آسمان بیكران

انسان از دیرباز نگاه ویژه ای به آسمان داشته است در گذشته های دور خورشید, ماه و ستارگانی همچون شباهنگ در نزد اقوام خاصی قرابت داشت و حتی پرستش نیز می شده است

پس از قرون وسطی انسان از خواب تلخ نادانی چند هزار ساله خود بیدار شد . سابقه ساخت رصدخانه ها به این یكی، دو قرن اخیر برنمی گردد. بلكه در بیش از پنج هزار سال پیش رصدخانه های بزرگی در اروپا و در بین النهرین وجود داشتند كه كاربری قابل توجهی در تعیین فصل ها و سال ها داشتند. رصدخانه نیمروز و تخت جمشید در ایران از جمله این مراكز علمی باستانی ایران است. پس از كشف آخرین سیاره منظومه خورشید _ پلوتون _ در بیش از پنج میلیارد كیلومتری زمین و ساخت رصدخانه هایی با تلسكوپ های با قطر شیئی بالاتر از یك متر در آمریكا و اروپا، نجوم از اهمیت خاصی نزد دانشمندان علم فیزیك برخوردار شد. پس از جنگ جهانی دوم عصر فضا آغاز شد و در دو قطب شوروی و آمریكا در رقابتی سخت برای فتح فضا با یكدیگر پیكار كردند. با سفر یوری گاگارین به عنوان نخستین سفر انسان به فضا در سال ،۱۹۶۱ انسان توانست برای اولین بار زمین را از ورای زمین نگاه كند و زیبایی وصف ناشدنی اش را در میان فضای بیكران و تاریك ببیند. با پرتاب تلسكوپ فضایی هابل به مدار زمین در سال های آغازین دهه ۱۹۹۰ بشر به دورترین اجرام آسمانی چشم دوخت. هابل انسان را به دورترین اجرام آسمانی برد و اطلاعات بسیار باارزشی از اجرام دوردست را برای ما به ارمغان آورد. اما آنچه قابل توجه است این است كه امروزه بشر می داند كه در این دنیای پهناور و بیكران تنها موجود هوشمندی است كه به حیات خود ادامه می دهد.

علم نجوم همواره به عنوان یكی از كاربردی ترین علوم تجربی نقش ویژه ای در زندگی انسان داشته است. اینكه انسان بداند در كجای این جهان پهناور زندگی می كند و سیاره زمین، سیاره ای بی همتا است كه همانند (در محدوده جهان قابل رویت) آن وجود ندارد. سیاره ای كه هنگامی كه از ورای آن به آن می نگرید سرشار از زیبایی ها و دریاهای آبی است. در كشورهای پیشرفته همواره از نجوم به عنوان درسی كه در رشد فعالیت های فكری دانش آموزان نقش بسزایی دارد استفاده می شود. نجوم گستره فكر دانش آموز را باز می كند و درك و فهم آنان را برای یادگیری دروس نظری و تجربی پرورش می دهد. نجوم به دو بخش عملی و نظری تقسیم می شود. بخش عملی آن كارهای رصدی و بخش نظری شامل پردازش داده های رصدی و مباحث تئوری است. شاید در شهرهای محل سكونت با گنبدهای فلزی كوچك و بزرگی در بالای ساختمان ها مواجه شده باشید. معمولاً در شهرهای بزرگ و مهم هر كشور رصدخانه ها و مراكز علمی رصدی متعددی وجود دارد كه به دو صورت حرفه ای و آماتور فعالیت می كنند.

در بخش حرفه ای، رصدخانه ها تنها مخصوص به فعالیت منجمان حرفه ای است كه شب ها به رصد اجرام مورد نظر می پردازند و در هنگام روز، كارشناسان روز رصدخانه داده های رصدی را پردازش می كنند. در رصدخانه های حرفه ای عموماً در خارج از شهرها و در مناطق مرتفع قرار دارند. در بخش آماتوری رصدخانه هایی وجود دارد كه دانش آموزان و دانشجویان از آن استفاده می كنند. از این رصدخانه ها دانش آموزان مدارس و دانشجویان بازدید می كنند و احیاناً در پروژه های كوچك و آماتوری آنها شركت می كنند. معمولاً همراه با این رصدخانه ها و یا به صورت جداگانه مراكز علمی آموزشی نیز وجود دارد كه دارای كارگاه های آموزشی و تجربی فیزیك و ریاضی هستند. خوشبختانه كشور ما نیز از وجود این مراكز بی نصیب نیست و چندین رصدخانه و مركز علمی در پایتخت ایران و شهرهای بزرگ وجود دارد كه به فعالیت علمی مشغول هستند.

در مرداد ۱۳۷۸ اتفاق بسیار مهمی در ایران رخ داد. در تاریخ ۲۲ مرداد آن سال كشور ما از جمله مناطقی بود كه كسوف به صورت كامل در آن دیده می شد. در این زمان به علت تبلیغات گسترده ای كه برای اولین بار با این وسعت توسط رسانه ها انجام شد مردم توجه ویژه ای به این پدیده پیدا كردند و پس از كسوف تعداد علاقه مندان به نجوم بسیار گسترش یافت. هم اكنون تقریباً تمام كسوف ها و خسوف ها حتی از نوع جزیی نیز در ابتدای تقویم ها درج می شود و مردم كمابیش با این علم آسمانی آشنایی پیدا كرده اند.

نجوم ما را به دورترین نقاط دنیا و به اولین لحظات پیدایش دنیا می برد و برای ما از چگونگی پیدایش حیات و روند زندگی و تكامل ستارگان و سیارات می گوید. اینكه چگونه با یك بار گردش زمین به دور خورشید یك سال می گذرد و با یك بار گردش زمین به دور خود یك روز به پایان می رسد و اینكه ما از هم اكنون به فكر پیدا كردن سیاره و زمینی دیگر در دوردست ها هستیم تا در صورت بروز اتفاقی ناگوار برای زمین، به آنجا سفر كنیم و نسل جدیدی از بشر را به عرصه گیتی بیاوریم.

نجوم آماتوری، ستارگان و سیارات و خورشید را به خیابان ها، كوچه ها و پشت بام خانه ما می آورد تا با تلسكوپ و دوربین های دو چشمی كوچكمان زیباترین مخلوقات خداوند را مشاهده كنیم و دنیاهای جدید و تازه ای را از شهرهای بزرگ امروزی ببینیم. روز جهانی نجوم بهانه ای است برای یادآوری یك دنیای بزرگتر از دنیای ما انسان ها. در روز نجوم نگاهی نیز به ستارگان درخشان آسمان بیندازیم.