صنعت هواپیماسازی

صنعت هواپیماهای مسافربری به شدت متمرکز بوده و رقابت شدیدی بر سر هواپیماهای دارای حداقل ۱۰۰ صندلی, میان شرکت اروپایی ایرباس و شرکت آمریکایی بویینگ وجود دارد ۸۰ درصد کلیه هواپیماهای دارای بیش از ۱۰۰ صندلی در جهان, متعلق به بویینگ است

در قرنی که ویلبر و اورویل رایت ، نخستین پرواز انسان در آسمان را در دسامبر سال ۱۹۰۳ تجربه کردند، صنعت هواپیماسازی به یکی از مهمترین صنایع تبدیل شده و به تنهایی تأثیر عمیقی بر توسعه جهان داشته است. هزینه نسبتاً پایین، اطمینان و کارآیی سفرهای هوایی، باعث شده سفرهایی که چند روز یا چند هفته طول می کشیدند در عرض تنها چند ساعت انجام شوند و در نتیجه رشد اقتصادی و تجاری جهان، سرعت فزاینده‌ای به خود بگیرد .

سفرهای هوایی بر اساس تعداد مسافران رشد شدیدی داشته و از ۷۸ میلیون نفر در سال ۱۹۵۶ به ۶۵/۱ میلیارد نفر در سال ۲۰۰۰ رسیده است.

به دنبال حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر سال ۲۰۰۱ در ایالات متحده آمریکا، سایه تاریکی بر سفرهای هوایی حکمفرما شد. تا آن زمان هرگز سابقه نداشت که هواپیماهای مسافربری برای حمل بمب و انجام دادن حملات تروریستی ربوده شوند.

حوادث ۱۱ سپتامبر و تحولات پس از آن باعث شد که پس از سال ۲۰۰۱ وحتی در مقایسه با سال ۱۹۹۱ یعنی زمان جنگ خلیج فارس، تعداد مسافران هوایی سال به سال کاهش یابد.

تحولات صنعت هواپیمایی همواره ادواری بوده است. در چهار سال نخست دهه ۱۹۹۰، خطوط هوایی عضو اتحادیه بین المللی حمل و نقل هوایی (یاتا)، در پروازهای بین المللی خود ۶/۱۵ میلیارد دلار ضرر کردند که بیشتر از کل سودی بود که در عرض ۴۴ سال قبل به دست آورده بودند. در نیمه دوم دهه ۱۹۹۰، درآمد این صنعت افزایش یافت اما حاشیه سود آن در مقایسه با دیگر صنایع چندان قابل توجه نبود و حتی رقم سود این صنعت تا سال ۲۰۰۰ ، کم و بیش رو به نزول بود. مخصوصاً در ایالات متحده که به تنهایی ۴۰ درصد بازار هواپیمایی جهان را در اختیار دارد، سال ۲۰۰۱ به بدترین سال تاریخ این صنعت تبدیل شد.

حتی پیش از ۱۱ سپتامبر نیز شرکتهای هوایی از رکود اقتصادی ایالات متحده آسیب دیده بودند که بیشترین آسیب آنها ناشی از کاهش تعداد مسافران در بخشهای تجاری و لوکس هواپیماها بود. حملات تروریستی این افول را تشدید کرد و بر اساس برآوردهای یاتا، به دلیل کاهش تقاضا برای سفرهای هوایی، این صنعت پس از حملات ۱۱ سپتامبر در کل جهان ۱۵ میلیارد دلار متضرر شد.

البته صنعت هواپیمایی بر مبنای تجربه خود پس از جنگ خلیج فارس، دست به بهبود وضعیت خود در سال ۲۰۰۲ زد اما به نظر می‌رسد این رکود در بخشهای تجاری صنعت هواپیمایی به این زودیها پایان نیابد،ضمن آنکه تقاضا برای هواپیماهای جدید در سالهای ۲۰۰۳ و ۲۰۰۴ نیز سیر نزولی داشته است.

● بازارهای هوایی

صنعت هواپیماهای مسافربری به شدت متمرکز بوده و رقابت شدیدی بر سر هواپیماهای دارای حداقل ۱۰۰ صندلی، میان شرکت اروپایی ایرباس و شرکت آمریکایی بویینگ وجود دارد. ۸۰ درصد کلیه هواپیماهای دارای بیش از ۱۰۰ صندلی در جهان، متعلق به بویینگ است . ایرباس که مالکیت ۸۰ درصد آن در اختیار شرکت اروپایی دفاع هوایی و فضایی و ۲۰ درصد آن در اختیار شرکت انگلیسی سیستم های BAE است ، در سال ۲۰۰۱ برای ساخت هواپیماهای دارای بیش از ۱۰۰ صندلی، ۳۷۵ سفارش جدید دریافت کرده بود در حالی که این رقم در مورد بویینگ تنها ۳۳۵ سفارش بود.که البته نخستین مرتبه ۸۵ شرکت ، همزمان برای دریافت مدل آ۸۳۵ سوپرجمبو سفارش داده بودند.

کل بازار هواپیمایی دچار نزول شده که این امر، هم به دلیل رکود اقتصادی جهان و هم به دلیل عواقب حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ است. کل هواپیماهای تحویل شده بوئنیگ و ایرباس در سال ۲۰۰۲، ۶۵۰ فروند هواپیما بوده که نسبت به سال ۲۰۰۱، ۲۴ درصد کاهش نشان می‌دهد. پس از حوادث ۱۱ سپتامبر، بویینگ ۳۰۰۰۰ نفراز کارکنانش را تعدیل کرد که تقریباً یک سوم کل نیروی کار خطوط هواپیماهای تجاری است.

بویینگ برآورد کرده که تعداد هواپیماهای سوپرجمبو تا سال ۲۰۲۰ دو برابر شده و به ۳۳۰۰۰ فروند برسد که شامل ۱۸۴۰۰ هواپیمای جدید، ۵۱۰۰ مورد جایگزینی و ۹۵۰۰ فروند هواپیما است که در حال حاضر نیز پرواز می‌کنند. این پیش بینی بر مبنای رشد سالانه ۷/۴ درصد و رشد سالانه ۴/۶ درصد سفرهای هوایی بوده است. هزینه مسافرت های هوایی یک سوم کل تجارت کالا در جهان را تشکیل می‌دهد و طی دو دهه گذشته تعداد کل سفرهای هوایی، سه برابر شده است.

بر اساس گزارش بویینگ، میزان رشد صنعت هوایی در جهان بین ۱/۳ تا ۷/۷ درصد است که انتظار می‌رود آمریکای لاتین بیشترین رشد را داشته باشد. بویینگ پیش بینی کرده که شرکتهای هواپیمایی ۷/۱ میلیارد دلار برای ساخت هواپیماهای جدید سرمایه گذاری کنندکه معادل تحویل ۲۳۵۰۰ هواپیمای جدید در عرض ۲۰ سال آینده خواهد بود. اعتقاد بر این است که رخدادهای ۱۱ سپتامبر فقط این روند توسعه را به تعویق انداخته‌ رشد اقتصادی و توسعه سفرهای هوایی به روند بلند مدت خود باز می‌گردد.

● شرکتهای هواپیمایی

شركت‌های ایرباس و بویینگ برای ساخت هواپیماهای جدید از روش‌های استراتژیك متفاوت استفاده می‌كنند.

دیدگاه بویینگ برای نسل بعدی هواپیما، دربرگیرنده هواپیماهای مافوق صوت است كه با ۹۸ درصد سرعت صوت پرواز و فواصلی را طی می‌كنند كه به مراتب بیشتر از توان هواپیماهای امروزی است. سرعت بیشتر، تعداد دفعات پرواز را ۱۵ تا ۲۰ درصد كاهش می‌دهد یعنی می‌توان ۴۸۰۰ كیلومتر را در عرض یك ساعت پیمود. هدف بویینگ این است كه باوجود این سرعت زیاد، میزان مصرف سوخت در ازای هر مسافر را به اندازه میزان فعلی نگه دارد. هواپیماهای مافوق صوت تا بیش از ارتفاع ۱۲۵۰۰ کیلومتر پرواز می‌كنند كه به مراتب بیشتر از ارتفاع پرواز هواپیماهای فعلی است. برخی ازاین هواپیماها می‌توانند تا ارتفاع ۱۶۵۰۰ كیلومتر و بیشتر هم پرواز كنند. قرار است از سال ۲۰۰۸ استفاده از خدمات این هواپیماها آغاز شود.

شركت ایرباس قصد دارد هواپیماهایی بسازد كه ۲۰۰ تا ۲۵۰ صندلی دارند و جایگزین هواپیماهای قدیمی A۳۰۰ و بویینگ ۷۶۷ می‌شوند. این شركت معتقد است كه مسایل اقتصادی و عملكرد زیست محیطی اولویت‌های اصلی است نه سرعت.

پس از سال‌ها تردید، شركت ایرباس پذیرفت تعهد خود را برای ساخت هواپیمای سوپرجمبو با ظرفیت ۵۵۵ صندلی و به ارزش ۷/۱۰ میلیارد دلار انجام دهد كه بلندپروازانه‌ترین پروژه‌ای است كه تاكنون در صنعت ساخت هواپیماهای مسافربری اروپا انجام شده است. ۳۸۰A كه قرار است اولین نمونه آن در سال ۲۰۰۶ و در خطوط هوایی سنگاپور به پرواز درآید، بزرگترین هواپیمای مسافربری است كه تاكنون ساخته شده و قرار است در شلوغ‌ترین فرودگاه‌های جهان مورد استفاده قرار بگیرد. شركت ایرباس بر این باور است كه شركتهای هواپیمایی، به هواپیماهای دارای ظرفیت بالا نیاز دارند كه به مسیرهای طولانی پرواز و فرودگاه‌های پر تردد آسیا، آمریكای شمالی و اروپا را به یكدیگر متصل کنند. ۳۸۰A چالش بزرگی برای بویینگ ایجاد می‌كند و به بیش از ۳۰ سال انحصار آن بر بازار پایان می‌دهد اعضایی که ناشی از تولید هواپیماهای بزرگ از جمله هواپیماهای ۷۴۷ از ابتدای سال ۱۹۷۱ است.

تعداد برنامه‌ریزی شده ساخت هواپیمای ۵۵۵ صندلی ایرباس، معادل ۴۱۶ هواپیمای ۴۰۰-۷۴۷ بویینگ است كه بزرگ‌ترین هواپیمای مسافربری فعلی در جهان است. ایرباس معتقد است كه هزینه‌های عملیاتی ۳۸۰A ۱۵ تا ۲۰ درصد كمتر از بویینگ ۴۰۰-۷۴۷ است. هم‌چنین میزان سوخت، صدای آن و اتساع گازهای آلاینده این نوع هواپیما كمتر و استفاده از آن ۱۰ تا ۱۵ درصد بیشتر خواهد بود.

طرح سه‌طبقه این هواپیما به صورتی است كه نسبت به هواپیماهای ۴۰۰-۷۴۷ می توان ۴۹ درصد بیشتر از فضای كف آن استفاده كرد ضمن آنکه تعداد صندلی‌های آن نیز ۳۵ درصد بیشتر است. همچنین صندلی‌ها و راهر‌وها وسیع‌تر و جادارتر هستند. البته آینده استفاده از هواپیماهای فوق صوت، به دنبال سقوط یک فروند هواپیمای کنکورد‌ ایر فرانس لحظاتی پس از برخاستن از فرودگاه پاریس در تابستان سال ۲۰۰۰ به شدت تهدید شد و آسیبی جدی به یک ربع قرن فعالیتهای این حوزه وارد آمد.

در این صنعت، اجماع نظر بر آن است که در آینده استفاده از هواپیماهای مافوق صوت همه‌گیر خواهد شد. برآورد می‌شود که ۳۰۰ فروند از این هواپیماها ساخته شود که البته جلب نظر شرکت‌های سازنده موتور این نوع هواپیما برای سهیم شدن در چنین ریسکی خود مسئله ساز است. از سوی دیگر، نیاز به تغییر در قوانینی که مانع از تردد هواپیماهای مافوق صوت در مناطق مسکونی به دلیل سر و صدای بالای آنان می‌گردند، احساس می‌شود و این در حالی است که در آینده تقاضا برای چنین بازاری در ایالات متحده افزایش خواهد یافت. البته به نظر می‌رسد پیشرفتهای تکنولوژیکی می‌تواند این مشکل را به طور کامل برطرف سازد.

---