درباره نیکلاس لومان

ترجمه سعیده بوغیری

نیکلاس لومن (Niklas Luhmann) متولد 1927 و درگذشته به سال 1998، جامعه شناس و نظریه پرداز اجتماعی آلمانی بود. او به عنوان یکی از بنیانگذاران نظریه جامعه شناختی سیستم، جزو برجستگان کلاسیک علوم اجتماعی قرن بیستم به شمار می رود. لومن در خانواده ای صاحب یک صنعت گر متولد شد. درشانزده سالگی وارد نیروی هوایی شد و تا سال 1945 در میان اسرای جنگی آمریکا به سر برد.
همان طور که در سال 2007 روشن شد، اگرچه نیکلاس لومن حتی عضو حزب نازی آلمان نیز تشخیص داده شد، اما روزنامه اشپیگل خبر داد هیچ تقاضای عضویت امضاشده ای دراین باره در دست نیست، به گونه ای که ممکن است لومن و دیگر هم نسلی های 16-17 ساله او که عضو این حزب بودند، از این امر آگاه نبودند.
لومن بین سال های 1946 و 1949 به تحصیل در رشته حقوق پرداخت. پس از گذراندن یک دوره کارورزی به عنوان معاون ریاستی اداری در لونه بورگ (Lüneburg) مشغول شد. در همین زمان – 1954-1955- بود که یادداشت برداری های خود را شروع کرد. در سال 1960 با اورسولا فون والتر (Ursula von Walter) ازدواج و در طول زندگی مشترک خود از او دارای سه فرزند شد.
لومن در سال 1960-1961 بورسیه ای برای دانشگاه هاروارد به دست آورد. در آنجا با تالکوت پارسونز و نظریه سیستم ساختاری- کارکردی او آشنا شد. پس از کار به عنوان کارشناس در مدرسه علوم مدیریت آلمان و نیز فعالیت به عنوان مسوول بخش پژوهش های علوم اجتماعی در دانشگاه مونستر در دورتموند در سال 1966 دکترای خود را به وسیله رساله ای که در سال 1964 منتشر شده بود، در رشته علوم اجتماعی دریافت کرد: "کارکردها و پیامدهای سازمان دهی مقرراتی". پنج ماه بعد توسط دیتر کلاسنز (Dieter Claessens) و هلموت شلسکی (Helmut Schelsky) و با ارائه رساله "حقوق و اتوماسیون در مدیریت دولتی" به درجه استادی رسید. در سال 1968 نیز با دریافت دعوتی از دانشگاه بیله فلد آلمان به نخستین استاد آن تبدیل شد. در آنجا به تشکیل نخستین دانشکده جامعه شناسی در حوزه آلمانی زبان پرداخت و تا هنگام بازنشتگی خود در سال 1993 در همان دانشگاه به تدریس و پژوهش مشغول بود.
لومن در سال 1988 جایزه ایالتی اشتوتگارت به نام جایزه هگل را به خود اختصاص داد. او جوایز و تقدیرنامه های دیگری نیز دریافت داشته است. وی در سال 1998 درگذشت. از سال 2004 بنیاد پس انداز بیله فلد، به یاد نیکلاس لومن جایزه ای دوسالانه به مبلغ 25000 یورو و به نام جایزه علوم بیله فلد معین کرده است. همچنین بناها و خیابان هایی به نام او نامگذاری شد.
دانشگاه بیله فلد در سال 2011 به خرید ارثیه لومن به منظور بنیانگذاری آرشیوی از آثار او اقدام کرد. این امر دعوایی حقوقی میان سه فرزند این جامعه شناس پدید آورد. مهم ترین بخش ارثیه او، یادداشت وی است که پایه آثار گسترده او را تشکیل می دهد.
نظریه سیستم لومن به جامعه به مثابه مجموعه ای از مردم با خون ها و چیزهای دیگر درگردش، و یا سیستم های اجتماعی نمی نگرد، بلکه به عنوان یک روند بسته عملیاتی مربوط به رسانش اجتماعی نگاه می کند.
این نظریه سیستم، برخی عملکردهای اجتماعی خودارجاع (رسانش) را موضوعی می کند. در اینجا خودارجاع به این معناست که این دست سیستم ها تنها از عملیات درونی خود پدید می آیند و با این وجود، به صورت شناختی، باز هستند. لومن، تفاوت های اصلی سیستم های کارکردی اجتماعی را با عنوان "کدهایی" مشخص می کند (برای نمونه، "شایسته/ناشایست" در مورد سیستم حقوقی). اغلب سیستم های کارکردی با ابزارهای رسانشی تعمیم یافته به صورت نمادین، تناسب پیدا می کنند و اقتصاد نیز تا اندازه ای با پول.
نظریه سیستم لومن بر پایه تساوی اجتماعی با رسانش استوار است. او به {بررسی} تطور رسانش – از رسانش گفتاری تا رسانه های الکترونیکی و با گذر از نوشتار- و به موازات آن به تطور اجتماعی از طریق افتراق کارکردی می پردازد. از این امر سه راه حاصل می شود:
1-    نظریه سیستم به مثابه نظریه اجتماعی
2-    نظریه میان کنش (رسانش رودررو)
3-    نظریه تطور
که در خلال مجموعه کارهای او گسترش می یابند.
تاثیر لومن در جامعه شناسی و فراتر از آن
نظریه سیستم لومن هم اکنون به عنوان یکی از موفق ترین و مردمی ترین نظریه های ارائه شده در قلمرو آلمانی زبان به شمار می رود، نظریه ای نه تنها در زمینه جامعه شناسی، بلکه حتی در حیطه های گوناگون دیگر از جمله در روان شناسی، مدیریت یا ادبیات. این نظریه، در سطح بین المللی، مباحثات فلسفی اجتماعی را نیز تحت تاثیر قرار داده و از این طریق، گرایشات شایان ذکر لومنی را در آلمان، ایالات متحده، ژاپن، ایتالیا و اسکاندیناوی به راه انداخته است.
لومن حتی در تمام طول زندگی خود نیز به عنوان یک جامعه شناس و نیز همانند یورگن هابرماس یک نظریه پرداز علمی به شمار می رفت، کسی که در جامعه شناسی، ولوله ای به راه انداخت و از قدرت داوری جامعه شناختی چشمگیری برخوردار بود. در شاخه های مختلف فلسفه نیز پندارهای لومن مورد پذیرش قرار گرفته است.
نبود نوعی عنصر ابتدایی هنجارین در نظریه سیستم لومن، بحثی تقریبا شدید در حوزه های مختلف از جمله جامعه شناسی به دنبال داشته است. این نظریه که از چشم انداز نظری دانش به آن خرده گرفته می شود، از لحاظ برآورد توصیفی و حشو قبیح خالی بوده و درباره دنیا بیش از این چیزی به دست نمی دهد، نیز درباره آنچه ما براساس دانسته های علمی حرفه ای به هر حال درباره این نظریه می دانیم و می توانیم بدانیم. گواینکه دقیقا همین توصیف ساختارگرایانه، هسته همه چیز است: از نظر لومن، ما به عنوان مشاهده گران دنیا می توانیم تنها آنچه را که می توانیم مشاهده کنیم، مشاهده کنیم و بشناسیم، و نه هیچ چیز دیگری را که از آن فراتر می رود.
آثار لومن
آثار اصلی در مورد سیستم کارکردی
•    Soziale Systeme (1984), ISBN 3-518-28266-2
•    Die Gesellschaft der Gesellschaft (1997), ISBN 3-518-58240-2
o    Rezension: Hauke Brunkhorst in Die Zeit, 13. Juni 1997.
تک نگاری ها
•    Die Wirtschaft der Gesellschaft (1988), ISBN 3-518-28752-4
•    Die Wissenschaft der Gesellschaft (1990), ISBN 3-518-28601-3
•    Das Recht der Gesellschaft (1993), ISBN 3-518-28783-4
•    Die Realität der Massenmedien (1996), ISBN 3-531-12841-8
•    Die Kunst der Gesellschaft (1997), ISBN 3-518-28903-9
•    Die Politik der Gesellschaft (2000), ISBN 3-518-29182-3
•    Die Religion der Gesellschaft (2000), ISBN 3-518-29181-5
•    Das Erziehungssystem der Gesellschaft (2002), ISBN 3-518-29193-9
•    Die Moral der Gesellschaft (zusammen mit Detlef Horster, 2008), ISBN 978-3-518-29471-0
پیش درآمدها
•    Einführung in die Systemtheorie (2002), ISBN 3-89670-292-0
•    Einführung in die Theorie der Gesellschaft (2005), ISBN 3-89670-477-X
•    mit Raffaele De Giorgi Teoria della società (1992), ISBN 88-204-7299-6
جامعه شناسی سازمانی
•    Funktionen und Folgen formaler Organisationen (1964)
•    Zweckbegriff und Systemrationalität (1968)
•    Organisation und Entscheidung (2000), ISBN 3-531-13451-5
o    Rezensionen: Detlef Horster in SZ, 17. Juni/18. Juni 2000; Niels Werber in: FR, 30. August 2000.
درباره معناشناسی و ساختار جامعه
•    Gesellschaftsstruktur und Semantik, 4 Bde.
•    Liebe als Passion (1982)
•    Beobachtungen der Moderne (1992), ISBN 3-531-12263-0
•    Ideenevolution (Herausgegeben von André Kieserling, 2008), ISBN 3-518-29470-9
توضیحات
•    Soziologische Aufklärung, 6 Bde.
آثار دیگر
•    Funktion und Kausalität. in: KZfSS 14, 1962, S. 617 - 644; wieder in Jürgen Friedrichs & Karl Ulrich Mayer & Wolfgang Schluchter, Hgg.: Soziologische Theorie und Empirie. KZfSS. Auswahlband. Westdeutscher Verlag, Opladen 1997 ISBN 3-5311-3139-7 S. 23 - 50
•    Grundrechte als Institution (1965), ISBN 3-428-00959-2
•    Öffentlich-rechtliche Entschädigung, rechtspolitisch betrachtet (1965)
•    Vertrauen - ein Mechanismus der Reduktion sozialer Komplexität (1968)
•    Zweckbegriff und Systemrationalität (1968)
•    Legitimation durch Verfahren (1969), ISBN 3-518-28043-0
•    Politische Planung (1972)
•    Macht (1975)
•    Funktion der Religion (1977)
•    Rechtssoziologie (1980)
•    Ökologische Kommunikation (1986), ISBN 3-531-51775-9
•    Archimedes und wir. Interviews (hgg. von Dirk Baecker und Georg Stanitzek, 1987), Merve Verlag, ISBN 978-3-88396-063-0
•    Reden und Schweigen (zusammen mit Peter Fuchs, 1989)
•    Soziologie des Risikos (1991), ISBN 3-11-012939-6
•    Schriften zu Kunst und Literatur (Herausgegeben von Niels Werber, 2008), ISBN 978-3-518-29472-7
•    Politische Soziologie (Herausgegeben von André Kieserling, 2010), ISBN 978-3-518-58541-2

منبع: ویکی پدیای آلمانی