شهر قلمدان‌های مرصع

«به نیشابور، شهر قلمدان‌های مرصّع، خوش آمدید.» این جمله در تابلو ورودی شهر نیشابور به چشم می‌خورد.‏
نِیشابور یکی از شهرهای استان خراسان رضوی در شرق ایران و از مراکز فرهنگی، …

«به نیشابور، شهر قلمدان‌های مرصّع، خوش آمدید.» این جمله در تابلو ورودی شهر نیشابور به چشم می‌خورد.‏

نِیشابور یکی از شهرهای استان خراسان رضوی در شرق ایران و از مراکز فرهنگی، گردشگری، صنعتی و تاریخی این استان است. شهر نیشابور مرکز شهرستان نیشابور است.به علت طبیعت زیبا نیشابور عروس شهرهای خراسان نام گرفته‌است.

بنای این شهر را از شاهپور اول دانسته‌اند و آن را یکی از چهار شهر بزرگ خراسان قدیم گفته‌اند. در دوره یزدگرد دوم (۴۳۸-۴۵۷ م.) نیشابور مدتی محل اقامت او بود . در دوره آخر حکومت ساسانیان ظاهراً نیشابور اهمیت اولین را از دست داد ، زیرا نام آن شهر به ندرت دیده می‌شود. مسلمانان در حکومت عثمان بن‌عفان (۳۵-۲۶هـ .ق.) به صلح بدانجا درآمدند. در دوره طاهریان و سامانیان نیشابور از نو موقعیت دیرین خود را به دست آورد. در اواخر حکومت مسعودغزنوی که سلجوقیان به مشرق ایران هجوم آوردند طغرل این شهر را مقر خود ساخت. در دوره حکومت سنجر نیشابور مورد هجوم غزان واقع شد (۵۴۸ هـ .ق). یاقوت نویسد: غزان هر که را در این شهر یافتند کشتند و مال او را گرفتند و شهر را آتش زدند. سپس یکی از غلامان سنجر به نام موید به نیشابور درآمد و مردم را در یکی از محلات آن که شادیاخ نام داشت سکونت داد و شهر را آبادان کرد و باروئی بر گرد آن برآورد.

اندک اندک نیشابور آبادان می‌شد که دیگر بار با هجوم مغولان (۶۱۸ هـ .ق.)ویران شد. یاقوت که خود معاصر با مغولان بود چنین آرد: در حمله مغول مردمی که از شهرهای خراسان گریخته بودند در نیشابور گرد آمدند و این شهر را برای سکونت خود استوار ساختند. مغولان شهر را محاصره کردند. یکی از مردم نیشابور تیری افکند و داماد چنگیزخان را بکشت. چنگیزخان خود عازم تسخیر نیشابور شد و این شهر را بگرفت و مغولان هر موجود زنده که یافتند بکشتند و شهر را با خاک یکسان کردند. درباره جمعیت نیشابور در این عهد سخن را به مبالغت کشانده‌اند چنانکه عده‌ای مردم شهر را دوهزارهزار نوشته‌اند که پیداست براساسی نیست ولی هرگاه شمار مردم مقیم آن را در عصر پس از غزان با مردمی که از شهرهای مختلف خراسان بدانجا گریخته بودند در نظر گیریم عددی بزرگ خواهد شد. پس از حمله مغول دیگر هیچ گاه نیشابور نتوانست مقام گذشته خود را به دست آورد. گذشته از قبر خیام و شیخ عطار که در نزدیکی این شهر واقع است، بنای امام‌زاده محروق را باید نام برد. این بنا از آثار قرن هشتم هجری است و گنبدی عالی و کاشی کاری‌های بسیار زیبا دارد.

موقعیت امروزین

نیشابور محدود است از طرف شمال به کوه بینالود، از غرب به شهرستان سبزوار، از شرق به بخش فریمان از شهرستان مشهد و بخش کدکن از شهرستان تربت حیدریه و از جنوب به شهرستان کاشمر.

جمعیت این شهر بنا بر سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ برابر ۹۷۲، ۲۰۵ نفر بوده‌است که پس از شهرهای مشهد و سبزوار، سومین شهر پرجمعیت استان خراسان رضوی به شمار می‌آید و سی و هفتمین شهر پرجمعیت ایران به حساب می‌آید.

نیشابور دارای بناهای تاریخی و مراکز گردشگری زیادی است که از جمله می‌توان به آرامگاه کمال‌الملک، آرامگاه خیام، آرامگاه عطار، امام‌زاده محروق وابراهیم، بی‌بی شطیطه، و قدمگاه نیشابور اشاره کرد. زیباترین گردشگاه‌های نیشابور در دامنهٔ رشته‌کوه‌های البرز قرار دارند، از جمله می‌توان به روستاهای دیزباد، خرو، درود و حصار بوژان و غار و کوه ابراهیم ادهم در اطراف باغرود و همچنین اردوگاه تربیتی کشوری شهیدرجایی (باغرود) اشاره کرد. نیشابور بر سر راه تهران به مشهد واقع شده‌است.