خانواده, مهمترین عامل تأثیرگذار در رفتارهای دینی

هدف پژوهش حاضر بررسی عوامل مؤثر بر پذیرش ارزش های مذهبی توسط دانشجویان است بدین منظور تأثیر شش عامل خانواده, گروه همسالان, وسایل ارتباط جمعی و وضعیت اقتصادی, میزان تحصیلات و شخصیت های مذهبی مورد بررسی قرار گرفت مذهب و ارزش های مربوط به آن یكی از پنج نهاد اصلی هر جامعه ای است و طبعاً دارای كاركردهایی می باشد كه همین كاركردها باعث تداوم آن در طول زمان شده است

هدف پژوهش حاضر بررسی عوامل مؤثر بر پذیرش ارزش‌های مذهبی توسط دانشجویان است. بدین منظور تأثیر شش عامل خانواده، گروه همسالان، وسایل ارتباط جمعی و وضعیت اقتصادی، میزان تحصیلات و شخصیت‌های مذهبی مورد بررسی قرار گرفت. خانواده به عنوان اولین واحد اجتماعی هنوز نقش عمده‌ای در جامعه‌پذیر كردن فرزندان، خصوصاً در تربیت دینی آنان دارد. گروه همسالان نیز مانند خانواده نفوذ زیادی در رفتار افراد دارد. بالا رفتن تحصیلات موجب نمی‌شود كه فرد اعمال مذهبی را انجام ندهد. صرف وقت بیشتر به استفاده از وسایل ارتباط جمعی نمی‌تواند تأثیر منفی بر انجام اعمال مذهبی داشته باشد. بین وضعیت اقتصادی و انجام اعمال مذهبی رابطه معنا‌دار وجود ندارد. بین رفتار اشخاص مذهبی و انجام اعمال مذهبی توسط جوانان رابطه منفی وجود دارد. ارزش(value) از بنیادی‌ترین عوامل در تبیین اندیشه، عمل یا اعمال فرد و همچنین شكل‌گیری حیات اجتماعی است. (ساروخانی، ۱۳۷۶: ۹۰۹) ارزش‌های اجتماعی از اساسی‌ترین عناصر یك نظام اجتماعی هستند كه از طریق كنترل و هدایت آنها می‌توان جامعه را به زوال یا تعالی كشاند. (رفیع‌پور، ۱۳۷۸‌ : ۲۶۷) ارزش‌های مذهبی نیز یكی از انواع ارزش‌ها در هر جامعه‌ای است و باید گفت تجلی آن در همه جوامع به یك شكل خاص نیست همان طور كه جلوه آن در افراد مختلف و با توجه به شرایط زمانی می‌تواند متفاوت باشد. به نظر می‌رسد توجه به یك امر مقدس در همه زمان‌ها وجود داشته است. دین مفهومی است كه می‌توان برای آن ابعاد مختلفی قائل شد. برخی دانشمندان علوم اجتماعی دینداری یا وابستگی به مذهب را دارای حداقل دو بعد "اجرای فرایض مذهبی" و "اعتقادات مذهبی" دانسته‌اند. اجرای فرایضی مثل نماز، روزه، مناجات و مناسك گوناگون به وسیله مشاهدات عملی آشكار خواهد شد. اعتقادات مذهبی از طریق پاسخ به سئوالات عقیدتی مكشوف خواهد شد. (طالبان، نمایه پژوهش: ۱۲۲) مناسك دینی، ناظر بر نیازهای اجتماعی ریشه‌دار انسان است و دین واقعیتی اجتماعی است. وقتی شخصی به دین عمل می‌كند در واقع حس همبستگی و خود اتكایی به گروه و خلاصه حس بودن در جامعه را نشان می‌دهد. دین زبان مشترك اخلاقی جامعه و امری است كه در تثبیت اوضاع نقش دارد. دوركیم به عنوان جامعه‌شناس معتقد بود كه جامعه برای بقا باید در درون فرد فرد آحاد خود حضور داشته باشد و این دین بود كه در درون افراد، احساس الزامی اخلاقی نسبت به مصالح اجتماعی پدید می‌آورد، بنابراین مكانیسمی بود كه سامان اجتماعی را حفظ می‌كرد و یك نیاز اجتماعی محسوب می‌شد. (فراستخواه، ۱۳۷۷ : ۱۴۰)

پیشینه مطالعات:

الف- نگرش‌ها و رفتارهای دینی نوجوانان تهرانی و دلالت‌های آن بر نظریه سكولار‌شدن. بعد اعمال دینی ضعیف‌ترین بعد در بین ابعاد چهارگانه دینداری بود. با وجود این، با توجه به پاسخ دانش‌آموزان به تك‌تك عبارات تشكیل‌دهنده این بعد، می‌توان گفت كه پاسخگویان اعمال و عبادات فردی را بسیار بیشتر از اعمال و عبادات جمعی انجام می‌دهند. نسبت كسانی كه اظهار داشته‌اند هرگز یا به ندرت اعمال زیر را انجام می‌دهند: روزه (۲۴%)، نماز (۱۷%)، شركت در نماز جماعت (۷۸%)، همكاری با مسجد یا سایر مؤسسات اسلامی (۷۸%)، شركت در نماز جمعه (۹۰%)، (سراج‌زاده، نمایه پژوهش: ۱۱۶). ب - گزارش نهایی نتایج پژوهشی طرح مشاوره ملی با جوانان، سازمان ملی جوانان ۱۳۸۰ . نگرش جوانان به دوستان‌شان تأثیر مثبت در هویت دینی آنان دارد. می‌توان گفت دوستان، در جوانانی كه سن بیشتری دارند (چون در گروه دانشجو قرار می‌گیرند) تأثیر مثبتی بر هویت دینی آنان می‌گذارند. جوانانی كه نگرش مثبتی به كار یا پیدا كردن آن ندارند، هویت دینی آنان در معرض تهدید قرار می‌گیرد. نگرش به روحانیون با بتای ۲ درصد هویت ملی جوانان را به صورت منفی پیش‌بینی می‌كند. به نظر می‌رسد با آن كه جوانان ایرانی كاملاً مذهبی هستند اما برخی از روحانیون مختصر نقش منفی در هویت جوانان به جا گذاشته‌اند. نگرش مثبت به اعتقادات قلبی دینی به ترتیب در سطوح تحصیلی خانوادگی نسبتاً پایین و بالا دیده می‌شود. دانشجویان سطوح تحصیلی خانوادگی متوسط نگرش كمتر مثبتی به اعتقادات قلبی دینی دارند. (سازمان ملی جوانان - ۱۳۸۰)

ج - سنجش دینداری جوانان‌

نتایج این پژوهش نشان داد كه از هر شاخصی كه برای دینداری استفاده كنیم، نه تنها دینداری و تعلق مذهبی جوانان نمونه تحقیق، بحرانی و اسفناك نبوده بلكه اكثریت مطلق آنها واجد تعلقات دینی بالایی هستند. به نظر می‌رسد كه احساس ناخشنودی و نگرانی بسیاری از مسئولین فرهنگی و متدینین از وضعیت اعتقادی و مذهبی جوانان تهرانی جدا از توقعات غیرواقع‌بینانه و متناسب با دنیای بزرگسالان، بیشتر متكی بر برخی شیوه‌های رفتار مغایر با ارزش‌ها و موازین اجتماعی و مذهبی ابراز شده از طرف جوانان باشد. شیوه‌های رفتاری جوانان هرچند كه نابهنجار باشد مسلماً باز هم جانشین سنجش‌های مستقیم اعتقادات و تعلقات دینی نیست. فرو كاستن دینداری صرفاً به یك سلسله موازین رفتاری خاص و ظاهری در واقع محدود كردن دین در قالب تنگ و ظاهری است (طالبان، نمایه پژوهش: ۱۲۹ - ۱۲۸) هدف تحقیق: هدف از این تحقیق، بررسی میزان نقش عواملی چون خانواده، گروه همسالان، وسایل ارتباط جمعی، وضعیت اقتصادی، میزان تحصیلات و همچنین رفتار افراد مذهبی بر روی ارزش‌های مذهبی است. این كه تأثیر هریك از این عوامل روی ارزش‌های مذهبی چقدر است، آیا امروزه جوانان، در مورد ارزش‌های مذهبی بیشتر از خانواده خود تأثیر می‌پذیرند یا این كه گروه همسالان نقش مهم‌تری دارد، بهتر شدن وضعیت اقتصادی، بالا‌رفتن تحصیلات، چه تأثیری می‌تواند روی این اعمال داشته باشد، میزان استفاده از وسایل ارتباط جمعی چه تأثیری روی این ارزش‌ها گذاشته است؟ تعیین حدود مسئله: با توجه به مدل گلاك و ستارك در میان عرصه‌های مشترك دینداری (ابعاد اعتقادی، مناسكی، عاطفی، فكری و پیامدی) برای تحقیق حاضر، بعد مناسكی انتخاب شد كه اگر بخواهیم آن را با اسلام منطبق كنیم در ارتباط با اعمال دینی، نمازهای روزانه، روزه گرفتن در ماه رمضان، اعمالی واجب برای هر مسلمان بالغ هستند. خواندن قرآن، شركت در نمازهای جماعت و جمعه، شركت در مراسم جشن و عزا در مساجد و یا سایر اماكن دینی هم به طور اكید توصیه می‌شود. (سراج‌زاده، نمایه پژوهش: ۱۰۶) تعریف مفاهیم: دین: در مجموع سلسله‌ای از نهادها هستند كه عواطف گوناگون بشری را - منفی و مثبت - طلب كرده و در شعایر و تشریفات خاصی كه به وسیله معتقدان و مؤمنان به ادیان‌ مختلف برگزار می‌شود، شكل عینی و اجتماعی به خود می‌گیرند.

---