نظام پزشکی باید کاستی های وزارت بهداشت را پوشش دهد

نگاهی بر عملکردهای فراموش شده سازمان نظام پزشکی

سازمان نظام پزشکی، به عنوان یکی از ارگان‌های مهمی که در عرصه سلامت کشور نقش ایفا می‌کند باید به طور گسترده‌تری در مباحثی چون پیشگیری از بیماری‌ها، کمک به حفظ و ارتقای سطح سلامت جامعه و پرداختن به ابعاد معنوی سلامت فعالیت کند. در کنار این مباحث کلان سلامت جامعه، یکی از وظایف مهمی که بر دوش سازمان نظام پزشکی است، دفاع از کیان پزشکان و تلاش روزافزون برای افزایش سطح اعتماد جامعه به پزشکان است...

● نظام‌ پزشکی، مکمل وزارت بهداشت

هر یک از وظایفی که به اختصار به آنها اشاره شد، برای آنکه اجرایی شوند نیازمند زیرساخت‌ها و برنامه‌ریزی‌های مدون و مستمر هستند. بدون شک اجرایی کردن این اهداف در سطح جامعه، در وهله اول بر دوش دولت و وزارت بهداشت به عنوان متولی اصلی نظام سلامت جامعه است. وزارت بهداشت و درمان مسوول مستقیم حفظ و ارتقای سلامت جامعه است. لذا در این زمینه مسوول اصلی سیاست‌گذاری‌ها، اجرا و نظارت بر اجرای سیاست‌ها، وزارت بهداشت است. لذا وزارت بهداشت از طریق دانشگاه‌های علوم‌پزشکی به عنوان همکاران خود باید اطمینان پیدا کند که این اهداف (یعنی پرداختن به پیشگیری از بیماری‌ها، تلاش برای حفظ و ارتقای سلامت و پرداختن به ابعاد اجتماعی و معنوی سلامت) به پزشکان آموزش داده می‌شود. لذا باید تلاش وزارت بهداشت این باشد که پزشکان را در آگاهی‌های علمی خود، مجهز به دانش کافی برای ارتقای سلامت جامعه و پیشگیری از بیماری‌های واگیر و غیرواگیر نماید و اگر اشکالاتی در این زمینه وجود دارد باید در اسرع وقت این اشکالات در کوریکولوم آموزشی اصلاح شود، چرا که هر روزی که این اشکالات اصلاح نشود، به جامعه خسارت بیشتری وارد خواهد آمد.

● نظام‌پزشکی، نظارت کند

در چنین شرایطی که بار اصلی تولیت سلامت بر دوش وزارت بهداشت است، سازمان نظام‌پزشکی می‌تواند در این زمینه‌ها به طور مستمر به وزارت بهداشت و درمان هشدار بدهد و اگر متوجه اشکالاتی در این عرصه می‌شود بی‌تفاوت نباشد. سازمان نظام‌پزشکی خود می‌تواند از طرق گوناگون مانند آموزش مداوم پزشکی یا همکاری با انجمن‌ها راهکارهای علمی و عملی خود را برای جبران نقایص موجود ارایه دهد.

اگر سازمان نظام‌پزشکی براساس وظیفه‌ای که به او محول شده درصدد است مدافع حقوق مردم باشد، باید بداند که حقوق مردم «اصل سلامت» است. به عنوان مثال اگر شما حق دارید که کفش داشته باشید، باید برای شما کفش تامین کرد. قطعا نمی‌پذیرید که به شما بگویند که خودتان بروید و برای خود کفشی پیدا کنید و هر گاه کفشتان ایراد پیدا کرد آن را بیاورید تا برایتان تعمیرش کنیم. متاسفانه این مثال، وضع حال نظام سلامت‌ جامعه ما است و سلامت در جامعه ما مانند آن کفشی شده که متولیان فقط به دنبال پینه‌دوزی آن هستند. لذا سازمان نظام‌پزشکی باید در این زمینه هشدارهای لازم را بدهد و به پزشکان یادآوری کند که وظیفه پزشکان در قبال سلامت مردم فقط پینه‌دوزی کفش نیست. بلکه پزشکان باید به طور فعال کاری کنند که مردم صاحب سلامت شوند. باز تاکید می‌شود که متولی اصلی این موارد در جامعه ما وزارت بهداشت است و اگر وزارت بهداشت در این موارد ضعیف عمل کند، سازمان نظام‌پزشکی به تنهایی قادر نخواهد بود که جامعه را اصلاح کند.

● نماینده صدهزار پزشک

جامعه‌پزشکی بیش از ۱۰۰هزار پزشک را در خود جای داده و سازمان نظام پزشکی نماینده این گروه عظیم از افرادی است که در عملکرد سلامت جامعه اثرگذار و صاحب‌ صلاحیت برای همه ابعاد سلامت هستند. لذا گروه پزشکی می‌توانند از طریق سازمان نظام پزشکی که نماینده آنها است به وزارت بهداشت برای آنکه در برخی زمینه‌های سلامت جامعه به درستی عمل شده فشار بیاورند.

همان‌طور که مجلس بر عملکرد دولت نظارت می‌کند، سازمان نظام ‌پزشکی هم باید بر عملکرد وزارت بهداشت نظارت کند. این سازمان ابزارهای گوناگونی برای نظارت در اختیار دارد و باید کوتاهی‌هایی را که رویت می‌کند گوشزد کند. در قانون برای نظام پزشکی اجازه ورود در سطوح عالی تصمیم‌گیری سلامت جامعه در نظر گرفته شده است. به عنوان مثال، رییس سازمان نظام پزشکی در شورای عالی سلامت عضو است. این عضویت تنها یک حالت سمبلیک ندارد، بلکه به معنی آن است که قانون‌گذار از این نهاد انتظار داشته تا به عنوان نماینده مهم‌ترین گروه اثرگذار در عرصه سلامت، در مهم‌ترین مسایل سلامت جامعه دخالت کند. پس اگر سازمان نظام‌پزشکی نتوانست نقطه‌نظرات خود را به وزارت بهداشت منتقل کند، می‌تواند آنها را در شورای عالی سلامت مطرح کند و از این طریق آنها را پیگیری کند.

● بهانه‌ای به نام ضعف قانون

به نظر من اگر کسی بخواهد درست عمل کند، در همه زمینه‌ها قانون به حد کافی وجود دارد و زمانی که کسی بخواهد کم‌کاری کند بهانه ضعف قانون را مطرح می‌کند. یکی از آسان‌ترین کارها این است که خود و مردم را سرگرم لایحه‌نویسی و قانون‌نویسی کنیم و آنها را معطل نگه داریم تا یک قانون مراحل طولانی تصویب خود را طی کند. به نظر من یک بهانه برای وقت‌کشی و عدم انجام کارهای اجرایی، اعلام ضعف در قانون است. به نظر من با همین قوانین موجود، پتانسیل زیادی برای خدمت‌رسانی گسترده توسط سازمان نظام پزشکی و وزارت بهداشت به مردم وجود دارد.

● کمبود بودجه، بهانه‌ای دیگر

یکی از بهانه‌های رایجی که در کشورهای جهان سوم برای ضعف‌ها و کاستی‌ها وجود دارد، کمبود بودجه و اعتبار است. چگونه است که کشورهای بسیار فقیرتر از ما با برنامه‌ریزی در سال‌های گذشته نه تنها از کشور ما در شاخص‌های سلامت جلوتر هستند، بلکه از کشورهای ثروتمندتر از ما هم جلوتر زده‌اند. متاسفانه دیده می‌شود که برخی کمبود پول را بهانه کرده‌اند و از خدمت کردن سر باز می‌زنند، در حالی که با درس گرفتن از کشورهایی چون کوبا یا کاستاریکا که با برنامه‌ریزی درست توانسته‌اند فاصله خود با کشورهای ثروتمند در عرصه سلامت را کاهش دهند می‌توانیم گام‌های موثری در عرصه سلامت برداریم. اگر نقایصی چون نداشتن علم کافی در این زمینه سد راه ما هستند، باید بدانیم که خوشبختانه در کشورمان نخبگان زیادی داریم که همواره می‌توانیم از آنها کمک بگیریم. روسای دانشگاه‌ها، معاونین آنها و مدیران در سطوح مختلف نظام سلامت اندوخته‌های نظام هستند که دارای تجارب بسیار زیاد هستند. لذا اگر با برنامه‌ریزی درست از تجربه آنها استفاده می‌شد، اکنون بسیار جلوتر از آنچه در حال حاضر هستیم می‌بودیم. متاسفانه در حال حاضر به خاطر توجه نکردن به این موارد، نظام سلامت کشور فاصله زیادی تا پیشرفت دارد.

سازمان نظام پزشکی به لحاظ افرادی که در آن گرد هم می‌آیند، صاحب‌نظران گسترده‌ای را در خود گرد هم می‌آورد. پزشکان و اعضای گروه پزشکی منبع عظیمی از تجربه مدیریتی حوزه سلامت را در خود جای داده‌اند. لذا این سازمان می‌تواند در صورتی که وزارت بهداشت کاستی‌های دارد، آنها را پوشش دهد. به طور کلی و بدون آنکه بخواهم به مصداق یا فرد خاصی اشاره کنم، باید اذعان کنم که در حال حاضر مشکل کشور ما در همه زمینه‌ها من‌جمله عرصه سلامت، مساله مدیریت است. تنگ‌نظری‌ها باعث شده که از نخبگان و صاحب‌نظران در برنامه‌ریزی، نظارت و اجرا به درستی استفاده نشود.

● وضعیت پزشکان عمومی

متاسفانه علی‌رغم آنکه اکثریت و بدنه پزشکان جامعه را پزشکان عمومی تشکیل می‌دهند، آنها نقش کمرنگی در تصمیم‌سازی‌ها دارند. این اشکال جدای آنکه به وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی برمی‌گردد، تا حد زیادی به خود پزشکان عمومی نیز برمی‌گردد. پزشکان عمومی در درجه اول باید حقوق خود را بشناسند و بعد برای به دست آوردن آن تلاش کنند. اما پزشکان عمومی باید توجه داشته باشند که در قالب منافع مردم به دنبال منافع خود باشند. پزشکان در درجه اول به مردم کمک کنند. آنها را در دانشگاه با این هدف که از این راه جیب خود را پر کنند نپذیرفته‌اند. این صحبت به معنی مخالفت با امرار معاش نیست، بلکه امرار معاش امری ضروری است و در نظر خداوند دارای پاداش و ثواب هم هست. اما وظیفه اصلی پزشکان که بسیار سنگین هم هست، تعهد در قبال سلامت جامعه است.

طبیعتا در راه انجام این رسالت، پزشکان مشکلاتی پیش رو خواهند داشت و انتظاراتی را هم خواهند داشت. یکی از وظایف سازمان نظام‌پزشکی باید شناخت این مشکلات و تلاش برای مرتفع ساختن آن باشد. یک مشکلی در زمینه مشارکت جدی‌تر پزشکان عمومی در فعالیت‌های سازمان نظام پزشکی وجود دارد این است که پزشکان عمومی در مقایسه با پزشکان متخصص کمتر در جامعه شناخته شده‌اند و اگر پزشکان متخصص خود را کاندید کنند شانس بیشتری برای انتخاب شدن دارند.

به نظر من اگر پزشکان عمومی با نیت خدمت به مردم، حداکثر تلاش خود را بکنند، بالاخره شناسایی خواهند شد. شناساندن خود به جامعه، امری غیرممکن نیست. شناساندن خود، فقط نصب عکس و تبلیغات نیست، بلکه پزشکان عمومی باید خود را در عمل به مردم و جامعه‌پزشکی بشناسانند. پس این یک اشکال دوطرفه است. از یک‌سو جامعه پزشکی آن‌قدر که باید به پزشکان عمومی بها نمی‌دهد، در حالی که آنها ستون فقرات جامعه پزشکی کشور هستند، آنها هستند که با جامعه به طور مستقیم تماس دارند و عملکرد آنها بسیار گسترده است و با هفتاد میلیون ایرانی در تماس هستند. از سوی دیگر پزشکان عمومی خود باید در شناساندن خود به جامعه تلاش بیشتری انجام دهند. باید تلاش کنند تا وزارت بهداشت و نظام پزشکی به آنها بهای بیشتری بدهند و تمام تلاش خود را به کار گیرند تا در تصمیم‌سازی‌ها به بازی گرفته شوند. پزشکان عمومی باید به طور انفرادی و جمعی به شاساندن خود کمک کنند و بدون مشارکت دو طرف این مشکل پا بر جا خواهد ماند.

دکتر سیدعلیرضا مرندی استاد دانشگاه و عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس