قدیمی‌ترین شهر جهان

شوش کهن‌ترین شهر جهان، حدود ۵ هزار سال یا ۴ هزار سال پیش از میلاد به عنوان کانون مذهبی ساکنان دشت اطراف آن شکل گرفته و در ردیف اولین شهرهای متمدن دنیا شناخته شده است.
شوش در میان …

شوش کهن‌ترین شهر جهان، حدود ۵ هزار سال یا ۴ هزار سال پیش از میلاد به عنوان کانون مذهبی ساکنان دشت اطراف آن شکل گرفته و در ردیف اولین شهرهای متمدن دنیا شناخته شده است.

شوش در میان دشتی وسیع بر فراز ۴ تپه مرتفع در جنوب غربی ایران بنا شده است. مردم فلات ایران از خشک شدن تدریجی دشت شوش استفاده کرده و از دره‌های مرتفع مشرف بر آن برای سکونت بهره گرفته‌اند.

میسیون فرانسوی که مطالعات وسیعی را درخصوص پیدایش تمدن‌های باستانی انجام داده است درخصوص شهر باستانی شوش چنین می‌گوید: حدود ۳ هزار سال قبل از میلاد مسیح، تجارت و بازرگانی، پیدایش خط و نوشتن کتاب، یعنی شگفت‌انگیزترین اختراعات بشری در جنوب ایران تحقق یافته است.

در شوش زندگی شهرنشینی جالبی شکل گرفت و این شهر به صورت پایتخت نیرومند امپراطوری عیلامی که تمدن آن مخلوطی از تمدن‌های سومر و آکار بود، درآمد. از دل خاک شوش، ده‌ها کتیبه و نوشته‌های تاریخی به دست آمد که در مورد مذهب و جنگ‌های تاریخی و تمدن بشری سخن گفته است و وجود امپراطوری عیلامی را در هزاران سال پیش اثبات می‌کند.

نخستین کسی که ویرانه‌های شوش باستان را بازشناسایی کرد، بنجامین بن جناح، خاخام کلیمی بود که بین سال‌های ۱۱۶۳ و ۱۱۷۳ میلادی برای بررسی وضعیت کلیمیان در ایران به سر می‌برد. وی هنگام زیارت دانیال نبی(ع) از تپه‌های باستانی شوش نیز دیدن کرد.

عملیات اکتشاف باستان‌شناسی در شوش از سال ۱۸۵۰ میلادی آغاز شد و در چندین مرحله ادامه یافت که حاصل آن کشف آثار باارزش و شکوهمندی از تمدن و فرهنگ اقوام عیلامی، هخامنشی و اسلامی بوده است.

در میان آنها، چغازنبیل، نیایشگاهی است باستانی که در زمان عیلامی‌ها ساخته شده است. چغازنبیل بخش باقی‌مانده از شهر دور اونتاش است.

این نیایشگاه توسط اونتاش گال پادشاه بزرگ ایلام و برای ستایش ایزد اینشوشیناگ، نگهبان شهر شوش، ساخته شده بود. مکان جغرافیایی چغازنبیل در ۴۵ کیلومتری جنوب شهر شوش در نزدیکی شهر باستانی هفته تپه (در محور اصلی شوش به اهواز) قرار دارد.

امروزه ارتفاع آن ۲۵ متر است و تنها ۲ طبقه و نیم از ۵ طبقه آن باقی‌مانده است. چغازنبیل واژه‌ای محلی به معنای زنبیل واژگون است و نام باستانی این بنا بشمار نمی‌آید. همچنین زیگورات در زبان عیلامی به معنای نیایشگاه است.

این مکان نزد باستان‌شناسان به دور اونتاش معروف است. مسیر دستیابی به چغازنبیل از طریق جاده اهواز به شوش است اما مکان آن دقیقا بین شوشتر و شوش در کناره رود دز قرار دارد و این خود حکایت از این دارد که در زمان ایجاد زیگورات شهرهای شوش و شوشتر هر دو وجود داشته اند. قرن‌های متمادی این بنا در زیر خاک به شکل زنبیلی واژگون مدفون بود تا این ‌که به دست رومن گیرشمن فرانسوی در زمان پهلوی دوم از آن خاکبرداری شد. گرچه خاکبرداری از این بنای مخرب متقارن واقع شده در دل دشت صاف موجب تکمیل دانش دنیا نسبت به پیشینه باستانی ایرانیان شد، اما پس از گذشت حدود ۵۰ سال از این کشف، دست عوامل فرساینده طبیعی و بی‌دفاع گذاشتن این بنا در برابر آنها آسیب‌های فراوانی را به این بنای خشتی ـ گلی وارد کرده و به‌خصوص باقیمانده طبقات بالایی را نیز دچار فرسایش شدید کرده است. چغازنبیل جزو معدود بناهای ایرانی است که در فهرست آثار میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. در بعضی از کتب تاریخی نام قدیمی شوش (چغازنبیل) نامیده شده است.

سمیه غافلی