روش برخورد صحیح را می دانی

در بسیاری موارد اتفاق می افتد که شخص از دوستان و آشنایان سخنی می شنود یا حرکتی می بیند که تصور این رفتار از آنان بعید به نظر می رسد و انسان گمان می کند که مقابله به مثل بهترین روش در برخورد با این افراد است, اما معصومین علیهم السلام این واکنش را صحیح نمی شمرند و روش های دیگری را برای برخورد با این افراد بازگو می کنند

در بسیاری موارد اتفاق می‌افتد که شخص از دوستان و آشنایان سخنی می‌شنود یا حرکتی می‌بیند که تصور این رفتار از آنان بعید به نظر می‌رسد و انسان گمان می‌کند که مقابله به‌مثل بهترین روش در برخورد با این افراد است، اما معصومین (علیهم‌السلام) این واکنش را صحیح نمی‌شمرند و روش‌های دیگری را برای برخورد با این افراد بازگو می‌کنند. درباره حقوق برادران دینی و دوستان، مطالب فراوانی در کتب احادیث و اخلاق موجود است که از باب نمونه به موارد زیر اکتفا می‌شود: «لا یکون الصدیق صدیقا حتی بحفظ اخاه فی ثلاث»: «فی نکبته و غیبته و وفاته»(۱).تنها کسی را می‌توان دوست دانست که در سه مورد به دوستش وفادار باشد: در گرفتاریش و غیبتش و مرگش.و در مقام راهنمایی و چگونگی رفتار با دوست چنین دستور می‌دهد: « عَاتِبْ أَخَاکَ بِالْإِحْسَانِ إِلَیْهِ وَ ارْدُدْ شَرَّهُ بِالْإِنْعَامِ عَلَیْهِ »(۲)برادرت را با احسانی که در حق او می‏کنی سرزنش کن و شر او را با بخشش باز گردان.

با نیکی و محبت خود دوستت را سرزنش نما و چون بدی از او دیدی و خطایی از او سرزد با بخشش و عفو چشم‌پوشی کن چون او نیز مانند تو انسان است و هر قدر که خوی پلید داشته باشد بر اثر بخشش و عفو تو محبتت در دل او جای می‌گیرد و چون دوستی با وفا می‌شود و اگر سرزنشت را با نیکی همراه سازی او را شرمنده می‌کنی و دیگر خطایی نظیر آن را مرتکب نمی‌شود و تو را از خودش برتر می‌داند و سخنانت و اعمالت را شایسته و نیکو می‌شمرد، همچنین بخشیدن خطا موجب افزایش دوستی و محکم‏بودن عهد او شده و کدورت از قلب او زدوده و دوستی او حقیقی و خواهان تو می‌شود. البته باید توجه داشت این یک حکم اخلاقی و مخصوص به مواردی است که این گونه برنامه‌ها موثر واقع می شود، وگرنه اجرای حدود و کیفر بدکاران که به عنوان یک قانون در قوانین اسلامی آمده است، در مورد همه کسانی که مشمول آن هستند یکسان اجرا می شود.قرآن می‌فرماید: «ادْفَعْ بالَّتی‏ هِیَ أَحْسَنُ»(۳) سختی‌ها را با خوبی دفع کن.

امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: از بزرگواری ما اهل بیت گذشت از کسی است که به ما ظلم کرده است.امام سجاد (علیه‌السلام) می‌فرماید: نه تنها خوبی را با خوبی بلکه بدی را هم با خوبی پاسخ گویید.در ارتباط مسلمانها با یکدیگر، سفارش قرآن استفاده از راههای آرام، صلح آمیز، گفتار نرم و رفتار عاقلانه است. در این صورت است که جلوی بسیاری از فسادها و درگیری‌ها گرفته می‌شود و آرامش و تفاهم، جای کدورت و دشمنی را می‌گیرد. روزی که مسلمان‌ها به رهبری پیامبر اکرم (صلی ا... علیه و اله و سلم) مکه را فتح کردند این شعار را درمقابل ظلم و ستم کفار مکه سر دادند که: «الْیَوْمُ یَوْمُ الْمَلْحَمَةِ» امروز روز تلافی است. حضرت فرمود: خیر، تلافی نمی‌کنیم. گفتند: یا رسول‌ا... اینها شما را اذیت کرده، خاکستر بر سر شما ریخته و....‌. فرمود: شما این چنین شعار بدهید: «الْیَوْمُ یَوْمُ الْمَرحَمَةِ» امروز روز عفو و گذشت و مهربانی است.امام علی (علیه‌السلام) در وصیت‌نامه‌ای که برای فرزند برومندش امام حسن (علیه‌السلام) مرقوم فرموده ضمن آن درباره حقوق برادران دینی و دوستان چنین توصیه می‌فرماید:«در مورد برادر دینیت چنان باش که هر گاه او قطع رابطه می‌کند تو با او رابطه برقرار کن، وقتی که او دوری می‌کند تو با او مهربانی کن، هنگامی که او بخل می‌ورزد تو بخشش کن، زمانی که او فاصله می‌گیرد تو نزدیک شو، وقتی که او درشتی می‌کند تو نرمی کن.

زمانی که او مرتکب جرمی می‌شود برایش عذری بتراش که گویا تو بنده او و او ولی‌نعمت تو است، اما توجه داشته باش که اینگونه اعمال را نسبت به افراد نااهل انجام ندهی، دشمن دوستت را دوست مگیر که در آن صورت با دوستت دشمنی کرده ای، در اندرز برادرت چه به ذائقه اش خوشایند باشد و چه بدآیند بی‌شائبه و خالص باش و در مورد او خشمت را به آهستگی فروبر و در برابر کسی که نسبت به تو درشتی می‌کند، نرمش داشته باش که به زودی نرم خواهد شد و نسبت به دشمنت گذشت داشته باش که از انتقام شیرین‌تر است و هرگاه خواستی که با برادرت قطع رابطه کنی جای آشتی را باقی بگذار و کسی که به تو گمان نیکو دارد، گمانش را راست قرار بده و حق برادرت را به اتکا خصوصیاتی که میان تو و اوست ضایع مگردان، زیرا کسی که حقش را ضایع کنی دیگر برادر تو نیست و مبادا که برادرت در قطع رابطه کردن با تو نیرومندتر از ارتباط برقرار کردنت باشد و مبادا او در بدی کردن، از تو به نیکی کردن تواناتر باشد و نباید ستم ستمگر بر تو بزرگ آید، زیرا او به زیان خود و سود تو کوشش می‌کند و پاداش کسی که تو را مسرور کرده این نیست که اندوهگینش سازی».(۴)

زهرا انصاری نسب

پی‌نوشت‌ها: ۱ـ نهج‌البلاغه ،حکمت ۱۳۴. ۲ـ همان،حکمت ۱۵۸. ۳ـ سوره مومنون/۹۶. ۴ـ نهج‌البلاغه، نامه‌۳۱.