کوله بار زنانه ای که سنگین است

نگاهی به مشکلات زنان توریست

توی خانه‌اش که بروی می‌توانی چند تا کوزه قلم کاری شده کار اصفهان را توی بوفه ببینی، چند تا گلیم وگبه قد و نیم قد هم میخ شده‌اند به دیوار، حتی یک دست لباس زنان ایل قشقایی را هم می‌توانی توی کمد لباس‌هایش پیدا کنی که دامن چین‌دارش پر از گل‌های سرخ و زنبق لیمویی است، اما بالای کتابخانه او یک عکس کویر هم هست، البته لبخند روی صورت زن چندان توی آن همه آفتاب معلوم نیست، اما خودش می‌گوید، لبخند هم دارد و اینکه هیچ جای دنیا قشنگ‌تر از شب کویر نیست.

زن حالا یک خلخال و رو بنده هم دارد که تقریبا تمام زنان فامیل چند لحظه‌ای آن را روی صورت زده‌اند و خلخال را دست به دست چرخانده‌اند، می‌گوید آنها یادگار سفر خوزستان است.

چه شد؟ شما هم دلتان می‌خواهد بروید و توی کویر لوت چرخ بزنید، شما هم بدتان نمی‌آید یک روز صبح بنشینید کنار یک زن عشایر، کاسه را نگه دارید و زن برایتان شیر تازه بز بیاورد، این سرزمین آریایی برای همه ما است، زن و مرد ندارد، می‌توانیم امسال از شعار سازمان گردشگری جهانی (unwTo) که قصد دارد نقش زنان را در صنعت گردشگری پررنگ‌‌تر و پرتوان‌تر کند استفاده کنیم، ما هم برویم و بشویم جزو آن آمار ۷۰ درصدی که خبر از حضور زنان در بخش گردشگری می‌دهد.

هرچند که ما هم خبر‌های دست و پا شکسته‌ای از توانمند سازی زنان در عرصه گردشگری ایران شنیده‌ایم اما گویا حکایت چیز دیگری است وقتی مسوولان سازمان گردشگری حاضر به گفت‌وگو نشوند و یا زنان مسافر تنها را به هتل‌ها راه ندهند آن وقت می‌توان نشست و به این همه شعارهای خوب و امیدوارکننده کمی هم شک کرد، اما افسانه احسانی مدرس جهانگردی و مدیر آموزشی موسسه آوای طبیعت پایدار از آن دسته زنانی است که تا به حال چندین بار پشت در‌های بسته هتل‌ها مانده است و این نوع برخورد را توهین به زن می‌داند، اما به عقیده او تمام مشکلات زنان در سفر به همین پشت در هتل ماندن خلاصه نمی‌شود، او معتقد است یکی دیگر از مهم‌ترین مشکلات سفرزنان مربوط به دختران مجرد است که معمولا در فرهنگ ما با مخالفت‌های والدین همراه است و نکته جالب اینجاست که در بعضی پلیس راه‌ها از نشستن زنان در ردیف جلوی اتوبوس جلوگیری می‌شود.

احسانی از مشکلات زنان بچه‌دار حرف می‌زند و می‌گوید: در جامعه ما به زنانی که خانه‌دار هستند و یا آنها که فعالیت اجتماعی دارند و از سوی دیگر درگیر‌ تر و خشک کردن بچه‌ها هستند، امکاناتی برای سفر داده نمی‌شود، البته وقتی زنان بچه‌دار ما حتی برای خرید از یک فروشگاه یا حضور در خیابان امکانات رفاهی ندارند، یا وقتی یک زن نمی‌تواند بدون دغدغه با کالسکه بچه‌اش از خانه بیرون بیاید، شاید توقع بی‌جایی داشته باشیم وقتی می‌گوییم باید برای رفع کسالت‌های زندگی روزمره به زنان امکانات سفر داده شود، در واقع زنان بچه‌دار آنقدر با مشکلات گوناگون در سفر مواجه می‌شوند که خیلی از آنها حاضرند قید مسافرت را بزنند و کنج خانه و رفت و روب را به هر کار دیگر ترجیح دهند.

● لزوم شناخت قوانین

عباس جعفری، کارشناس اکوتوریسم می‌گوید: بهترین کار برای زنان گردشگر و حتی مردها، این است که بروند و قوانین کشور را بشناسند.

وقتی ما به این قوانین اطلاع داشته باشیم آن وقت می‌توانیم، حدودش را تعیین کنیم، از حقوقمان و حتی از قانون دفاع کنیم، وقتی زنان قوانین را بشناسند آن وقت هرکسی نمی‌تواند بر اساس سلیقه شخصی با آنها برخورد کند و از حقوق اولیه محرومشان کند.

جعفری با اشاره به اینکه ما خوشبختانه بهترین قانون را داریم گفت: اما نمی‌دانم چرا عادت کرده‌ایم به اینکه تمام مشکلاتمان را از طریق غیرقانونی، باج دادن، یا پول چایی دادن حل کنیم. اما با تمام این حرف و حدیث‌ها جعفری معتقد است: «وضعیت زنان گردشگر در ایران رو به بهبودی است به ویژه بعد از طرح گردشگری کاج که توسط کانون ایرانگردی در چهار، پنج سال قبل برگزار شد توانست به اصلاح نگرش‌ها به سفر زنان بسیار کمک کند، از سوی دیگر فرهنگ و نوع نگرش جامعه ایرانی باعث می‌شود که مردم در مناطق مختلف از زنان گردشگر حمایت کنند آنقدر که در سفری که چند تا از زنان به ایل قشقایی رفته بودند، ما شاهد بودیم که اهالی ایل همیشه چند تا از بچه‌ها را همراه زنان گردشگر می‌فرستادند تا آنها با آسودگی خیال بیشتری به گوشه و کنار ایل و یا چادرهای دیگر سرک بکشند و تجربه نشان داده است که مردم ما به زنان مسافری که دچار مشکل شده‌اند بیشتر از مردان می‌رسند، بنابراین شرایط سفر برای زنان چندان هم سخت نیست.»

● لزوم هدایت زنان لیدر

احسانی با حمایت‌های غیرمنطقی از زنان گردشگر مخالف است و معتقد است باید زنانی که به روش‌های مختلف در این حرفه فعالیت می‌کنند شناسایی شوند و به روش درست و منطقی مورد حمایت قرار گیرند.

به عنوان مثال همه ما می‌دانیم زنانی در جامعه هستند که بدون اینکه دوره آموزشی گذرانده باشند تورهای زیارتی به مناطق مختلف از جمله جمکران، مشهد، سوریه و... می‌فرستند، در واقع می‌توان با برگزاری دوره‌های آموزشی ویژه، از این افراد خواست که به روش صحیح‌تری فعالیت کنند نه اینکه جلوی فعالیت آنها را گرفت، به نظر احسانی این نوع از آموزش‌ها بهترین نوع حمایت از زنان فعال در زمینه گردشگری است.

از سوی دیگر می‌توان به زنانی که در مناطق مختلف به ویژه شهرهای توریست‌پذیر منزل خود را به اقامتگاه تبدیل می‌کنند آموزش‌های لازم برای جذب توریست و ارائه خدمات را داد، چرا که اغلب این اقامتگاه‌ها از استانداردهای لازم برخوردار نیستند، اما می‌توان با حمایت آنها و حتی دادن وام و تسهیلات بانکی و... به آنها کمک کرد تا بیش از پیش نقش خود را در زمینه گردشگری ایفا کنند و همچنین از این طریق امکانات رفاهی بیشتری برای مسافر مهیا کرد.

● حضور زنان در عرصه گردشگری

احسانی به حضور پررنگ و مشارکت زنان روستایی در پروژه‌های توریستی اشاره می‌کند و می‌گوید آنها توانایی‌های ویژه‌ای دارند.

وی با اشاره به تشکیل نهاد بومی گردشگری در روستای شیب دراز در جزیره قشم گفت: این پروژه با همکاری موسسه (آوای طبیعت پایدار) و حمایت بخش کمک‌های کوچک تسهیلات محیط زیست جهانی سازمان ملل متحد و مشارکت جامعه بومی و موسسه توسعه یاران مهر و به ویژه با تکیه بر توانایی‌های زنان روستایی در حال اجرا است و قصد داریم نهاد بومی گردشگری را با هدف پروژه آماده‌سازی خانه‌های بومی برای پذیرش گردشگران تشکیل دهیم. همچنین در این راستا تعدادی از زنان روستایی آموزش دیده‌اند تا به خانه‌های محلی که امکان پذیرایی و اقامت برای توریست‌ها را دارند سر بزنند و به اهالی روستا راهنمایی‌های لازم را برای ارائه هر چه بهتر خدمات به گردشگران دهند. از طرفی گروهی از زنان روستا در قالب پروژه‌ای مرتبط با گردشگری برای توسعه و احیای صنایع دستی بومی منطقه خود فعالیت می‌کنند.

همچنین اهالی روستا برای حفاظت از گونه‌ای لاک پشت دریایی به نام لاک‌پشت پوزه عقابی، یک سازمان محلی تشکیل داده‌اند و قصد دارند یک صندوق محلی برای حفاظت این‌ گونه جانوری در خطر انقراض ایجاد کنند آنقدر که تعدادی از زنان روستا کارهای سوزن‌دوزی شده‌شان را، هم با هدف حفظ و احیای سوزن دوزی‌های بومی‌شان و هم برای حمایت از این‌گونه جانوری در طبق اخلاص گذاشته‌اند تا زیر نظر بخش کمک‌های کوچک تسهیلات محیط‌زیست جهانی سازمان ملل متحد با ارائه محصولات محلی خود به گردشگران به حمایت این ‌گونه جانوری بپردازند. اما احسانی مهم‌ترین نتیجه این همکاری را پیشرفت زنان روستایی در فعالیت‌های اجتماعی و نیز ارتقای سطح روابط اجتماعی آنها دانست و گفت: مسلما با توجه بیشتر به دستاوردهایی از این دست می‌توان با تکیه بر توانایی‌های زنان در مناطق مختلف ایران و گردآوری نقطه نظرات آنها و همچنین به مشارکت گرفتن آنها از نتایج قابل توجه و پایدار‌تری در عرصه گردشگری بهره برد.

مرضیه سبزعلیان