تاریخچه گردشگری

از گذشته های دور مردم به منظور خرید, گشت و گذار, بازدید از اماکن تاریخی و شهرهای بزرگ, با ابتدایی ترین وسایل به سفر می رفتند آنان اغلب در قالب کاروان و بطور دسته جمعی سفر می کردند بسیاری از این کاروان ها راهنمایانی نیز داشتند سفرهای فردی نادر و خطرناک بود

چنین به نظر می‌رسد که جهانگردی، پدیده‌ای نو در تاریخ زندگی بشر است، در حالی که این صنعت یا نهاد، در تاریخ زندگی جمعی ریشه‌ دارد و از دوره‌های بسیار کهن، صورت‌های مختلف جهانگردی و گردشگری وجود داشته است.

از گذشته‌های دور مردم به منظور خرید، گشت و گذار، بازدید از اماکن تاریخی و شهرهای بزرگ، با ابتدایی‌ترین وسایل به سفر می‌رفتند. آنان اغلب در قالب کاروان و بطور دسته‌جمعی سفر می‌کردند. بسیاری از این کاروان‌ها راهنمایانی نیز داشتند. سفرهای فردی نادر و خطرناک بود. شاید بتوان سومریان را اولین قومی دانست که اقدام به سفرهای تجاری می‌کردند. در مصرحدود پنج هزار سال پیش سفرهای دریایی آغاز شد.

پس از اختراع چرخ، ارابه‌هایی ساخته شدند که گاوهای نر و گورخرها آنها را می‌کشیدند. تا پیش از آن، آدمیان چه پیاده و چه سواره، راه خود را از میان ناهموار‌ی‌ها می‌گشوند و چهارپایان خود را نیز به دنبال می‌کشیدند. اما چرخ و ارابه‌های چرخدار را از هر راهی نمی‌توانستند عبور دهند. به همین منظور راه‌ها ساخته شدند. اورها، بابلیان، مصریان، ایرانیان و یونانیان در این زمینه پیشگام بودند. «ایرانیان که امپراطوری آشوری را شکست دادند، اقدام به توسعه سیستم راه‌سازی نمودند و کالسکه‌هایی ساختند که در مسافرت و حمل و نقل به کارگرفته شدند.» (چاک‌وای، ۱۳۸۵، ۲۶) هرودوت می‌نویسد «از سارد، پایتخت لیدی تا شوش، پایتخت هخامنشی در کنار راه شاهی که ۲۵۰۰ کیلومتر طول آن بود، ۱۱۱ کاروانسرا ساخته شده بود. انسان با طی مسافتی حدود ۳۰ کیلومتر در روز، می‌تواند طی ۹۰ روز مسافرت خود را به پایان برساند. (هرودوت؟ ...الوانی، ۱۳۸۵: ۳۸)

ساختن و اداره کردن ۲۵۰۰ کیلومتر (به روایت پروفسور گیرشمن، ۲۸۸۳ کیلومتر) از افتخارات ایرانیان به شمار می‌آید.(منبع؟) اسکندر مقدونی که در ۳۲۶ سال پیش از میلاد به ایران و هند لشکر کشید، در این دو کشور با راه‌های آباد روبرو شد. در ایران تمام شهرها و ایالات به وسیله جاده‌هایی به پایتخت، یعنی شهر شوش، متصل می‌شدند. تاریخ بناهای این راه‌ها، بین سال‌های ۵۰۰ تا ۴۰۰ سال پیش از میلاد بوده است. رومی‌ها از سال ۱۵۰ سال پیش از میلاد شروع به ساختن راه‌ها کردند و بعدها در این زمینه گسترده‌ترین شبکه راه‌ها را در دنیای باستان به وجود آوردند.

گرچه آتن از نیمه دوم قرن پنجم پیش از میلاد به شهری با جاذبه‌های فراوان برای گردشگری تبدیل شده بود. اما امپراطوری روم با ثروت و امکاناتی که برای مردمانش فراهم کرده بود و جاده‌ها و جاذبه‌های گردشگری و امکانات اقامت مسافران، جزء اولین کشورهایی بود که نوعی از گردشگری را پایه‌گذاری کرد که به سبک و سیاق گردشگری امروزی بسیار نزدیک است. «رومی‌ها برای دیدن بناهای تاریخی مانند معابد مشهور در مدیترانه به ویژه اهرام و آثار تاریخی مصر سفر می‌کردند. یونان و آسیای صغیر محل بازی‌های المپیک، آب گرم‌های طبی، استراحتگاه‌های ساحلی، تماشاخانه‌ها، جشن‌ها و رقابت‌های پهلوانی از جاذبه‌های گردشگری آن دوران به شمار می‌آید (الوانی، ۱۳۸۵: ۱۹).

در قرون‌های چهارم و پنجم میلادی با سقوط امپراطوری روم، امنیت سفرهای تفریحی و گردشگری در اروپا دچار بحران شد و از فروپاشی این امپراطوری (یعنی آغاز قرن وسطی) تا دورۀ رنسانس (تا قرن ۱۴ م) سفر در اروپا با خطرات بسیار همراه بود. مهم‌ترین حادثه قرون وسطی در اروپا را می‌توان جنگ‌های صلیبی دانست. در پایان قرون وسطی، بسیاری از زائران به زیارتگاه‌هایی مانند Canterbury در انگلستان و سنت جیمز در Composteia سفر می‌کردند. عده‌ای اندک شمار نیز به سفرهای طولانی، پرهزینه و اغلب خطرناکی چون سرزمین مقدس می‌رفتند(الوانی، ۱۳۸۵: ۲۷). یکی از عواملی که سفر را در دنیای باستان توسعه داد تجارت کالا علی‌الخصوص ابریشم و ادویه‌جات بود که از شرق به غرب حمل می‌شد و برای این منظور جاده ابریشم احداث شد که تا قرن‌ها محل عبور تجار، مسافران و نمایندگان حکومت‌ها در زمان‌های قدیم بود. «این راه که باید آن را مهم‌ترین شاهراه بازرگانی دنیای قدیم دانست، از دروازه یشم در دیوار چین آغاز می‌شد و از دو طریق تورفان (راه شمال) و ختن (راه جنوبی) به کاشغر می‌رسید و پس از عبور از فلات ایران و گذشتن از بین‌النهرین، به سوریه و سپس به بندر انطاکیه در کنار دریای مدیترانه می‌پیوست» (الوانی، ۱۳۸۵: ۴۴). مارکوپولو Marco Polo جهانگردی که در قرن سیزدهم از ایتالیا به چین سفر کرد، بیشتر مسیر خود را از این طریق طی نمود او از کشورهایی مثل ایران، هند و چین عبور نمود. وی نخستین سیاحتگر غربی بود که با سفرنامه‌اش، تعداد بسیار زیادی از مردم را به جهانگردی علاقمند ساخت.

تور بزرگ مسافرتی اروپا که تا سه سال هم طول می‌کشید توسط دیپلمات‌ها، بازرگانان و دانش‌پژوهانی که به سراسر اروپا – به ویژه شهرهای فرانسه و ایتالیا – سفر می‌کردند، پدید آمد. کاروان‌های مسافرتی دوره الیزابت پس از چندی دارای ساختار و سازمان منظمی گردید و «گراندتور» نامیده شد. این کاروان‌ها کار خود را در نیمه قرن هفدهم شروع کردند و تا نیمه قرن نوزدهم کماکان رواج داشتند (همایون، ۱۳۸۴، ۶۳).

● شکل ....دوره‌بندی تاریخ گردشگری از نظر مورفی

دوره/ انگیزه/ مؤلفه‌ها/ میزان تحرک

پیشا ـ صنعتی /جستجو، تجارت، زیارت / مذهب آموزش و بهداشت /تعداد کم مسافران، به اندازه‌ای که ثروتمند بودن، نفوذ داشتند و از دریا اجازه سفر داشتند /کند و غیر قابل اطمینان خطرناک

صنعتی /تأثیر آموزش و پرورش، چاپ رادیو، فرار از شهر و کار به سوی امپراتوری‌های استعمار/ درآمد بیشتر، فراغت بیشتر، تورهای سازمان یافته /هزینة پایین حمل و نقل و امنیت آن

جامعة مصرفی /تأثر ارتباطات دیداری جامعه روزمره و فرار از کار و بیگانگی زندگی /هفته کاری کوتاه‌تر، درآمد اختیاری خرید و فروش توده‌ای بسته‌های مسافرتی /رشد جابجایی فردی کارآمد و سریع

آینده /تعطیلات به مثابه یک حق و ضرورت و ترکیب آن با تجارت و یادگیری/ تهیه تسهیلات توسط خود فرد خانواده کوچک‌تر، هر دو نفر خانواده مزدبگیر، روند جمعیتی به سمت توجه به گروه های مسافرتی /سوخت‌های جایگزین حمل و نقل کارآمدتر؛ استفاده از حمل و نقل عمومی اشکال متنوع مسافرت

منبع: (ماو فورث و مانشا ۸۳:۱۹۹۸)

رحیم یعقوب زاده(M-Pill درمدیریت گردشگری)

منبع:

۱- دولت آبادی، فیروز و یعقوب زاده، رحیم؛ گردشگری فرهنگی، تهران، انتشارات معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد، چاپ اول، ۱۳۸۸

۲- یعقوب زاده، رحیم . جزوه درسی برنامه ریزی توریسم، جزوه برای شرکت کنندگان در آزمون کارشناسی ارشد رشته برنامه ریزی توریسم، تهران، انتشارات کیان فردا، ۱۳۸۸