طوایف ترکمن

غیر از طوایف و تیره های مختلف ترکمن,ترکمن هادارای چهار طایفه ی دیگری موسوم به «اولاد» هستند این طوایف چهارگانه ی اولاد از طوایف مقدس ترکمن به شمار می آیند زیرا آنها خود را از نسل خلفای راشدین « رضی الله تعالی عنهم اجمعین» می دانند

ترکمن ها به قبایل و تیره های متعددی تقسیم می شوند:

«عالی ایلی»، «چاودار»،« یمرلی»، «ارساری»، «سالور»،« ساریق»، «تکه»،« یموت»، «گوکلان».

اکنون به بررسی محل زندگی و خصوصیات آنها می پردازیم و با توجه به این که بیشترین اطلاعات در کتاب های مختلف ، درباره ی سه طایفه ی تکه، یموت و گوکلان آمده است ، درباره ی سایر طوایف ترکمن فقط به معرفی و توضیحی مختصر اکتفا می کنیم.

ـ ترکمن های عالی ایل (آل ایلی یا علی ایلی ها): عمدتاً در ناحیهٔی «اندخوی» در مرز شمالی افغانستان ساکن بودند، هرچند که بخش کوچکی از این قبیله در مرز شمالی و ایالات قوچان و دره گز ایران زندگی می کردند و تابع امیر افغانستان بودند.

ـ ترکمن های چاودار (چاودریا، چودیرها): در منطقه ی بین «مانقشلاق»و «خیوه» زندگی می کردند. تیره‌های عمدهٔ ی آنها از بحر خزر تا «کهنه اورگنچ» و« بولدومساز» و«پرسو» و«گوگجق مرو» متفرق هستند.

ـ ترکمن های یمرلی: یمرلی ها در سمت شرقی آمودریا ساکن بودند.

ـ ترکمن های ارساری: این قوم ترکمن در ساحل چپ آمودریا از بخارا گرفته تا بلخ و سرزمین داخل افغانستان سکونت داشتند. ارساری ها یکی از قبایل پر جمعیت ترکمن در آسیای میانه بودند. بعد از غلبه ی روس ها بر ترکمنستان، بیشتر ارساری ها به دولت روسیه توسط بخارا خراج می پرداختند و تعداد کمی از آنها تبعه ی افغانستان بودند. بیشتر آنها اسکان یافته بودندودر روابط بین خانات بخارا و افغانستان نقش عمده ای داشتند .آنها منشعب به چند تیره می شدند: « قارا»،«باکول» ،« آلاچا»، «اوکا».

ـ ترکمن های سالور: سالورها یکی از قدیمی ترین قبایل ترکمن بودند. احتمالاً تعداد آنها قبل از جنگ ها و تهاجماتی که موقع انتقال قسمت عمده ی ترکمن ها توسط سلجوقیان از آسیای مرکزی به غرب روی داد، بیشتر بود. سالورها در شرق سرزمین تکه، بین سرخس و رود مرغاب می‌زیستند.

در اواخر دوران صفوی ، ترکمن های سالور در ناحیه ی«اتک» و «آخال» مسکن گرفتندو بعد از مرگ نادرشاه حرکت تدریجی خود را به سوی خراسان آغاز کردند. سالورها در دوران پادشاهی فتحعلی شاه خود را به رود تجن رساندند. عباس میرزا نایب السلطنه درگیری های زیادی با این اقوام داشت و سرانجام برای ریشه کن کردن این قوم در ۱۲جمادی الثانی ۱۲۴۸هـ. ق. راهی سرخس شد و عدهٔ ی زیادی از سالورها را اسیر کرده، به مشهد آورد.

تقسیم بندی آنها به قرار ذیل است:

الف- یلواج (یالاواچ)

ب- قره‌مان

ج- آنابوگلی

که هرکدام ازاین طوایف نیز خود به شعبات مختلفی تقسیم می شوند.

ـ ترکمن های ساریق: یک قبیله ی قدیمی دیگرند که در ناحیهٔ ی «پنجده»، کنار رود مرغاب در شرق سالورها ساکن هستند. اینها هم مانند سالورها به شجاعت مشهورند و مانند آنها تعدادشان بسرعت روبه کاهش است. این طایفه به قبایل متعددی با نام های «خراسانلی»،«بیراج»،«سوخته»،«آلاشا»و«هرزقی» تقسیم می شوند که هرکدام دارای شعبات مختلفی هستند. ساریق ها در کنار رودخانه ی مرغاب اشتغال دارند و به این واسطه به زراعت و باغبانی می پردازند. گله‌های زیاد گوسفند و شتر فراوان دارند که در نزدیکی رودخانه ی « قاراتپه» در دامنه ی شمال «پاروپامسیوس» خوراک فراوان برای آنها موجود است.

ترکمن های تکه: تکه از بزرگ ترین و نیرومندترین قبیله های ترکمن است که نفوذ آنها درکشورهای مجاور بلکه در میان کل مردم ترکمن محسوس است. قدرت فزاینده ی تکه، رهبریت ترکمن ها را به آنها داد. همان طوری که در واقع اسم آنها هم تلویحاً بیان گر آن بود.

آنها در آخال و واحه های مرو، و در سرتاسر کویر و «اوزبوی»، از نزدیک چاه های «ایگدی» گرفته تا مرزهای واحه ی خیوه می زیستند. زمانی بیش تر جمعیت تکه در سرزمین آخال ساکن شده بودند، اما بعد از این که سدی روی مرغاب ساخته شد، عده ای به واحه ی مرو انتقال یافتند، که بدین ترتیب مرو از واحهٔ ی آخال پرجمعیت ‌تر گردید. و به واسطه ی اسم محل سکنای خود، به «آخال تکه» و «تکه مرو» موسوم شدند.

علت انتقال تکه های مرو از واحهٔ ی آخال، فشار جمعیت و نداشتن زمین های زراعی کافی و نبودن آذوقه در آخال بوده است که یکی از رهبران تکه به نام« قوشیدخان» با زدن سدی بر روی رودخانه ی مرغاب آن واحه را آباد می کند. و تکه های مرو در سال ۱۸۳۵ از آخال تکه جدا می‌شوند و در مرو در کنار رودخانه ی مرغاب سکنی می گزینند. بر اساس اخباری که از آنها در دست است ،در آن اوقات عدهٔ ی زیادی از ترکمن های تکه به راهنمایی «اورازخان» از زمین آخال حرکت کرده به مسافت هشتاد ورست به مغرب روستای «جیار» که در انتهای هری رود واقع است رسیدند. سی سال بعد تکه ها، با ایرانی هایی که از طرف قاجاریه برای تنبیه و غارت آنها فرستاده شده بودند جنگ و خون ریزی داشتند. در این جنگ که به جنگ مرو معروف است، تکه ها شکست سختی را بر قشون ایران وارد ساختند. بعد از شکست ایرانی ها، ترکمن های تکه، تراکمه ی ساریق وسالور را مطیع خود نمودند و تمام خاک مرو را تصرف کرده و خودرا نه تنها از تبعیت ایرانی ها خلاص کردند، بلکه از تبعیت اهل خیوق نیز بیرون آمدند.

تکه ها که از نیرومندترین و شجاع ترین طایفه ی ترکمن هستند در مقابل هجوم قشون ایرانی و روسی، مقاومت های زیادی نمودند و شکست سختی را به این دو مهاجم قدرتمند و نیز حاکم خیوه وارد آوردند. درباره ی شجاعت تکه ها در« گرگان نامه» ی «مسیح ذبیحی» این گونه آمده است که : «تنها، تراکمه ی تکه سبب هستند که روس ها با هزار زحمت وضع حالیه ی خود را در آسیای وسطی تحصیل نموده اند و نتوانند روابط خود را در این ممالک وسعت دهند. کار آسانی نخواهد بود که روس ها تراکمه ی تکه را به اطاعت درآورند. آنچه بیشتر اسباب صعوبت انقیاد تراکمه ی تکه است نه تنها شجاعت آنها که چندین بار علایم آنها به ظهور رسیده است ، بلکه میل زیاد آنها به آزادی است.»

مسکن دایمی تکه ها نوار باریکی بود که در طول« کوپت داغ»، از «قزل آروات» تا« گاوارز»، و دشت حاصل خیز مرغاب قرار داشت. به گفته ی «گرودکوف»، بیشتر دهات تکه، بویژه در آخال، به وسیله ی دیوارهای گلی بلندی احاطه شده و به صورت استحکاماتی در مسیر رودخانه ها، گاهی تک و گاهی به صورت جفت و حتی گروه های بزرگ تر قرار داشتند.مهم ترین آنها عبارتند از:در «کانال گوزباشی»، «باگیر»، «قاری قالا»،« میراوا»، «گوکجه»، «سالیک قالا»، «قبچاق» و «عشق آباد»، در رودخانه ی «کوزلوخ»، «یمیشان»، «شوقالا»، «کیالیجار»،« باب آراب»، «گومبت لی» و«ایزگنت» ،در رودخانه ی «فیروزی ینی سو» و «رولمتای بوزمین» و سرانجام در «سکیزیاب»،« یانگی قالا»، «گوک تپه» ، «کهنهٔ گوگ تپه» و «آخال» .

تکه ها به دو تیره ی عمده تقسیم می شوند: « توختامیش» و «اوتامیش». تکه های توختامیش خود به دو تیره ی« بک» و «وکیل» منشعب می شوند که از هرکدام تیره های متعدد دیگری انشعاب پیدا می‌کند. تکه های اوتامیش نیز به دو تیره ی «سیچمازشامل» و «باخشی شامل» تقسیم می شوند که هرکدام از آنها نیز به تیره های کوچک تری تقسیم می شوند.

ـ ترکمن های یموت: یموت ها از قبایل قدیمی و پرجمعیت ترکمن هستند. آنها نیز به مانند تکه ها از طوایف نیرومند و شجاع ترکمن محسوب می شوند که در جنگ با ایرانیان و تزارهای وحشی، شجاعت و نیرومندی خود را بارها به اثبات رسانیدند.

---