دانستن برای توانستن

انسان وقتی که با زندگی درآمیخته است آن را آنطور که باید نمی‌بیند. نویسنده‌ای فرانسوی جمله‌ای دارد با این مضمون که «در هر چیزی جنبه بیان نشده‌ای وجود دارد.» زیرا ما آدم‌ها عادت …

انسان وقتی که با زندگی درآمیخته است آن را آنطور که باید نمی‌بیند. نویسنده‌ای فرانسوی جمله‌ای دارد با این مضمون که «در هر چیزی جنبه بیان نشده‌ای وجود دارد.» زیرا ما آدم‌ها عادت کرده‌ایم از چشمانمان فقط با خاطره آنچه پیش از ما درباره‌ شیء مورد نظرمان اندیشیده شده است استفاده کنیم. کوچکترین چیزها هم جنبه ناشناخته‌ای دارند. وقتی هنرمند آن را پیدا کرد کار بدیع و اصیلی می‌شود. مسعود ده‌نمکی کارگردان مجموعه تلویزیونی دارا و ندار جنبه بیان نشده‌ای از واقعیت‌های جامعه را بیان کرده است. لوکیشن‌های مختلف برای وی مفاهیم متفاوتی را به وجود می‌آورد و مفاهیم متفاوت، تصاویر متفاوت می‌سازند. در سریال دارا و ندار دو شکل متفاوت از زندگی جامعه به مخاطب نشان داده می‌شود. از طرفی یکی از بازیگران نقش یک کاراکتر پولدار (فتحعلی اویسی) را بازی می‌کند و از طرف دیگر بازیگری (علیرضا خمسه) نقش یک آدم فقیر را ایفا می‌کند. دغدغه‌ اولی پول‌های میلیونی و ملک و املاکش است اما ذهن دومی شادی خانواده‌اش را می‌طلبد و تنها به فکر درآمدی کم برای گذران روزمره است. یکی همه چیز این دنیا و دیگری به حداقل‌ها راضی است.

بیان مسائل اجتماعی در دارا و ندار به زبان طنز کار جدیدی نیست اما تکنیک به کارگیری این نوع طنز که به کمدی اشک‌آور نزدیک است و از طرف کارگردان با کاربردی متفاوت به کار گرفته شده که در سینمای ایران کمتر به کار برده می‌شود؛ به نوعی که حتی بازیگران در حین ایفای نقش از بن‌مایه اجتماعی آن متأثر می‌شوند و بیننده واقعاً فکر می‌کند با آدم‌های واقعی سرو کار دارد و بازیگر در حال بیان و شرح زندگی خودش است.

در ادبیات مغرب زمین این ژانر کمدی پیشینه‌ای چهارصد ساله دارد اما در سینما و تلویزیون از دوران سینمای صامت چارلی چاپلین پا به عرصه گذاشت و به باور برخی از منتقدان به وی هم ختم شد. در سینمای ایران از نمادها و سمبل‌ها برای نشان دادن و طرح مسائل اجتماعی استفاده شده است. این نوع طنز از تخیل دور و به واقعیت‌های اجتماعی نزدیکتر است. زبان سناریو، طنز و خنده‌دار تداعی می‌کند اما با بداقبالی کاراکترهای داستان اشک بینندگان سرازیر می‌شود و همان گونه که در دارا و ندار وجود دارد شخصیت‌ها با سادگی معرفی می‌شوند. لحن غالب سریال نمایانگر نوعی همدردی و همنوایی با مردم سطح پائین اجتماع است.

یک کارگردان مشخص می‌کند که به مفاهیم جدی بیشتر پرداخته شود یا به عناصری که فقط جذاب هستند. برخی از فیلمسازان هر دو را ترکیب و در کارشان تلفیقی از این دو را به تصویر می‌کشند. یعنی فیلمی می‌سازند که هم جذاب باشد و تماشاگر از دیدن آن لذت ببرد و هم اندیشه‌ای را به تماشاگر انتقال دهد و درباره یکی از ارزش‌های انسانی سخن بگوید؛ مفاهیمی چون عدالت، گذشت، همدلی و مبارزه با فقر و تبعیض. این نوع کار، بهترین اثر هنری محسوب می‌شود. کارگردان دارا و ندار درصدد است تا یک کار خوب و پرکشش بسازد و هم در کنار جذابیت یک پیام را به مخاطبان انتقال دهد.

تفاوت کار ده نمکی با دیگر کارگردانان ژانر طنز، قبول ریسک بالای به کارگیری بازیگران جدی در کار طنز بود. به همین دلیل بازی بازیگران تفاوت خاصی با سریال‌های تلویزیونی گذشته دارد. رضا رویگری و سام درخشانی از جمله این بازیگران بودند که قبلاً نقش‌های جدی داشتند. استفاده از دو نسل مختلف از بازیگران به جذابیت کار کمک فراوانی کرده است.

بازیگرانی همچون فتحعلی اویسی، رضا بنفشه خواه، علیرضا خمسه و رضا توکلی که هر کدام تجربیات بازی در نقش‌های مختلف تلویزیونی را دارند در کنار بازیگران جوانتری همچون مریم کاویانی، بهنوش بختیاری، یوسف صیادی و سحر ولدبیگی باعث شد که کار متفاوت به نظر برسد. ده‌نمکی که تجربه موفقی در سینما داشت با ساخت فیلم اخراجی‌ها به پرفروش‌ترین فیلم سینمای ایران دست یافت اما به دلیل نوع برنامه‌ریزی شبکه‌های استانی که سریال دارا و ندار را در ساعت‌های مختلف پخش می‌کردند و از طرفی ایام نوروز که ایام سفر و دید و بازدید برای ایرانیان محسوب می‌شود کمتر دیده شد اما توانمندی‌های این کارگردان در مستندسازی و علاقه او به ژانر طنز در کنار پیشینه وی به عنوان یک ژورنالیست، آینده خوبی را رقم خواهد زد؛ در حالی که انتظار از کارگردان پرفروش‌ترین فیلم تاریخ سینما بیشتر از این‌ها خواهد بود.