تقویم تاریخ شعر

مولانا جلال الدین محمد بلخی رومی معروف به مولوی بنا به برخی نوشته های تاریخی, روز ۱۷ دسامبر سال ۱۲۷۳ میلادی و بنا به نوشته دهخدا یکشنبه پنجم جمادی الاخر سال ۶۷۲ هجری قمری در قونیه شهری در ترکیه بدرود حیات گفت

مولانا جلال الدین محمد بلخی رومی معروف به مولوی بنا به برخی نوشته های تاریخی، روز ۱۷ دسامبر سال ۱۲۷۳ میلادی و بنا به نوشته دهخدا یکشنبه پنجم جمادی الاخر سال ۶۷۲ هجری قمری در قونیه شهری در ترکیه بدرود حیات گفت. مولوی از بزرگترین شعرای ایرانی است که بیش از ۲۶ هزار بیت شعر عرفانی سروده است. مولوی که سرآمد روزگار خود در فقه و فلسفه بود، وقتی با شمس الدین محمدبن علی بن ملک داد معروف به شمس تبریزی برخورد کرد، مرید وی شد و از تمامی کرسی های علمی خود دست کشید و به کسب معرفت انسانی پرداخت. وی سرانجام در غروب روز ۵جمادی الاخر ۶۷۲ه.ق در سن ۶۸ سالگی در قونیه فوت کرد. معروفترین کتابهای او: دیوان شمس- مثنوی معنوی- فیه ما فیه.

یحیی دولت‌آبادی یکی از پیشقدمان آزادی دوران مشروطیت بود که نقش موثری درپیشرفت اهداف انقلاب مشروطه و خدمات ارزنده‌ای در نشر فرهنگ و ایجاد مدارس داشت. وی در سال ۱۲۴۱شمسی در دولت آباد اصفهان متولد شد. از اوان جوانی به فعالیتهای سیاسی روی آورد و تا چندی پس از استقرار مشروطیت به کارهای فرهنگی و تاسیس مدارس و انجمنها اشتغال داشت. یکی از آثار موفق او رمانی است بنام "شهرناز" که او آن را درسال ۱۲۹۵ شمسی نوشته است. ازجمله آثار او می‌توان از کتاب «علی» برای کودکان، و «حیات یحیی» درباره تاریخ معاصر نام برد. همچنین برخی از اشعار او در دفتری با نام" اردیبهشت‌نامه" به‌جای مانده است. دولت آبادی روز جمعه ۴ آبان ۱۳۱۸ شمسی در تهران براثر سکته قلبی درگذشت.

علی اسفندیاری، مردی که بعدها به «نیما یوشیج» معروف شد، در بیست و یکم آبان ماه سال ۱۲۷۶ مصادف با ۱۱ نوامبر ۱۸۹۷ در یکی از مناطق کوه البرز در منطقه‌ای به نام یوش، از توابع نور مازندران، دیده به جهان گشود. او ۶۲ سال زندگی کرد و اگرچه سراسر عمرش در سایه مرگ مداوم و سختی سپری شد؛ اما توانست معیارهای هزارساله شعر فارسی را که تغییرناپذیر می نمود، با شعرها و رای های محکم و مستدلش، تحول بخشد. نیما بعد از سالها تلاش در عرصه شعر و ادبیات در زمستان ۱۳۳۸ دلش هوای یوش کرد و خواست به آغوش طبیعت زادگاهی باز گردد. به علت سرمای شدید یوش، به ذات الریه مبتلا شد و در تاریخ ۱۳ دیماه ۱۳۳۸، برای همیشه خاموش شد. از معروف ترین شعرهای نیما می توان به شعرهای افسانه ، آی آدمها، ناقوس ، مرغ آمین اشاره کرد.

فریدون مشیری در سی ام شهریور ماه ۱۳۰۵در تهران به دنیا آمد. پدر و مادر او هر دو از ادبیات و شعر سررشته داشتند و پدربزرگ مادری او میرزا جوادخان مؤتمن‌الممالک از شاعران روزگار ناصری بود.

وی به دلیل علاقة فراون به حرفه روزنامه‌نگاری از همان جوانی وارد فعالیت مطبوعاتی در زمینه خبرنگاری و نویسندگی شد و بیش از سی سال در این حوزه کار کرد. مشیری سال‌ها از بیماری رنج می‌برد و در بامداد روز جمعه ۳ آبان ماه ۱۳۷۹ خورشیدی در سن ۷۴ سالگی درگذشت. کتاب های اشعار او بترتیب عبارتند از:

تشنه توفان، گناه دریا، نایافته، ابر و کوچه، بهار را باور کن، از خاموشی، مروارید مهر، آه باران، از دیار آشتی، با پنج سخن سرا، لحظه ها و احساس، آواز آن پرنده غمگین.

بر اساس برخی تحقیقات تاریخی در مورد سعدی روز درگذشت وی را روز ۱۸ آذر سال ۷۱۳ هجری شمسی یا نهم دسامبر سال ۱۲۹۲ میلادی در شیراز قید کرده اند. مشرف‌الدین مصلح ابن عبدالله ــ سعدی شیرازی ــ در شیراز به دنیا آمد. سعدی در شیراز به کسب علم پرداخت و سپس در نوجوانی به عراق رفت و به تحصیل در مدرسه نظامیه بغداد مشغول شد. سعدی سفرهای بسیار کرد و سپس به شیراز بازگشت و به نوشتن سعدی نامه یا بوستان و گلستان پرداخت. علاوه بر اینها سعدی قصاید، غزلیات، قطعات، ترجیع بندها و مقالاتی دارد که در کلیات وی جمع شده است.. دیگر آثار او عبارتند از: مجالس پنجگانه که دربردارندة خطابه ها و سخنرانی های اوست، صاحبیه که مجموعه چند قطعة فارسی وعربی است، خبیثات: مجموعه‌ای است از اشعار هزل آمیز او.

محمدتقی ملک الشعرای بهار، در۱۳ ربیع الاول سال ۱۳۰۴ هجری قمری مصادف با ۱۷ آذر ۱۲۶۵ خورشیدی در مشهد متولد شد. علوم ادبی و عربی را از اساتید عصر فرا گرفت. بهار در نهضت آزادیخواهی مشروطه مجاهدت‌ها کرد. وی فعالیتهای سیاسی خود را از سال ۱۳۲۸ با انتشار روزنامه بهار آغاز کرد و تا سال ۱۳۲۹ که رهبر جمعیت هواداران صلح گردید ادامه داد. وی در اردیبهشت سال ۱۳۳۰ چشم از جهان فروبست. ملک الشعرای بهار دارای تالیفات متعددی است از جمله: دیوان اشعار، تاریخ احزاب سیاسی یا انقراض قاجاریه، سبک شناسی، چهار خطابة منظوم، ترجمه احوال محمدبن جریر طبری، رمان نیرنگ سیاه یا کنیزان سفید، رسالة زندگانی مانی. همچنین کتب متعددی مانند مجمل التواریخ و تاریخ سیستان به تصحیح او منتشر گردید.

رهی معیری در سال ۱۲۸۸ در تهران و در خانواده ای از رجال عهد ناصری دیده به‌جهان گشود.

رهی معیری که تخلص وی در شعر ”رهی” بود غزلیات و اشعار بسیاری را به‌مدت ۳۰ سال کار ادبی سرود. او هم‌چنین در موسیقی و نقاشی هم مهارت داشت‌. ”رهی” در زمنیه‌های مختلف شعر قدیم فارسی استادی مسلّم بود و ترانه‌های او در نوع خود از لطیف ترین تصنیف های زبان فارسی است. رهی معیری که تا آخر عمر مجرد زیست، در چهارم آبان سال ۱۳۴۷ پس از رنجی طولانی و جانکاه از بیماری سرطان بدرود زندگانی گفت. "سایه عمر" مجموعه ی غزلهای اوست که تا کنون چندین بار تجدید چاپ شده است. "آزاده" نیز مجموعه ترانه های وی می‌باشد. علاوه بر آن مجموعه‌ای از مقاله های ادبی او به نام "گلهای جاویدان" در سال ۱۳۶۸ خورشیدی در تهران چاپ و منتشر گردیده است. همچنین کتاب رهاورد رهی (مجموعه‌ی شعر رهی) نیز در سال ۱۳۷۵ به کوشش داریوش صبور در تهران توسط نشر زوّار به زیور چاپ آراسته شد.

طاهره صفارزاده ـ شاعر، نویسنده، محقق و مترجم ـ در آبان سال ۱۳۱۵ در شهرستان سیرجان به دنیا آمد. وی پس از اینکه در رشته زبان و ادبیات انگلیسی از دانشگاه تهران فارغ التحصیل شد برای ادامه تحصیل به خارج از کشور رفت و در آمریکا در رشتة نقد تئوری و عملی ادبیات جهان به تحصیل پرداخت. او در سال ۱۳۷۱ از سوی وزارت علوم و آموزش عالی، استاد نمونه معرفی شد و در سال ۸۰ پس از انتشار ترجمه‌ قرآن کریم، به افتخار خادم القرآن نائل آمد.صفارزاده در ماه مارس ۲۰۰۶ هم‌زمان با برپایی روز جهانی زن، از سوی سازمان نویسندگان آسیا و افریقا به عنوان شاعر مبارز و زن نخبه‌ دانشمند مسلمان برگزیده شد.

وی سرانجام در شنبه، چهارم آبان‌ماه ۱۳۸۷ دارفانی را وداع گفت.آثار او عبارتند از:پیوندهای تلخ، رهگذر مهتاب، چتر سرخ، طنین دلتا۵، سد و بازوان، سفر پنجم، مردان منحنی، ترجمه قرآن با عنوان «قرآن حکیم».

قیصر امین پور در اردیبهشت ماه ۱۳۳۸ در گتوند خوزستان چشم به جهان گشود. قیصر با ورود به تهران جهت ادامه تحصیل به حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی پیوست و به شمع محفل اصحاب شعر در حوزه هنری تبدیل شد. اولین مجموعه شعر قیصر در سال ۱۳۶۳ با نام کوچه آفتاب منتشر شد و تا سال ۱۳۸۶ بیش از ده مجموعه دیگر ازآثار او به چاپ رسید،. در سال ۱۳۶۸ قیصر جایزه نیما یوشیج را به خود اختصاص داد و در سال ۸۲ بعنوان عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی برگزیده شد.

طوفان در پرانتز – منظومه ظهر روز دهم – مثل چشمه مثل رود – بی بال پریدن – به قول پرستو – آینه های ناگهان – گلها همه آفتابگردانند و دستور زبان عشق که در سال ۱۳۸۶ به چاپ رسیده از آثار نثر و منظوم قیصر امین پور است. سرانجام در تاریخ ۸ آبان ۱۳۸۶ قلبش از طپش باز ایستاد و روح بزرگ و انسانی‌اش از کالبد جان به پرواز درآمد.

سهراب سپهری شاعر و نقاش معاصر ایرانی در ۱۵ مهر ماه ۱۳۰۷ در شهر کاشان و در خانواده‌ای که اهل شعر، نقاشی، منبت کاری و دیگر رشته های هنری بودند به دنیا آمد. وی پس از پایان تحصیلات سیکل اول متوسطه برای ادامه تحصیل به تهران رفت و پس از اتمام تحصیل در دانش‌سرا به کاشان بازگشت و از ۱۳۲۵ فعالیتهای خود را آغاز کرد. سهراب در سال ۱۳۳۰ اولین مجموعه شعرخود را با عنوان «مرگ رنگ » منتشر ساخت. در سال ۱۳۳۲ با دریافت نشان درجه اول علمی از دانشگاه فارغ التحصیل شد. وی علاوه بر شعر به نقاشی نیز علاقة فراوان داشت، به طوری که در سال ۱۳۳۲ در چند نمایشگاه نقاشی در تهران شرکت کرد. او دومین مجموعة شعر خود را تحت عنوان «زندگی خواب‌ها» نیز در همین سال منتشر کرد. آنگاه به تأسیس کارگاه نقاشی همت گماشت.. وی پس از سفرهای متعدد به کشورهای مختلف جهان سرانجام در اردیبهشت ماه ۱۳۵۹ در تهران بدرود حیات گفت.

عبدالله فاطمی ملقب به الفت در سال ۱۳۰۶ در بروجرد به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در بروجرد گذراند و سپس عازم تهران شد. الفت از اواخر دهه ۳۰ در کنار بزرگانی چون استاد رهی معیری، استاد نواب صفا، استاد معینی کرمانشاهی و استاد تورج نگهبان به سرودن شعر و ترانه پرداخته و با آهنگسازان بنامی چون استاد علی تجویدی، استاد همایون خرم، استاد مجید وفادار و عباس شاپوری آثار ماندگاری خلق کرد.وی درپانزدهم آبان ماه ۱۳۷۳در گذشت. دیوان غزلیات او با عنوان افق الفت منتشر شده است. همچنین از دیگر آثار او می‌توان به درّ مکنون: مثنوی در شرح حال زندگی عرفای بزرگ ایران، خورشید و ماه و پریشان و پدرام را اشاره کرد که هنوز منتشر نشده است.

حکیم غیاث‌الدین ابوالفتح عُمَر بن ابراهیم خیام در سال ۴۳۹ ۶۵۲۵۹;.. ق. در نیشابور زاده شد. فقه را در میانسالی در محضر امام موفق نیشابوری آموخت؛ و نیز حدیث، تفسیر، فلسفه، حکمت و اختر شناسی را فراگرفت. برخی نوشته‌اند که او فلسفه را مستقیماً از زبان یونانی فرا گرفته بود.

در حدود ۴۴۹ کتاب دربارة معادله‌های درجة سوم به زبان عربی نوشت تحت نام رساله فی البراهین علی مسائل ‌الجبر و المقابله سپس به اصفهان رفت تا سرپرستی رصدخانة اصفهان را بر عهده گیرد. او هیجده سال در آن‌جا مقیم شد و به مدیریت او زیج ملکشاهی تهیه گردید. در همین سال‌ها (حدود ۴۵۸) طرح اصلاح تقویم را تنظیم و تقویم جلالی را تدوین کرد که به نام جلال الدین ملکشاه شهره‌است، در همین سال‌ها(۴۵۶) مهم‌ترین و تاثیرگذارترین اثر ریاضی خود را با نام رساله فی شرح مااشکل من مصادرات اقلیدس را نوشت و در آن خطوط موازی و نظریة نسبت‌ها را شرح داد. پس از درگذشت ملکشاه و کشته شدن نظام‌الملک، اصفهان را به قصد اقامت در مرو که به عنوان پایتخت جدید سلجوقیان انتخاب شده بود، ترک کرد. مرگ خیام را میان سال‌های ۵۱۷-۵۲۰ هجری در نیشابور ذکر کرده اند.

ناصرخسرو قبادیانی(۴۸۱-۳۹۴ قمری) از شاعران برجسته‌ی ایران است که با دانش‌های روزگار خود نیز آشنا بود. وی در سال ۳۹۴ هـ.ق در قبادیان بلخ به دنیا آمد از کودکی به کسب علوم وآداب اسلامی پرداخت. وی پس از طی مقامات و در اندیشة یافتن حقیقت و پس از خوابی که در سال ۴۳۷ هـ.ق دیده بود به سفر پرداخت. او طی سفری هفت ساله از سرزمین‌های گوناگونی دیدن کرد و گزارش آن را در سفرنامه‌ای به یادگار گذاشت. در مصر با فرقه‌ی اسماعیلیه آشنا شد و به خدمت خلیفه‌ی فاطمی مصر، المستنصر بالله، رسید. او برای فراخواندن مردم به مذهب اسماعیلی به خراسان بازگشت، اما مردم آن‌جا چندان از دعوت او خشنود نبودند. به ناچار در سرزمین کوهستانی یمگان در بدخشان گوشه‌نشین شد و به سرودن شعر و نگارش کتاب‌هایی در زمینه‌ی باورهای اسماعیلیان پرداخت. وی سرانجام در حدود شصت یا شصت و سه سالگی بین (۴۵۳- ۴۵۶) درگذشت. آثار منسوب به وی: "سرالأسرار" در تسخیر کواکب، "اکسیر اعظم" در منطق، "قانون اعظم" در علوم غربیه، "سعادت نامه" در پند و حکمت، "روشنایی نامه" در وعظ، "کنز الحقایق"، "تفسیر القرآن"؛ "دستور اعظم". از آثار وی: زاد المسافرین" یا "زاد المسافر" در کلام، "وجه دین"، "جامع الحکمتین"؛ خوان الأخوان"؛ گشایش و رهایش" "سفرنامه"؛ "بستان العقول"، "سفرنامه".

ابوالقاسم حالت، شاعر، طنزپرداز و مترجم معاصر ایرانی در سال ۱۲۹۸ هجری در تهران به دنیا آمد. وی پس از تحصیلات مقدماتی از سال ۱۳۱۷ فعالیتهای ادبی خود را از مجلة فکاهی توفیق آغاز کرد. او ۱۶ ساله بود که سرودن شعر را آغاز کرد و در سرودن اشعار طنز مهارت بسیار کسب کرد. وی به ۴ زبان فارسی، انگلیسی، عربی و فرانسه تسلط کامل داشت. ترجمه سخنان گهربار حضرت رسول اکرم (ص) و مولا علی (ع) از جمله آثار با ارزش ابوالقاسم حالت به شمار می روند که تحت عناوین فروغ بینش و شکوفه های خرد به چاپ رسیده اند.

هم چنین دیوان اشعار شامل قطعات، غزلیات و رباعیات که حاوی نکات اخلاقی و عرفانی است، از دیگر آثار خواندنی به جای مانده از این شاعر ایرانی است. در میان کتابهای حالت کتاب "پسر ایرانی" سرگذشت واقعی داریوش سوم و اسکندر، و "بحر طویل های هدهد میرزا" و "دیوان خروس لاری" بارها تجدید چاپ شده اند. حالت در زمینة موسیقی اصیل ایرانی نیز فعالیت داشت و سراینده نخستین سرود جمهوری اسلامی بود. وی سرانجام در سوم آبان ۱۳۷۱ بر اثر سکتة قلبی درگذشت.

رضا غلامیان و زهره باقرپور