سه شنبه, ۱ خرداد, ۱۴۰۳ / 21 May, 2024
زنده و مرده اش, احمدآباد
هوا دلگیر، درها بسته، سرها در گریبان، دستها پنهان
نفسها ابر، دلها خسته و غمگین
درختان اسکلتهای بلور آجین
زمین دلمرده، سقف آسمان کوتاه
غبار آلوده مهر و ماه
زمستان است...
مهدی اخوانثالث
هنوز دو ماه از کودتای ۲۸مرداد نگذشته بود که دادستانی ارتش در نهم مهر ۱۳۳۲ کیفرخواست علیه دکتر محمد مصدق و سرتیپ ریاحی را صادر کرد و متن آن در روزنامههای ۱۲مهر به چاپ رسید. اتهام آنان خیانت و اقدام برای به هم زدن اساس حکومت و ترتیب وراثت تخت و تاج و تحریض مردم به مسلح شدن علیه قدرت سلطنت بود که بر وفق ماده «۳۱۷» قانون دادرسی و کیفر ارتش، مجازات اعدام برای آن مقرر شده بود. به
اینگونه بود که بزرگترین محاکمه تاریخ ایران آغاز شد. کودتاچیان آرزو داشتند با اعدام مصدق همه زمزمههای حاکمیت مردم را برای ابد خاموش کنند. اما عجب فراز و فرودها دارد روزگار! مصدق در جلسات محکمه چنان رژیم کودتا را منکوب کرد که شاید «آن مرد» اشاره به نحوه خطاب کردن مصدق نسبت به دادستان ارتش و اربابانش آرزو میکردند کاش به هماوردی مصدق نشتافته بودند.
شعری که در آغاز این نوشتار آمد اثر جاودان شاعر نامدار معاصر مهدی اخوانثالث است در وصف خفقان پس از کودتای ۲۸مرداد. اخوان شاید زیباترین تعبیر را در وصف اوضاع و احوال آن روزگار ایران به کار برده باشد که البته این تعبیر تا سالهای سال پس از زمان سروده شدن به تاریخ انقضای خود نرسید. بگذریم که تنها اشاره به این شعر اخوان کفایت میکند در وصف حال دوران کودتا و سرمستی کودتاگران و این نوشته بنا ندارد تا به تکرار آن وضعیت بپردازد، چه آنکه غرض تنها اشارهای اجمالی به دادگاههای فرمایشی است که دکتر محمد مصدق در آنها محاکمه شد، آن هم به بهانه سالروز صدور کیفرخواست اعدام علیه خوشنامترین نخستوزیر دموکرات ایران.
۳۱مرداد ۱۳۳۲ یعنی سومین روز پس از کودتا بود که سرلشکر زاهدی با خبرنگاران خارجی که نظر وی را درباره دکتر مصدق جویا بودند، مصاحبه کرد و گفت: «او در دو مورد بهزودی توسط مجلسین سنا و شورا محاکمه خواهد شد. مورد اول برای اشتباهات و عملیاتی که در زمان نخستوزیریاش مرتکب شده است و مورد دوم برای جنایاتی که در زمان حکومت غیرقانونی خود به ضدحکومت قانونی قیام و انجام داده، به وسیله عالیترین محکمه مملکتی محاکمه خواهد شد.»
البته یک روز بعد حسین مکی با امضای رییس کمیسیون عرایض مجلس شورای ملی در نامهای خطاب به زاهدی درخواست کرد که مصدق را تا موقع انعقاد و تشکیل جلسات مجلس شورای ملی به احمدآباد یا نقطه امن دیگری منتقل کنند. مکی در این نامه دوران زمامداری مصدق را به دو قسمت کرد؛ قسمتی که به زعم او منطبق با جریان نهضت ملی ایران و آمال و منویات ملت بود و قسمتی که به گفته مکی، جناب ایشان مصدق از جریانات نهضت ملی ایران منحرف شدند. مکی میگفت که مصدق باید برای قسمت دوم دوران زمامداریاش با اجازه مجلس شورای ملی و طبق قانون محاکمه وزرا محاکمه شود.
اما حکومت کودتا آسیمهسرتر از آن بود که بخواهد محاکه فرمایشی را تا باز شدن مجلس شورای ملی که معلوم نبود چه زمانی باز میشود و رسیدگی در دیوان عالی کشور بر وفق قانون محاکمه وزرا، عقب بیندازد. آنها فقط یک چیز میخواستند و آن اینکه مصدق باید نابود شود. بنا بر این برخلاف گفته صریح زاهدی و بدون توجه به پیشنهادات کسانی نظیر حسین مکی محاکمه مصدق به عهده دادرسی ارتش گذاشته شد که در آن ایام در دست سلطنت بود.
در ۲۲شهریور ۱۳۳۲ سخنگوی دولت کودتا خبر داد که پرونده مصدق و همکاران او که تا چندی پیش از آن در اختیار فرمانداری نظامی بود، به دادرسی ارتش فرستاده شده است و تحقیقات سری از او ادامه دارد. بازپرسی از مصدق عملا در ۲۶شهریور شروع شد و تا هفتم مهرماه ادامه یافت در حالی که در جلسه اول بازپرسی قرار بازداشت موقت او صادر شده بود. دادگاه نظامی هم که قرار بود مصدق در آنجا محاکمه شود، آن قرار را در اولین روز مهر ۱۳۳۲ تایید کرده بود.
مصدق در همان بدو ماجرا سه ایراد عمده و اساسی به دادگاه داشت که صلاحیت آن را زیر سوال میبرد؛ یکی اینکه وی نخستوزیر بوده و اصل ۶۹ متمم قانون اساسی مقرر داشته بود که به اتهام نخستوزیران باید بعد از موافقت مجلس در دیوان کشور رسیدگی شود. دوم آنکه اتهام براندازی و تغییر رژیم سلطنتی به وضوح یک اتهام سیاسی است. رسیدگی به جرایم سیاسی باز بر وفق اصل ۲۷ قانون اساسی مستلزم حضور هیاتمنصفه بود و دیگر آنکه سرتیپ آزموده که به عنوان دادستان ارتش کیفرخواست صادر کرده بود، در روز کودتای ۲۸مرداد رییس اداره مهندسی ارتش بوده و مصدق در سمت وزیر دفاع، رییس او بوده است بنابراین دخالت او به عنوان دادستان در این محاکمه با مقررات بند ۶ ماده «۳۷» قانون دادرسی ارتش منافات دارد.
آزموده بر این ایرادات مصدق پاسخی داشت و عجب پاسخی که خود میدانست نه مصدق را قانع میکند و نه تاریخ را! او در پاسخ به مصدق مدعی شد که جرایمی که در کیفرخواست به متهم نسبت داده شده، در فاصله میان ۲۵ تا ۲۸مرداد به وقوع پیوسته و دکتر مصدق از ساعت یک صبح ۲۵مرداد که فرمان عزل شاه به او ابلاغ شده یاغی بوده است. یعنی که او در فاصله ۲۵ تا ۲۸مرداد سمتی نداشته که رییس وقت مهندسی ارتش، مرئوس او بوده باشد. مصدق در پاسخ به آزموده نخست تردید در اصالت فرمان شاه را با ذکر دلایلی متقن مطرح کرد و سپس به تردید در مشروعیت فرمان رسید. او تاکید کرد که اگر هم فرمان اصالت میداشت، او قانونا مکلف به جلوگیری از کودتا بوده است زیرا به موجب اصل ۶۴ قانون اساسی وزرا نمیتوانند احکام کتبی یا شفاهی پادشاه را مستمسک قرار داده و سلب مسوولیت از خودشان بنمایند. بعد از همه اینها هم رفت سراغ محدوده اختیارات پادشاه و داد مشروطیت سر داد که: «درست است که اصل ۴۶ متمم قانون اساسی مقرر میدارد که عزل و نصب وزرا به موجب فرمان همایونی پادشاه است، اما این اصل غیر از یک جنبه تشریفاتی اثر دیگری ندارد. اگر بنا بود که پادشاه هر وقت خواست وزیری را عزل یا نصب نماید، مشروطیت معنا و مفهومی پیدا نمیکرد و این همان کاری است که قبل از مشروطیت هم سلاطین استبداد میکردند.»
مصدق همچنین در جای دیگر در سومین جلسه دادگاه گفت: «شاه حق عزل مرا به هزار دلیل که میآورم، نداشت پس وقتی که شاه حق عزل مرا نداشت، آن سه روز بنده نخستوزیر بودم و این دادگاه صلاحیت رسیدگی به کار من ندارد... نهتنها در آن سه روز بلکه هنوز هم خود را نخستوزیر میدانم، رسیدگی به جرایم فرضی من خیلی بالاتر از صلاحیت تیمسار آزموده و دادگاه نظامی است و تنها مرجعی که حق رسیدگی و قضاوت در این امر را دارد، مجلس شورای ملی است.»
چندی بعد بود که ماجرای محاکمات فرمایشی پایان یافت و مصدق را به قلعه احمدآباد فرستادند. مصدق در تمام جلسات دادگاه میغرید و با عنوان نخستوزیر ملت ایران سخن میگفت. او چنان بود که محمدرضا پهلوی بعدها در نوشتههایش از وی با عنوان متهمی که دادگاه را کلافه کرده بود، یاد کرد. مصدق کابوس شاه جوان بود و از همین رهگذر بود که یکبار که خواستند مصدق را به دلیل بیماری به بیمارستانی در تهران منتقل کنند، در پاسخ به درخواستکنندگان گفته بود: مرده و زندهاش، احمدآباد! جلسات محاکمه مصدق به عنوان حساسترین و بزرگترین محاکمات تاریخ ایران شناخته میشود و میتوان از آنها با عنوان قربانگاه آزادی، عدالت و دموکراسی یاد کرد.
مسعود رفیعیطالقانی
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ابراهیم رئیسی سقوط بالگرد رئیسی رئیسی شهدای خدمت سیدابراهیم رئیسی ایران شهادت بالگرد حسین امیرعبداللهیان تبریز
تهران هواشناسی کنکور امتحانات نهایی شهرداری تهران شورای شهر تهران هلال احمر سانحه بالگرد رئیسی پلیس مشهد سیل قوه قضاییه
قیمت دلار قیمت خودرو بورس قیمت طلا شهادت رئیس جمهور خودرو یارانه بازار خودرو دلار حقوق بازنشستگان بازنشستگان سایپا
سینمای ایران تلویزیون سینما لیلا حاتمی داریوش ارجمند سریال آیت الله سید ابراهیم رئیسی هنرمندان شعر رسانه ملی جشنواره کن وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
کنکور ۱۴۰۳ تجهیزات پزشکی دانش بنیان باتری تلسکوپ فضایی هابل
رژیم صهیونیستی روسیه فلسطین ترکیه امیرعبداللهیان اسرائیل غزه آمریکا جنگ غزه چین ولادیمیر پوتین عربستان
فوتبال پرسپولیس استقلال رئال مادرید لیگ برتر باشگاه پرسپولیس لیگ برتر ایران لیگ برتر انگلیس فدراسیون فوتبال بازی لیورپول منچسترسیتی
هوش مصنوعی مایکروسافت اپل گوگل سامسونگ تبلیغات موبایل آیفون
سلامت سرطان سزارین قهوه مغز کاهش وزن رژیم غذایی طول عمر آلزایمر مغز انسان افسردگی فشار خون