۲۵ اوت سال ۱۹۲۴ ـ روزنامه ای که پاسداری از زبان پارسی و فرهنگ ایرانی را وظیفه خود قرار داده است

پارسیان فرارود (تاجیک های آسیای میانه) در آن زمان که این منطقه «ترکستان روسیه» نامگذاری شده بود با هدف حفظ زبان و ادبیات پارسی، فرهنگ و تمدن ایرانی خود (بمانند نیاکانشان در سالهای …

پارسیان فرارود (تاجیک های آسیای میانه) در آن زمان که این منطقه «ترکستان روسیه» نامگذاری شده بود با هدف حفظ زبان و ادبیات پارسی، فرهنگ و تمدن ایرانی خود (بمانند نیاکانشان در سالهای پس از قرن هفتم میلادی)، روز ۲۵ اوت سال ۱۹۲۴ روزنامه «آواز تاجیک (صدای پارسیان)» به زبان پارسی را منتشر کردند که سوم شهریور ۱۳۸۶ (۲۵ اوت ۲۰۰۷) ۸۳ ساله شده بود. این روزنامه به همّت تاجیکان سمرقند، در شهر تاشکند کار انتشار خود را آغاز کرد و نخستین سردبیر آن «عبدالقیّم قربی» بود.

در شماره نخست این روزنامه این اشعار پرمعنا به چشم می خورد:

بیا، بنشین، شنو آواز تاجیک

زبان معرفت پرداز تاجیک

پس از چندی به خاموشی غنودن

برآمد عاقبت «آواز تاجیک»

این روزنامه دفاع گر در زمانی منتشر شد که روس ها اقداماتی را آغاز و مرزبندی هایی را شروع کرده بودند که اگر این روزنامه نبود بخش بزرگی از فرهنگ و تمدنی کهن به فراموشی فرستاده می شد که کوروش بزرگ برای حفظ آن در همانجا جان داد و اشکانیان، ساسانیان، سامانیان و ... و صفویان و نادرشاه دمی از آن غفلت نداشتند و پاسدارش بودند و نوبت این پاسداری اینک به امامعلی رحمان رسیده است.

در آن مرزبندی های مصنوعی با این که مرو، بخارا، سمرقند و تاشکند در قلمرو دولت های دیگر (دولت های متحد و دوست تاجیکان) قرارگرفتند؛ مقالات «آواز تاجیک» بود که کمک به ایجاد تاجیکستان برگرد خجند و سغد و ... کرد. این روزنامه که نویسندگان قدیمی اش رضا علی زاده. محمدجان رحیمی، صدرالدین عینی و ... بودند تلاش کرد بدون این که باعث تحریک اقوام دیگر شود که پس از سقوط ساسانیان به تدریج به فرارود مهاجرت کرده اند پارسیان را به دور خود جمع و ادب پارسی و فرهنگ ایرانی را تقویت کند و برای جلب نظر مسکو مدتی هم مطالب حزب کمونیست را جهت نشر بپذیرد و برای زمانی کوتاه، نام خود را به «حقیقت (پراودا)» تغییر دهد.

سیریلیک (روسی) شدن الفبای کتابت در منطقه فرارود در نیمه اول قرن بیستم برای پارسی زبانان دشواری های فراوان پدید آورد و یکشبه درصد بزرگی از مردم این منطقه بی سواد شدند زیرا که نمی توانستند مطالب را با این الفباء بخوانند. به علاوه، این حروف بسیاری از صداهای پارسی مثلا «ه» را ندارد و به جای آن «خ» بکار می رود. حروف اضافی از قبیل «تسه» و «شچه» دارد و به دلیل داشتن حروف صدادار نرم و سخت، تلفظ ها با این حروف تغییر می کند. برای مثال: تلفظ «الف» میانگینی از «الف» و صدای ضمّه است. با وجود این، تاجیکان زبان پارسی خود را که عاری از تکلّفات و بسیاری از واژه های عربی موجود در پارسی سایر نقاط است حفظ کرده اند و شاعران شیرین سخنی همچون فرزانه خجندی و گلرخسار به وجود آورده اند. قانون زبان تاجیکستان مصوب سال ۱۹۸۹ بازگشت به الفبای مرسوم در ایران را توصیه کرده است ولی در ۱۸ سال گذشته با وجود تلاشهای محمدجان شکوری ادیب و پارسی شناس نامدار هنوز نتیجه ای حاصل نشده است. بسیاری از تاجیکان فرارود می گویند که اشکال کار در این است که الفبای عربی، حروف واول (صدادار) ندارد و مسائل تلفظ و لهجه پدید می آید و استدلال می کنند که وجود همین الفبا باعث ادامه حیات لهجه ها در ایران شده و مانع یکسان شدن لهجه ها می شود. در تاجیکستان، ۲۲ ژوئیه هر سال «روز زبان» است که با حضور رئیس جمهور برگزار می شود و در آنجا ادیبان خواست های خود برای غنی سازی «پارسی» را مطرح می کنند.

روزنامه «آواز تاجیک» در مسیر عمر جایگاه نویسنگان بزرگی بوده است از جمله ابوالقاسم لاهوتی. این روزنامه ضمائم آموزش عمومی و یک ضمیمه طنز تحت عنوان «شیرین کار» داشته است.

لازم به یادآوری است که نخستین نشریه پارسی زبان فرارود، هفته نامه «بخارای شریف» بود که از ۱۱ مارس ۱۹۱۲ (۹۵ سال پیش) در این شهر منتشر می شود. متاسفانه، این نشریه در نوامبر ۲۰۰۳ (۴ سال پیش) به دلیل کاهش خوانندگان پارسی زبان در شهر بخارا (جمهوری ازبکستان که زبان رسمی دیگری دارد) پس از آن که تیراژش از هفت هزار نسخه تنزل کرد و دچار مشکل مالی شد و کمکی هم از لحاظ توزیع در نقاط دوردست و ... از دولت های پارسی زبان دریافت نکرد، انتشار خود را از پارسی به زبان ازبکی تغییر داده است. با وجود این، زادروز این نشریه (۱۱ مارس) همچنان روز مطبوعات در کشور تاجیکستان است و جشن گرفته می شود.