ما و اقتصاد خانواده

پیچیدگی روابط اجتماعی و اقتصادی در زندگی كنونی, وجود عوامل غیرقابل كنترل و خارج از دسترس اجتماعی و اقتصادی مؤثر بر روابط اعضای خانواده با یكدیگر و بر اقتصاد خانواده, موجب می شود تا با اخذ اصول علمی اقتصادی, حداكثر بهره برداری عملی از آن ها در جهت تقویت بنیهء خانواده به عمل آید

خانواده یكی از كهن‌ترین نهادهای اجتماعی است كه هر چند امروزه هم به لحاظ حجم و هم به لحاظ وظیفه كوچك شده است اما روزگاری كاركردها و وظایف بسیاری داشته است. یكی از مهم‌ترین وظایف خانواده، وظیفهء اقتصادی بود. خانواده، اصلی‌ترین كانون تولید محسوب می‌شد و اعضای خانواده حول سرمایهء‌ اقتصادی خانواده به تولید مشغول بود كه این تولید بیش‌تر وجهی كشاورزی و دامداری داشت.

امروزه، این كاركرد از خانواده گرفته شده و به بنگاه‌های اقتصادی سپرده شده است; هر چند همچنان در روستاها خانواده این ویژگی خود را تا حدودی حفظ كرده است، اما در شهرها عمدتاً اعضای خانواده عضو بنگاه‌های اقتصادی (اعم از تولیدی و خدماتی) هستند. با این همه، توجه به اقتصاد خانواده به جهات دیگر اهمیت یافته و به عنوان رشته‌ای علمی مورد توجه دانشگاهیان قرار گرفته است. این توجه از یك سو به تحلیل رفتار اقتصادی خانواده و از سوی دیگر به تلاش برای ترویج شیوه‌های درست رفتار اقتصادی مخصوصاً با در نظر گرفتن كمیابی منابع و ضرورت افزایش مطلوبیت در خانواده، انجامیده است. از این رو، اقتصاد خانواده هر چند در حوزهء‌اقتصاد خرد قرار می‌گیرد و نظریه‌پردازان در این حوزه به كنكاش‌های علمی خود مشغول هستند، ولی در آن حد باقی نماند و به صورت آموزش‌های ترویجی به درون جامعه و خانواده‌ها آمد.

پیچیدگی روابط اجتماعی و اقتصادی در زندگی كنونی، وجود عوامل غیرقابل كنترل و خارج از دسترس اجتماعی و اقتصادی مؤثر بر روابط اعضای خانواده با یكدیگر و بر اقتصاد خانواده، موجب می‌شود تا با اخذ اصول علمی اقتصادی، حداكثر بهره‌برداری عملی از آن‌ها در جهت تقویت بنیهء خانواده به عمل آید. در بسیاری از كشورها سال‌هاست كه این موضوع مورد توجه قرار گرفته و آموزش‌های بسیاری به خانواده‌ها از طریق روزنامه‌ها، رادیو و تلویزیون و تدوین و تالیف كتاب به عمل می‌آید. در ایران هر چند چنین فعالیتی بی‌سابقه نیست ولی از تداوم و پوشش لازم هم برخوردار نبوده است.

مدیریت اقتصادی و مالی در خانواده، چگونگی توزیع پول و استفادهء بهینه از درآمدها، كنترل و صرفه‌جویی در هزینه‌ها، مصرف و شیوه‌های آن، اولویت‌بندی تقاضاها و جهت‌دادن به آن‌ها، پس‌انداز و شیوه‌های آن، بهره‌وری در خانواده و راه‌های افزایش آن، كارآفرینی در خانواده و خانواده‌های موفق كارآفرین، شیوه‌های فعالیت‌های اعتباری در خانواده‌ها از جمله مباحثی است كه در این حوزه قرار می‌گیرد.

اقتصاد خانواده تلاش می‌كند، ضمن شناسایی منابع خانه مانند زمان، پول، فضای زندگی و نیازها، چگونگی سازماندهی و مدیریت این منابع به بحث گذارده شود و شیوه‌های مدیریت بهینهء این منابع مورد توجه قرار گیرد. همهء ما می‌دانیم هر روز مجبور به انتخاب كردن هستیم. وقتی پای انتخاب به میان می‌آید، حاكی از وجود محدودیت‌هایی است كه ما را به سوی گزینش برخی كالاها در میان مجموعه‌ای وسیع از كالاها و نیازمندی‌ها هدایت می‌كند. همین اجبار برای انتخاب كردن با توجه به محدود بودن منابع است كه به اقتصاد خانواده و اصول ترویجی آن شكل و اهمیت می‌بخشد.

«اقتصاد خانواده»، تلاش می‌كند علاوه بر بیان ویژگی‌ها و وضعیت اقتصادی و اجتماعی خانواده‌های ایرانی و ارایهء تحلیل‌هایی از روندهای موجود، آشنایی با برخی از مفاهیم اقتصادی ضروری برای خانواده‌ها، شیوه‌های استفادهء بهینه از منابع محدود خانواده با هدف به دست آوردن، حداكثر مطلوبیت را برای اعضای خانواده به تصویر كشد.

حسین نوری‌نیا