نوآوری در مدارس ضرورتی پیش پای مدیران و معلمان

بررسی ها و گزارش های موجود نشان می دهند که کشور ما در سال های گذشته از وضعیت مطلوبی در زمینه های گوناگون نوآوری های علمی برخوردار بوده و توفیقات و دستاوردهای ارزشمندی را کسب نموده است

بررسی ها و گزارش های موجود نشان می دهند که کشور ما در سال های گذشته از وضعیت مطلوبی در زمینه های گوناگون نوآوری های علمی برخوردار بوده و توفیقات و دستاوردهای ارزشمندی را کسب نموده است. برخی از این دستاوردها عبارتند از :

▪ دستاوردها و نوآوری ها در دانش های نو

▪ بومی سازی برخی از فناوری ها و دانش های برتر

▪ بهبود و کسب رتبه های جهانی در زمینه تولیدات مقالات و گزارش های علمی

▪ رواج و توسعه کرسی های نظریه پردازی

▪ کسب نشان ها و رتبه های برتر جهانی در زمینه اختراعات و اکتشافات

▪ رواج و توسعه بانک های ایده پردازی در سطح کشور

▪ رشد قابل ملاحظه صادرات خدمات فنی و مهندسی

با وجود این پیشرفت های ارزشمند و در حالی که آمارها گزارش ها و مستندات حاکی از موفقیت های گسترده کشورمان است این سئوال اهمیت پیدا می کند که آیا در کنار این پیشرفت ها وضعیت شاخص های کلی خلاقیت و نوآوری در بین دانش آموزان مناسب است و آیا ساختار تعلیم و تربیت و بطور خاص مدرسه متناسب با خلاقیت و نوآوری طراحی شده است یا نه برای این منظور می توانیم پرسش هایی را مطرح کنیم که مبنای فرضیه پردازی در این حوزه باشد.

● مهارت های تفکر خلاق

یکی از اولین پرسش ها این است که وضعیت مهارت های تفکر خلاق و نوآوری در بین دانش آموزان چگونه است آیا ما برای توسعه مهارتهای تفکر خلاق و خلاقیت بویژه در بین کودکان و نوجوانان موفق بوده ایم آیا در بین دانش آموزان برای استفاده از مهارت های تفکر خلاق زمینه و انگیزه لازم وجود دارد آیا دانش آموزان نسبت به استفاده از خلاقیت و ضرورت بکارگیری آن خوش بین هستند آیا دانش آموزان توانایی و ظرفیت استفاده از خلاقیت و نوآوری را دارند.

پرسش دیگر به وضعیت نوآوری های علمی در مدارس بر می گردد. سئوال این است که آیا ما در زمینه های گوناگون علمی در مدارس از رشد قابل قبولی در زمینه نوآوری و ایده پردازی برخوردار هستیم آیا مدارس ما این قابلیت را دارند که به مرکزی برای رشد نوآوری و نظریه پردازی برای دانش آموزان تبدیل شوند آیا ما به نظریه ها روش ها و قواعد جدید برای درک موضوعات و حل ـ مسائل دست یافته ایم

آیا دانش آموزان توانایی این را دارند که بتوانند تحلیل خلاقانه ای را از وضعیت خود ارائه کنند مسائل و وضعیت خود را بشناسند مسائل خود را ارزیابی و تحلیل کنند و برای آن مسائل راه حل های خلاق و نوآورانه ای را ارائه نمایند دانش آموزان باید بتوانند حل مساله را بعنوان یک مهارت با زندگی خود ادغام کنند و این قابلیت را کسب کنند که برای مسائل و مشکلات خود راه حل های خلاق جستجو نمایند و برای این کار کوشش کنند تا آن مسائل را از زوایای جدیدی تحلیل نمایند.

● کارآفرینی و منابع نوآوری

دانش آموزان باید بتوانند از توانایی ها و مهارت های خود در زمینه خلاقیت و نوآوری برای طراحی کسب و کار جدید استفاده نمایند. این از اهمیت زیادی برخوردار است که دانش آموزان توانایی ایجاد کسب و کارهای جدید و کارآفرینی داشته باشند و برای این منظور واضح است که خلاقیت و نوآوری می تواند در درک درست مسائل فرصت ها راه حل ها و ابزارها که زمینه کارآفرینی هستند نقش قابل ملاحظه ای داشته باشند. علاوه بر این باید به منابع کارآفرین هم توجه نمود. این که آیا فرصت ها و منابع لازم برای خلاقیت و نوآوری که زمینه کارآفرینی و ایده پردازی هایی که موجب ایجاد سود بهره وری و ارزش افزوده برای جامعه می شوند فراهم شده است

● مدرسه به مثابه محیط نوآور

فرضیه دیگر در مورد محیط های خلاقیت و نوآوری است . می توان این سئوال و فرض را مطرح نمود که آیا محیط مناسبی را برای نوآوری و خلاقیت ایجاد کرده ایم محیط نوآور و خلاق می تواند همچون یک چشم انداز مهم در تبیین آینده و افق نوآوری و خلاقیت تاثیرگذار باشد. به همین دلیل پرسش از محیط خلاق و نوآور می تواند فرضیه ها و حدس های مختلفی را برای مطالعه و پژوهش های آینده نگر و ارزیابی اثربخشی فراهم نماید.

برهمین اساس خوشبختانه وزارت آموزش و پرورش از جمله معاونت پرورشی و تربیت بدنی کوشش های گسترده ای را برای این منظور آغاز کرده است تا ساختار ستادی و برنامه ای و نیز چارچوب برنامه های درسی و فعالیت های تربیتی و تکمیلی آن همچنین چگونگی مدیریت و برنامه ریزی فضاهای فرهنگی و تربیتی و مراکز مکمل مدرسه با این جهت گیری باشد.

بخصوص این که معاونت پرورشی در حال تدوین چارچوب ماموریت ها و استراتژی های خود می باشد و در قالب آن چگونگی اداره مراکز مکمل مدرسه نیز مورد بحث و تبادل نظر قرار می گیرد.

بعنوان مثال برخی از راهبردهای معاونت پرورشی برای اداره این مراکز بطوری که با رویکرد رشد نوآوری هم تناسب داشته باشد به این صورت است :

۱) بازتعریف چارچوب مراکز مکمل و توجه به ضرورت اثربخشی مراکز مکمل

بر اساس این ماموریت معاونت پرورشی و تربیت بدنی باید کوشش کند تا چارچوب نظری و راهبردی مراکز مکمل را بگونه ای بازتعریف و طراحی نماید که منجر به جهت گیری آن ها به سمت پرورش خلاقیت و نوآوری در دانش آموزان گردد.

۲) تحول در ساختار مراکز مکمل

با طراحی ادبیات و چارچوب جدید مراکز مکمل که همان توجه به جهت گیری رشد و پرورش خلاقیت و نوآوری در آن ها می باشد به تناسب و متناظر با این بازتعریف ساختار آن ها نیز متحول خواهد شد بطوری که ماموریت های جدیدی به آن ها اضافه می شود و یا در ماموریت های موجود آن ها بازنگری می شود. همینطور با در نظر گرفتن این نکته که ساختار مراکز مکمل مدرسه نیز باید متناسب با « فرایند نوآوری » باشد رابطه این مراکز و جایگاه آن در فرایند رشد خلاقیت و نوآوری در دانش آموزان متحول می شود. بعنوان مثال تبدیل اردوگاه های دانش آموزی به پارک های رشد یکی از تحولات ساختاری است که در جریان احیا معاونت پرورشی دنبال می شود.

۳) طراحی و توسعه زیرساخت های نوآوری در مراکز مکمل

علاوه بر این معاونت پرورشی در جریان بازتعریف مراکز مکمل مدرسه به زیرساخت هایی نیز برای بهبود عملکرد آن ها نیاز خواهیم داشت که بر پایه آن ها الزامات فنی و تسهیلات پایه و زیرساختی را برای تشویق دانش آموزان به نوآوری و توسعه قابلیت های آن فراهم نمائیم .

۴) توجه به گرایش مساله ـ محوری در مراکز

همچنین یکی از اولویت های پیش رو اداره مراکز مکمل مدرسه بر اساس گرایش های مساله ـ محور در کنار گرایش های عمومی است . به عبارتی باید کوشش کرد تا این مراکز علاوه بر مهارت آموزی مرکزی برای شناسایی مسائل موجود پذیرش سفارش ها و نیازهای مطالعاتی و فنی و نظریه پردازی و خلاقیت در مورد راه حل های نوآورانه برای حل مسائل باشد بطوری که این اولویت ها بطور مستمر مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفته و روزآمد شوند.

۵) هم افزا کردن مراکز مکمل مدرسه

باید کوشش کرد تا مراکز مکمل مدرسه با سایر بخش ها زیرساخت ها و ظرفیت های درونی و بیرونی وزارت آموزش و پرورشی مانند پارک علوم و فناوری هماهنگی و پیوند داشته باشد بطوری که از آن امکانات برای هم افزایی در ظرفیت های مراکز مکمل مدرسه استفاده نمود.

مسیر توسعه یافتگی در کشور ما اکنون ایجاب می کند دانش آموزان بتوانند از نوآوری و مهارت های خود در زمینه خلاقیت و نوآوری برای طراحی کسب و کار جدید استفاده نمایند موضوع بسیار مهمی که تاکنون در نظام آموزش و پرورش ما به آن توجهی جدی نشده است.

معاونت پرورشی باید کوشش کند تا مراکز مکمل مدرسه را به گونه ای تعریف کند که منجر به جهت گیری پرورش خلاقانه و نوآوری در میان دانش آموزان شود.

در دوران کنونی باید تلاش کرد مدارس با پارک های علمی و فناوری پیوندی گسترده برقرار کنند.

دکتر علی اصغر یزدانی