دردم از قرص است و درمان نیز هم

نگاهی به داروهایی که خود باعث پرفشاری خون می شوند

تاثیر داروهای موجود در بازار جهانی دارو بر وضعیت فشارخون بیماران، همواره مورد بحث بوده است. ساده‌ترین داروهای مطرح در این زمینه، داروهای غیرنسخه‌ای ضدسرفه و قرص‌های سرماخوردگی هستند که در ترکیب آنها فنیل‌پروپانولامین وجود دارد. امروزه ابتلا به افزایش فشارخون ناشی از مصرف دارو، به عنوان یکی از علل اصلی فشارخون ثانویه، رو به افزایش است...

● داروهای سمپاتومیمتیک

اثرات وابسته به دوز آمین‌های سمپاتومیمتیک در افزایش فشار خون به اثبات رسیده است. در گذشته آمین‌های سمپاتومیمتیک شامل آمفتامین‌ها و ترکیباتی مانند سودوافدرین، فنیل‌پروپانولامین و افدرین در برخی از فرآورده‌های غیرنسخه‌ای ضد سرفه و موثر در درمان سرماخوردگی به کار می‌رفته‌اند، اما از آنجا که پروپانولامین عوارضی مانند فشارخون بالا و سکته مغزی را به همراه داشت، FDA در سال ۲۰۰۰ فروش آن را ممنوع کرد.

● سودوافدرین:

سودوافدرین یک متسع کننده برونش‌ها و منقبض کننده عروق مخاط بینی است که اگر در دوزاژ صحیح مورد استفاده قرار گیرد، بی‌خطر است. سودوافدرین برای درمان علایم التهاب و آبریزش بینی تجویز می‌شود و اثرات آن بر فشارخون و تعداد ضربان قلب محدود است. به هر حال به دلیل شباهت داروشناختی این دارو با افدرین و فنیل‌پروپانولامین، مصرف آن در مبتلایان به فشارخون بالا محدود شده است. همچنین در بیماران با سابقه مشکلات قلبی‌عروقی، پس از شروع درمان با داروهای حاوی سودوافدرین، فشارخون باید به دقت تحت نظر قرار گیرد. تجویز اشکال آهسته رهش سودوافدرین به اشکال سریع‌الرهش آن ارجحیت دارد.

دکونژستانت‌های داخل بینی مانند اکسی‌متازولین به عنوان جایگزین سودوافدرین توصیه شده، زیرا بروز فشارخون بالا به دنبال مصرف دوزاژ مجاز این دارو مشاهده نشده است.

● مشتقات آمفتامین:

برخی از داروهای مورد استفاده در درمان نارکولپسی و اختلال بیش‌فعالی و کم‌توجهی، از لحاظ شیمیایی بسیار شبیه به آمفتامین‌ها هستند. این داروها شامل دکستروآمفتامین، مت‌آمفتامین و متیل‌فنیدیت، محرک دستگاه عصبی مرکزی هستند. به تازگی FDA اخطاری را در مورد دکستروآمفتامین منتشر کرده، حاوی این مطلب که درمان با محرک‌های دستگاه عصبی مرکزی در دوزاژ معمول در کودکان و نوجوانان مبتلا به مشکلات جدی قلبی و ناهنجاری‌های ساختمانی قلب، با افزایش خطر مرگ ناگهانی همراه است. علاوه بر محدودیت مصرف این دارو در کودکان و نوجوانان، محرک‌های دستگاه عصبی مرکزی در بزرگسالان با بیماری قلبی شناخته شده نیز افزایش خطر مرگ ناگهانی را به دنبال دارند.

● ضدالتهاب‌های غیراستروییدی

ضد التهاب‌های غیراستروییدی، اثرات ناخواسته‌ای روی فشارخون دارند. داروهای ضدالتهاب غیراستروییدی هر دو آنزیم سیکلواکسیژناز یک و دو را مهار می‌کنند که این به کاهش ساخت پروستاگلاندین‌ها منتهی می‌شود. افزایش فشارخون ناشی از مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروییدی، به دلیل اثرات کلیوی این داروهاست، زیرا موجب افزایش وابسته به دوز سدیم و احتباس مایعات در بدن می‌شود. هم‌چنین این اثر به دنبال مصرف داروهای مهارکننده آنزیم سیکلواکسیژناز دو مشاهده می‌شود. آنزیم‌های سیکلواکسیژناز یک و دو، هر دو در کلیه افراد سالم وجود دارند.

جای‌گیری هرکدام از این ایزوآنزیم‌ها، به دلیل اثرگذاری متفاوت هر کدام از آنها بر عملکرد کلیه است. پروستاگلندین‌هایی که به وسیله سیکلواکسیژناز یک تولید می‌شوند، با القای انبساط عروق در بستر عروقی کلیوی، کاهش مقاومت عروق کلیوی و در نتیجه افزایش خونرسانی آن، بر هموستاز کلیوی تاثیرگذارند.

پروستاگلندین‌هایی که به وسیله ایزوآنزیم سیکلواکسیژناز دو تولید می‌شوند نیز اثرات دیورتیک و ناتریوتیک دارند. در بیماران با وضعیت همودینامیک مطلوب، اثرات هر دو ایزوآنزیم مذکور برای بقای خونرسانی کلیوی ضروری است. از آنجا که داروهای ضدالتهاب غیراستروییدی تولید پروستاگلندین‌ها به وسیله آنزیم‌های سیکلواکسیژناز یک و دو را مانع می‌شوند، اثرات کلیوی آنها چندان هم ناشایع نیست و در حدود یک تا پنج درصد از مصرف‌کنندگان داروهای ضدالتهاب غیراستروییدی، آنها را تجربه می‌کنند. مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروییدی بسیار شایع است، بنابراین بسیاری از بیماران مبتلا به فشارخون بالا در معرض خطر افزایش بیشتر فشار خون ناشی از مصرف این داروها هستند. پس مبتلایان به فشارخون بالا باید در زمان مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروییدی تحت کنترل دقیق فشارخون باشند.

● کورتیکواستروییدها

همه کورتیکواستروییدها می‌توانند به احتباس آب و نمک بینجامد. کورتیکواستروییدهای با اثرات مینرالوکورتیکوئیدی قوی (مانند فلودروکورتیزون و هیدروکورتیزون) عارضه احتباس آب و نمک شدیدتری ایجاد می‌کنند. عارضه احتباس مایعات وابسته به کورتیکواستروییدها، موجب افزایش فشارخون می‌شود، بنابراین با شروع مصرف این داروها بیماران با سابقه فشارخون دچار مشکل در کنترل فشارخون می‌شوند.

مکانیسم افزایش فشارخون با مصرف کورتیکواستروییدها، تحریک بیش از حد گیرنده‌های مینرالوکورتیکوئید و در نتیجه احتباس سدیم در کلیه مرتبط است. افزایش فشارخون ناشی از کورتیکواستروییدها ممکن است به درمان با دیورتیک‌ها پاسخ دهد. به هر حال، تجویز میزان دوز اثربخش اندک و درمان برای مدت کوتاه و با دوز پایه برای به حداقل رساندن اثرات جانبی توصیه می‌شود.

● استروژن و پروژستین

مصرف مزمن داروهای ضدبارداری خوراکی ممکن است به افزایش خفیف فشارخون در گروهی از زنان منتهی شود و اثرات ناخواسته‌ای بر سیستم قلبی‌عروقی بگذارد. طبق مطالعات، به کارگیری دوز بالای استروژن در پنج درصد از زنان موجب افزایش فشارخون در محدوده سه تا شش میلی‌متر جیوه در فشارخون سیستولی و دو تا پنج میلی‌متر جیوه در فشار دیاستولی می‌شود. این وضعیت در زنانی که پیش از این فشارخون بالا را در دوران بارداری نشان داده یا سابقه فامیلی فشارخون بالا داشته‌اند، بیشتر اتفاق می‌افتد. هرچند که افزایش فشارخون ناشی از این داروها خفیف است، ممکن است فشارخون بدخیم نیز رخ دهد. قطع مصرف دارو طی ۲ تا ۱۲ ماه به برگشت فشارخون به حد پایه منتهی می‌شود، هرچند پروتئین‌اوری ممکن است باقی بماند.

● مکمل‌های غذایی

داروی «جنسینگ» به عنوان ترکیبی بی‌خطر به وسیله بسیاری از بیماران به دلایل متعدد مورد استفاده قرار می‌گیرد و همواره گفته شده که این مکمل اثرات جانبی بسیار اندکی دارد، اما متخصصان معتقدند درصورتی که جنسینگ همراه با سایر داروهای محرک سیستم عصبی در بیماران مبتلا به مشکلات قلبی‌-عروقی مصرف ‌شود، باید احتیاطات لازم درنظر گرفته شود. نشانگان سوء‌استفاده از جنسینگ شامل اسهال، افزایش فشارخون، مشکلات پوستی و بی‌خوابی تعریف شده است.

● مهارکننده‌های بازجذب سروتونین – نوراپی نفرین

▪ ونلافاکسین:

این مهارکننده بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین، در درمان افسردگی و اختلالات اضطرابی تجویز می‌شود. مصرف دوز معمول ونلافاکسین آهسته‌رهش (۷۵ تا ۱۵۰ میلی گرم)، فشارخون را در بیماران در حدود سه درصد افزایش می‌دهد.

▪ سیبوترامین:

افزایش فشارخون ناشی از مصرف سیبوترامین هنوز به اثبات نرسیده است. سیبوترامین یک مهارکننده بازجذب سروتونین و اپی نفرین بوده و از لحاظ ساختار شیمیایی شبیه آمفتامین است. مکانیسم اثر سیبوترامین در افزایش فشارخون در افراد با فشارخون طبیعی و بیماران با سابقه فشارخون، افزایش مقدار نوراپی‌نفرین در بدن است. بیمارانی که پیش از شروع سیبوترامین فشارخون افزایش یافته دارند، در مقایسه با بیمارانی که فشارخون طبیعی داشته‌اند، بیشتر در معرض خطر تجربه افزایش فشارخون هستند، بنابراین تجویز سیبوترامین باید به بیماران بدون سابقه قبلی مشکلات قلبی‌عروقی محدود شود.

● سرکوب کننده‌های ایمنی

▪ سیکلوسپورین:

نزدیک به ۵۰ درصد از بیمارانی که تحت عمل پیوند عضو قرار گرفته و سیکلوسپورین دریافت می‌کنند، افزایش فشارخون را تجربه می‌کنند و بیشتر آنها برای درمان فشارخون بالا به درمان نیاز دارند.

▪ تاکرولیموس:

در موارد شدید و مقاوم به درمان فشارخون ناشی از مصرف سیکلوسپورین، تاکرولیموس گزینه خوبی است، البته تاکرولیموس هم مانند سیکلوسپورین بر فشارخون اثرگذار است، هرچند که شیوع فشارخون ناشی از تاکرولیموس کمتر از سیکلوسپورین است. به هر حال، فشارخون در بیماران تحت درمان با تاکرولیموس یا سیکلوسپورین باید به طور دقیق تحت کنترل باشد.

دکتر شیرین میرزازاده