ماجرای پسته ای که خنده بر لبانش ماسید

افزایش قیمت پسته بازار را ملتهب کرده است و بحث بر سر دلایل این گرانی همچنان ادامه دارد

کمتر محصول صنعتی یا غیرصنعتی مانند پسته وجود دارد که ایران توانسته باشد اغلب عناوین جهانی مربوط به آن را به خود اختصاص دهد. عنوان اولی در صادرات و دومی در تولید جهانی. البته ایران سال‌های سال بزرگ‌ترین تولیدکننده پسته جهان نیز بود و این عنوان را در سال زراعی گذشته به آمریکا واگذار کرد.

پسته اما این روزها به یکی از سوژه‌های اصلی رسانه‌ها تبدیل شده است، نه به خاطر رقابت تنگاتنگ ایران و آمریکا در بازار جهانی بلکه به خاطر گرانی این محصول در بازار داخلی. نزدیکی به عید نوروز و افزایش مصرف آجیل باعث شده تا حساسیت‌ها درباره افزایش قیمت پسته در بازار تشدید شود. براساس گزارش‌های منتشر شده قیمت پسته بعضا حتی تا کیلویی ۷۰ هزار تومان هم رسیده که این قیمت تاکنون کم‌سابقه یا حتی بی‌سابقه بوده است.

این در حالی است که در ۱۰ ماهه امسال متوسط قیمت هر کیلو پسته صادراتی ایران ۲/۸ دلار بوده است. در بدترین حالت ممکن حتی اگر ۲/۸ دلار را در دلار ۴۰۰۰ تومان ضرب کنیم، قیمت هر کیلو پسته صادراتی ایران ۳۲ هزار و ۸۰۰ تومان می‌شود که با قیمت‌های ۶۰ یا ۷۰ هزار تومانی موجود در بازار فاصله فاحشی دارد.

قیمت‌های عجیب و غریب پسته در بازار داخلی طی همین چند هفته گذشته باعث تشکیل جلسات مختلف، اظهارنظرهای گوناگون و تصمیم‌گیری‌های متناقض شده است.

● افزایش قیمت پسته به دلیل کمبود

ابتدا قاسم نوده فراهانی، رییس شورای اصناف بود که در ۲۳ بهمن امسال درباره آجیل شب عید گفت: «بحث اصلی آجیل عرضه نشدن پسته در بازار داخلی است که در حال حاضر این محصول با قیمتی در حدود کیلویی ۵۰ هزار تومان به فروش می‌رسد. تولیدکنندگان پسته به دلیل نوسان‌های قیمت دلار با ریال تمایل شدیدی به صادرات پسته دارند زیرا سودآوری بالایی برای آنها در برخواهد داشت.»

● ارز پسته به جیب چه کسانی می‌رود؟

دو روز بعد از این اظهارنظر، خبرگزاری ایسنا در گزارشی با این عنوان که «ارز صادرات پسته به جیب چه کسانی می‌رود؟» با اشاره به تفاوت فاحش بین قیمت پسته صادراتی و پسته بازار داخلی این سوال را مطرح کرد که ارز حاصل از صادرات پسته در کجا مصرف می‌شود؟ آیا به کشور بازمی‌گردد و صرف نیازهای داخلی می‌شود یا این‌که در بانک‌های خارجی سپرده‌گذاری می‌شود و سود آن به جیب عده‌ قلیلی می‌رود؟!

● از ممنوعیت شش ماهه تا کشف انبار احتکار

یک روز بعد از انتشار این گزارش و در جلسه ستاد تنظیم بازار محمدرضا رحیمی، معاون اول رییس‌جمهوری در اظهاراتی غیرمنتظره اعلام کرد که «از آنجایی که مصالح مردم کشور برای ما واجب‌تر از صادرات است، بنابراین صادرات پسته را به مدت شش ماه ممنوع می‌کنیم.»

به گفته وی «قرار شد قیمت پسته درجه یک ۳۰ هزار تومان و درجه پایین‌تر ۲۵ هزار تومان تعیین شود که این قیمت‌ها مورد پذیرش نمایندگان اتحادیه خشکبار و انجمن صادرکنندگان پسته قرار گرفت.»

یدالله صادقی، رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان تهران نیز همان روز خبر داد که «آخرین برنامه‌ای که برای کاهش قیمت پسته در نظر گرفته شده ممنوعیت صادرات آن و افزایش تعرفه صادرات است.» این اظهارنظرها و تصمیم‌گیری جلسه ستاد تنظیم بازار شوک شدیدی را به تولیدکنندگان و صادرکنندگان پسته وارد کرده و از این پس بود که صدای اعتراض آنها به گوش رسید. تصمیم به توقف صادرات پسته حتی در رسانه‌های خارجی نیز بازتاب زیادی داشت و از آن جمله می‌توان به گزارش خبرگزاری آمریکایی بلومبرگ اشاره کرد که در آن به رقابت بین ایران و آمریکا در بازار جهانی پسته و تصمیم ایران به ممنوعیت صادرات این محصول اشاره شده بود.

یکی دیگر از اظهارنظرهای جنجالی مربوط به پسته در هفته گذشته مربوط به خبر کشف ۵۰۰۰ تن پسته احتکار شده در تهران بود که توسط استاندار تهران اعلام شد. مرتضی تمدن در ۲۸ بهمن در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر با تاکید بر ضرورت فروش هر کیلو پسته بین ۲۵ تا ۳۰ هزار تومان گفت که «اجازه فروش پسته ۴۵ هزار تومانی را در بازار ندادیم و نمی‌توان به اسم صادرات مردم را اذیت کرد.»

البته شامگاه همان روز در پی ابهام‌های به وجود آمده درباره پسته سرانجام در جلسه‌ای با حضور معاون اول رییس‌جمهوری، مسوولان سازمان توسعه تجارت و بخش خصوصی با استمرار صادرات پسته به شرط تنظیم بازار داخلی موافقت شد.

● مخالفت غضنفری با همکاران دولتی

نکته جالب اینجاست که در تمام این رخدادها وزیر صنعت، معدن و تجارت برخلاف دیگر همکاران دولتی خود از ممنوعیت صادرات پسته حمایت نکرد و گفت که «درست نیست صادرکنندگانی را که سال‌ها برای برندسازی محصول خود کار کرده‌اند یک شبه با ممنوعیت صادرات مواجه کنیم.»

البته بد نیست بدانیم که در تمام مدتی که بحث توقف صادرات پسته مطرح شده بود، صادرات این محصول همچنان ادامه یافت و هیچ توقفی در این فرآیند به وجود نیامده و به گفته محمدرضا نادی، معاون گمرک ایران «در این مدت هیچ بخشنامه‌ای درباره جلوگیری از صادرات پسته به گمرک ایران ابلاغ نشد.»

به نظر می‌رسد مباحث مطرح‌شده درباره ممنوعیت صادرات بیشتر به منظور محک زدن اوضاع و در عین حال وارد کردن شوک به صادرکنندگان پسته بوده است تا در کنار تجارت پرسودی که دارند حواسشان به تامین نیاز بازار داخلی هم باشد.

اما در تمام مدتی که بحث توقف صادرات پسته مطرح شده بود، بخش خصوصی و فعالان صنعت، تجارت و بازار پسته هم بیکار ننشسته و به نوعی اعتراض خود را نسبت به این موضوع مطرح کردند.

● قیمت هر کیلو پسته صادراتی؛ ۱۰ تا ۱۵ دلار

مصطفی احمدی، رییس اتحادیه آجیل و خشکبار در ۲۷ بهمن امسال در اظهارنظری جالب و برخلاف آمار گمرک ایران با اشاره به اینکه هم‌اکنون پسته کیلویی ۱۰ تا ۱۵ دلار صادر می‌شود و نوسان‌های قیمت ارز باعث علاقه‌مند شدن تولیدکنندگان به صادرات شده است، گفت که «فروشندگان عمده و خرده‌فروش بابت فروش پسته به ترتیب سه و ۱۰ درصد سود می‌کنند و برای از دست ندادن بازار داخلی مجبور به خرید پسته با قیمت دلاری هستند.» این اظهارات در حالی مطرح شد که براساس آمار گمرک متوسط قیمت هر کیلو پسته صادرات طی ۱۰ ماهه امسال ۸.۲ دلار بوده است.

رییس اتحادیه آجیل و خشکبار این نکته را نیز یادآور شد که «هم‌اکنون هیچ کمبودی در مورد پسته در بازار حس نمی‌شود، اما به دلیل محاسبه قیمت پسته با دلار آزاد، تولیدکنندگان محصولات خود را به بازارهای خارجی صادر می‌کنند.»

● آمریکا جای ایران را می‌گیرد

مجیدرضا حریری، رییس کمیسیون واردات اتاق ایران نیز ۲۷ بهمن با اشاره به اینکه توقف صادرات پسته باعث به خطر افتادن تعهدات بین‌المللی صادرکنندگان می‌شود، عنوان کرد که «صادرات پسته ایران از سال ۲۰۱۱ به دلیل حضور کشور آمریکا در بازارهای جهانی به خطر افتاده است و توقف صادرات باعث می‌شود که بازارهای خود را در جهان به آمریکا بسپاریم.»

● عرضه پسته ۳۰ هزار تومانی؟!

در ادامه و در ۲۸ بهمن محسن جلالپور، رییس انجمن پسته با اشاره به اینکه تنها ۱۵ درصد محصول پسته در داخل کشور مصرف می‌شود که محصول موردنیاز بازار شب عید در آذر و دی ماه آماده شده است، گفت که «ممنوعیت صادرات و ارزانی پسته به بازار شب عید کمکی نمی‌کند.»

او در عین حال با اشاره به اینکه انجمن پسته آمادگی دارد تا ۵۰۰۰ تن پسته برای مصرف بازار شب عید به قیمت عمده و مناسب در اختیار بازار توزیع قرار دهد تا مصرف‌کنندگان با قیمت پایین محصول را خریداری کنند، به این نکته تاریخی اشاره کرد که «از سال ۱۳۸۰ تا سال ۱۳۹۰ به دلیل ثابت بودن نرخ ارز شرایط به گونه‌ای پیش رفت که برخی از باغ‌های پسته به دلیل نبود صرفه اقتصادی در حال خشک شدن بودند و حالا که نرخ ارز بالا رفته تولید و صادرات پسته هم رونق گرفته است.»

جلالپور همچنین خبر داد که عرضه پسته کیلویی ۳۰ هزار تومان در نمایشگاه‌های بهاره از ابتدای اسفند‌ماه آغاز شده است. اگرچه مشاهدات برخی از مردم از نمایشگاه مصلی نشان داد که فروشندگان همچنان پسته را کیلویی ۵۰ هزار تومان می‌فروشند و کسی هم بر آنها نظارت نمی‌کند.

گران‌فروش را تنبیه کنید نه صادرکننده را!

اما در بین فعالان صنعت پسته نمی‌توان به سادگی از کنار اظهارنظرهای اسدالله عسگراولادی، رییس کمیسیون صادرات اتاق بازرگانی ایران که از او با عنوان صادر کننده پسته یاد می‌شود، گذشت.

عسگراولادی با انتقاد از تصمیم گرفته شده درباره ممنوعیت صادرات گفته است که اگر کسی پسته را کیلویی ۷۰ هزار تومان می‌فروشد، به نظر من گران‌فروشی می‌کند. دولت باید جلوی این افراد را بگیرد و آنها را تنبیه کند و شلاق بزند. چرا صادرکننده را تنبیه می‌کند؟!» او همچنین با انتقاد از اظهارات استاندار تهران درباره احتکار پسته عنوان کرده که استاندار تهران باید به خاطر اظهارنظر نادرست از فعالان بخش خصوصی عذرخواهی کند، چرا که انبارهای کشف شده پسته انبار نگهداری بوده نه انبار احتکار.»

● استقبال از نخریدن پسته

اما اظهارنظرها درباره تداوم یا توقف صادرات پسته در حالی مطرح می‌شود که قیمت این محصول در بازار تغییر چندان محسوسی نداشته است و به نظر می‌رسد پسته‌های خندان امسال دست‌کم برای قشر کم‌درآمد ایرانی چندان خندان هم نیستند.

در همین حال طی روزهای گذشته پیامکی درباره تحریم خرید پسته در شب عید به منظور فشار به فروشندگان برای کاهش قیمت برای تعداد زیادی از مردم ارسال شد. حتی رییس‌جمهوری در مصاحبه اخیر خود با رسانه‌ها از ایده نخریدن پسته حمایت کرد و گفت که «این کار باعث کاهش فشار تقاضا بر بازار شده و قیمت‌ها را متعادل خواهد کرد.» تجربه‌ای که در کشورهای پیشرفته نیز موفقیت خود را نشان داده است.

حتی عسگراولادی هم به عنوان یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان خشکبار موافقت خود را با تحریم خرید پسته اعلام کرده و گفته که «با توجه به سهم حداکثر ۱۵ درصدی مصرف داخل از کل پسته تولید داخل تحریم خرید هیچ اثر سویی بر پسته نخواهد گذاشت.»حال باید دید آیا ابتکار تحریم خرید پسته در شب عید می‌تواند بازار لجام‌گسیخته این محصول را در روزهای پایانی سال مهار کند. این سوالی است که برای گرفتن پاسخ آن باید چند روز دیگر صبر کنیم.

محمد‌جواد به آبادی