كارنامه مولوی پژوهی در جهان

یكصدوهفتادوششمین نشست كتاب ماه ادبیات و فلسفه با عنوان «هشتاد سال با مثنوی» به مناسبت فرارسیدن روز بزرگداشت مولانا, هشتم مهرماه در حضور جمع گسترده ای از علاقه مندان و صاحب نظران در خانه كتاب برگزار شد

در ابتدای این نشست علی اصغر محمدخانی، دبیر شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی درخصوص اقبال جهانی به مولانا و مثنوی تصریح كرد: بدون تردید مولوی یكی از محبوب ترین شاعران جهان اسلام است كه گستره نفوذ فكری او از بوسنی تا بنگال را دربرگرفته است. امروزه پس از گذشت هشتصد سال از تولد مولانا و انتشار صدها كتاب و مقاله درباره او به زبان های مختلف دنیا، محبوبیت نوینی در غرب برای مولانا ایجاد شده است. مولانا شخصیتی است كه تاكنون شروح و تفاسیر فراوانی بر مثنوی او در شبه قاره تألیف شده است. امروزه سه گفتمان درخصوص مولانا در چند دهه اخیر در غرب ایجاد شده كه عبارتند از: گفتمان پژوهشی و دانشگاهی، گفتمان عرفانی و صوفیانه و گفتمان مردم پسند و تجارتی، این سه گفتمان هم زمان اما جدا از هم، هركدام به مسیر خود ادامه می دهند.

وی در ادامه سخنان خود درخصوص آشنایی غربیان با مولانا اظهار داشت: آغاز آشنایی غرب با مولانا به بیش از دویست سال بازنمی گردد. سرویلیام جونز كه اغلب كشف وجود ارتباط ساختاری و لغوی بین زبان های هند و اروپایی را به او نسبت می دهند با ترجمه هایی كه در سال های دهه ۱۷۷۰ از فارسی به انگلیسی صورت داد، تحسین و توجه خوانندگان را در سراسر اروپا نسبت به زیبایی شعر فارسی برانگیخت و این امر سبب شد زبان فارسی در صف مقدم مطالعات شرق شناسی بریتانیا قرار بگیرد. پس از او در جهان انگلیسی زبان ادوارد براون، دیباچه منثور دفتر اول مثنوی را ترجمه كرد و شاگردش نیكلسون تصحیح و شرح و ترجمه مثنوی را به انگلیسی صورت داد و درحقیقت خود را وقف مولانا كرد. كوشش بعدی توسط آرتور جان آربری، مترجم قرآن به زبان انگلیسی صورت گرفت. او فیه مافیه، گلچینی از رباعیات مولانا، دویست حكایت از مثنوی و چهارصد غزل مولانا را به انگلیسی درآورد.

سردبیر كتاب ماه ادبیات و فلسفه درخصوص توجه به مولانا در تحقیقات آلمانی زبان ها تصریح كرد: در غرب پیش از همه مولانا در جهان آلمانی زبان، دل از مردم مغرب زمین ربود. در زبان آلمانی با دو دسته از افراد مواجهیم: كسانی كه به تحقیق درباره مولانا و افكار و آراء او پرداختند و كسانی كه آثار او را ترجمه كردند. از نخستین افرادی كه به مولانا توجه كردند می توان به هامر پورگشتال و فردریش روكرت اشاره كرد كه با ترجمه آثار مولانا رویكردی نسبت به او در جهان آلمانی ایجاد كردند و بعدها این مسیر از سوی محققانی چون هلموت ریتر، فریتس مایر، آن ماری شیمل پی گرفته شد.

محمدخانی درباره وضعیت اقبال به مولانا در زبان فرانسوی گفت: در فرانسه اقبال به مولانا همانند آلمان نبوده است و از اواخر قرن هجدهم ترجمه و شرح مثنوی در فرانسه آغاز شد اما هرگز به چاپ نرسید. چراكه در فرانسه به واسطه حضور لویی ماسینیون نگاه ها معطوف به حلاج بود، حتی هانری كربن هم كه به عرفان اسلامی توجه داشت، بیشتر به سهروردی پرداخت، پل نویا نویسنده كتاب تفسیر قرآن در زبان عرفان، تحقیقاتی درباره عرفان دارد و نگاه مختصری به آراء مولانا. اما از افرادی كه در جهان فرانسه زبان به مولانا توجه كرده اند می توان خانم میروویچ را نام برد كه با همكاری محمد مكری گزیده هایی را به فرانسه ترجمه و در این زمینه تحقیقاتی كرده است.

محمدخانی درباره مولوی پژوهی در ایتالیا اذعان داشت: الساندرو، بائوزانی درباره تاریخ ادبیات فارسی آثاری را نوشته و در آنها مختصری به مولانا اشاره داشته است. بنابراین می توان گفت مولانا به اندازه ای كه در كشورهای آلمانی، فرانسوی یا انگلیسی زبان مشهور است، در ایتالیا شهرت ندارد.

وی درباره افرادی كه در جهان انگلیسی زبان باعث شهرت مولانا شدند، اظهار داشت: در قرن بیستم در جهان انگلیسی زبان توجه به مولانا بیشتر شد. ازجمله كسانی كه به این امر پرداختند می توان به كالمن باركس اشاره كرد كه ترجمه های او از مولانا به صورت شعر آزاد بود و این ترجمه ها در شهرت مولانا در آمریكا بسیار مؤثر افتاد. در دهه های گذشته افرادی چون جاناتان استار، شهرام شیوا، دیپك چوپرا و هلمینسكی در شناخت مولانا در میان آمریكاییان بسیار تأثیرگذار بودند. در میان محققان انگلیسی زبان نیز می توان به فعالیت های ویلیام چیتیك و فرانكلین لوئیس اشاره كرد.

وی در پایان سخنان خود درخصوص نحوه ارج نهادن به مقام والای مولانا گفت: ایرانیان باید توجه بیشتری به میراث معنوی مولانا داشته باشند و برنامه های مختلفی را برای روز بزرگداشت مولانا در نظر بگیرند كه متأسفانه در ایران دانشگاه ها و نهادهای فرهنگی كمتر به این مسئله توجه دارند. وی افزود: این كه هر روز طرفداران مولوی در جهان با قرائت آثار ترجمه شده مولوی به زبان های مختلف، خود را با همدلان ایرانی خویش پیوند می زنند. مسئولیت ایران را به عنوان مییراث دار مولوی در جهان دوچندان كرده است و تأسیس مركز و بنیادی با نام مولوی با هدف هدایت و ساماندهی مولوی پژوهی در ایران و جهان، امری ضروری است.وی در پایان اشاره كرد: امسال هم زمان با بزرگداشت مولوی در ایران در بیش از ۴۰ كشور جهان بزرگداشت این شاعر ایرانی با همكاری رایزنی های فرهنگی و كرسی های زبان فارسی برگزار می شود.

در ادامه این نشست دكتر محمد خوانساری درخصوص داستان های مثنوی تصریح كرد: مولانا ژرف ترین و والاترین دقایق عرفانی را مانند شراب كهن در جام داستان می ریزد و ساقی وار آن را به جرعه نوشان عرفان تقدیم می كند و از آن شراب همه از خود بی خود می شوند. اما داستان برای مولوی به منزله ظرف و پیمانه است و محتوا هدف است. به همین سبب نیز معمولا شارحان آثار او بیشتر به مظروف توجه كرده اند و هم و غم خود را مصروف تأویلات عرفانی آثار او نموده اند و به ظاهر داستان ها چندان توجهی نشده است.وی در ادامه افزود: این داستان ها با این كه هدف اصلی نبوده اند اما از لحاظ قصه گویی، بیان و صورتگری قهرمانان در اوج هستند. در هر داستان كشش و جذبه مخصوصی است كه خواننده را مجذوب و مسحور می كند و او را به نوعی با قهرمان داستان هم نشین و هم راز می سازد. مولوی شاعر قصه هاست.

در ادامه این نشست دكتر مصطفی گرجی تحلیلی درخصوص مثنوی پژوهی در هشتاد سال گذشته ارائه كرد. وی درخصوص نگاه مولوی به سخن خود تصریح كرد: مهم ترین و متمایزترین مشخصه مولوی نوع نگاه او به سخن است. برخلاف شاعران گذشته كه گاه نگاهی انتقادی و حتی كوبنده نسبت به شعر داشتند، مولانا هنگامی كه از سخن و شعر خود یاد می كند، یاد كردنش همراه نوعی احترام به خود است. پس از آن آقای نظام اف از تاجیكستان به ارائه گزارشی درخصوص رویكرد تاجیك ها به آثار مولانا و اندیشه های او پرداخت.

پایان بخش این نشست اجرای گروه موسیقی صبا به سرپرستی و خوانندگی فاضل جمشیدی بود كه به مناسبت بزرگداشت مولوی اشعاری از مولانا را برای اجرا انتخاب كرده بودند.