است از دوره نوجوانی شروع شود که این نوع از افسردگی علائم و دوره‌های بهبود خاص خود را دارد. آناهیتا خدابخشی کولایی، مشاور خانواده و مدرس دانشگاه می‌گوید؛ زمانی می‌توان یک‌ اختلال را افسردگی نامید که علائم آن حدود شش ماه به صورت مداوم وجود داشته باشد که این با حالت غم معمولی که گاه افراد دچار آن می‌شوند، متفاوت است.

● وقتی مرد، افسرده است

خدابخشی کولایی معتقد است، افراد یک خانواده می‌توانند در بروز افسردگی بر یکدیگر، تاثیرگذار باشند، اگر پدر خانواده افسرده باشد برای مثال، درگیر مشکلات زندگی مثل مشکلات اقتصادی، فردی یا شخصی شده باشد یا فردی کمال‌طلب بوده که به آرزوهای خود نرسیده باشد، طبیعی است که بر همسر و فرزندان خود تاثیر داشته باشد.

به این دلیل که افراد افسرده از نظر بیان احساسات و برقراری رابطه جنسی با همسر خود دچار ضعف می‌شوند، افرادی هم که با آنها زندگی می‌کنند با مشکلاتی مواجه می‌شوند؛ ممکن است در همسر فرد افسرده، این احساس ایجاد شود که او هر کاری انجام می‌دهد، مورد قبول و رضایت همسرش نیست و پس از این که هیچ یک از کارهایی که برای جلب توجه همسر خود انجام می‌دهد، دیده نمی‌شود، فرآیندی را در پیش می‌گیرد که به بافت خانواده ضربه خواهد زد. پرخاشگری، غُرزدن، تشنج و درگیری لفظی و فیزیکی ازجمله واکنش‌هایی است که از سوی هر دو طرف دیده می‌شود. پس از مدتی همسر مرد افسرده، دست از آراستگی و توجه به خود برمی‌دارد و علائم افسردگی در او نیز دیده می‌شود، او احساس گناهی پیدا می‌کند که چرا من هر کاری انجام می‌دهم نمی‌توانم همسرم را خوشحال کنم و به دنبال پیداکردن مشکل در وجود خود، مدام خود را کنکاش و شماتت می‌کند.

● زن، افسرده می‌شود

خدابخشی کولایی می‌گوید: اگر در یک خانواده، زن افسرده باشد، طبیعتا میل و رغبت او برای عمل جنسی کاهش پیدا می‌کند، توجه به خود و رسیدگی به ظاهر در او بتدریج کاسته می‌شود، بشدت، افزایش یا کاهش وزن پیدا می‌کند و در واقع، خود را فراموش می‌کند.

ممکن است اوقات طولانی از روز را در خواب بگذراند و از رسیدگی به وظایف و فرزندان خود بازماند. او رغبتی برای انجام وظایف همسری و مادری‌اش ندارد. در این گونه موارد، مرد اغلب پرخاشگر می‌شود و از راه‌های مختلف به همسر خود فشار وارد می‌کند.

● فرزندان افسرده

علائم افسردگی والدین، بشدت روی فرزندان هم اثر می‌گذارد. خدابخشی کولایی معتقد است، فرزندان بدون این که متوجه باشند، الگوهای رشدی و شخصیتی را از والدین خود کسب می‌کنند. خانواده‌هایی که پرخاشگری و تنش در آنها روز به روز، بیشتر می‌شود، فاقد الگوی نرمال برای شکل‌گیری شخصیت هستند و به این دلیل است که افراد، به الگوهای معیوب روی می‌آورند.

از نظر او، افرادی که والدین افسرده، همیشه نگران و مضطرب دارند، الگوهای ارتباطی‌شان هم محدود می‌شود، کمتر دوست پیدا می‌کنند و در سطح می‌مانند و به این دلیل که وظایف والدین در قبال آنها انجام نمی‌شود، آنها از طریق کوشش و خطا رشد می‌کنند. از سوی دیگر در رشد عاطفی، احساسی و اجتماعی این افراد تاخیر ایجاد می‌شود، به این دلیل که این افراد در محیطی رشد کرده‌اند که میان افراد خانواده، گسست عاطفی وجود داشته است. گاه ممکن است در حالی که همه افراد خانواده به لحاظ هیجانی، عصبی هستند، هر کدام به انزوای خود بروند.

● برای درمان چه باید کرد؟

این مشاور خانواده معتقد است، برای درمان خانواده، نکته مهم این است که ببینیم افراد به چه شکل عمل می‌کنند؟ آیا دلیل افسردگی، محیط خانواده، نگرانی‌ها و واکنش به اتفاقاتی است که در خانواده رخ داده یا دلایل طولانی‌مدت‌تری دارد؟

او به خانواده به عنوان یک سیستم نگاه می‌کند، نه شخصی که دچار افسردگی شده است. به این دلیل که اگر یک فرد افسرده برای درمان اقدام کند، زمانی‌که همان شرایط و فضایی که باعث افسردگی او شده است، وجود داشته باشد، افسردگی او باز خواهد گشت. بنابراین نمی‌توان با درمان فردی، مساله خانواده را حل کرد.

خدابخشی کولایی تاکید می‌کند باید دید فرد افسرده در چه چرخه‌ای از خانواده قرار دارد؟ برای نمونه، خانواده‌ای که والدین سالمند یا میانسال دارد، به تبع تغییرات فیزیولوژیکی والدین مثل یائسگی زن و افسردگی که او ممکن است داشته باشد، دچار نوع خاصی از افسردگی خواهد شد.

زنی که به تبع افسردگی همسرش، افسرده شده، اگر الگوهای تعاملش را تغییر دهد به این معنا که علائم ناراحت‌کننده را کمتر انجام دهد، به کل خانواده کمک خواهد کرد.

این مدرس دانشگاه، جدا از این‌ که تغییر را به نوبه خود استرس‌آور می‌داند، معتقد است، سن افراد که بالا می‌رود، مقاومت در برابر تغییر هم بیشتر می‌شود، اما این گفته کاملا صحیح نیست فردی که سنش بالا رفته، به هیچ ‌وجه تغییر نمی‌کند. ممکن است تغییر در این افراد به اندازه افراد جوانتر نباشد، اما می‌توانند سازگاری پیدا کنند البته نباید انتظار داشته باشیم بدون تغییر در فرزندان، والدین، تغییر داشته باشند؛ این تاثیر متقابل است.

● وقتی فرد افسرده وارد اجتماع می‌شود

به اعتقاد خدابخشی کولایی، فردی که در خانواده‌اش دچار مشکلی بوده، با ایجاد فاصله جغرافیایی نمی‌تواند این مشکلات را حل کند؛ اگر مشکلات لاینحل باشند، به قاره دیگری هم سفر کنید، این مشکلات، همچنان با شما هستند.

از نظر او، افسردگی‌ای که فرد با خود از محیط خانواده، به اجتماع حمل می‌کند، با در نقشی که در اجتماع دارد نیز تاثیرگذار خواهد بود. فردی که در یک خانواده پرتشنج که اعضای آن همه علائم افسردگی را دارند، رشد می‌کند، با پیش‌زمینه‌ای از مشکلات روحی وارد اجتماع می شود. چنین فردی در مقابل آسیب‌های اجتماعی شکننده‌تر و آسیب‌پذیرتر است، در صورتی‌ که اگر ساختار خانواده از استحکام بیشتر برخوردار بود و تعاملات بهتری در محیط خانواده شکل گرفته بود، برخورد با مسائل و مشکلات زندگی اجتماعی هم شکل دیگری به خود می‌گرفت.

آساره کیانی