پهلوان پنبه ها

بر اساس آمار, ۹۰۰ نوع مکمل بدنسازی در جهان تولید می شود که دوسوم آنها بی تاثیر است

در آیینه نگاهی به عضلات بیرون زده خود می‌کند و لذت می‌برد.تا چند ماه پیش به خاطر بدن لاغر و ترکه‌ای، بچه محل‌ها کامبیز شیلنگ صدایش می‌کردند اما حالا برای خودش آرنولدی شده یا حداقل فکر می‌کند که شده. این کار خیلی هم سخت نبود، درست است که ورزش کرد اما خب به قول مربی با وزنه زدن و سیب زمینی تخم‌مرغ خوردن که عضله رشد نمی‌کند. بازهم دست مربی درد نکند یکسری پودر مکمل و یک دوجین آمپول داد که آنها کار عضلات را راه انداختند. کامبیز در آیینه از دیدن هیکل خودش کیف می‌کند غافل از این‌که این دارو‌ها با بدن او چه کار کرده‌اند و با قطع آنها چطور مثل بادکنک عضلاتش خالی می‌شود.

امروزه بدنسازی و پرورش اندام به یکی از پرطرفدارترین رشته‌های ورزشی بین‌جوانان تبدیل شده است ورزش بسیار مفید است اصلا کی جرات کرده بگوید ورزش بد است؟ بدنسازی هم اگر ورزش باشد و به قول مجری مسابقات وزنه‌برداری نبرد با پولاد سرد باشد بسیار مفید است اکثر جوانانی که در این رشته فعالیت می‌کنند آرزو دارند اندامی زیبا و پرحجم داشته باشند. متاسفانه در بسیاری موارد برای این‌که در زمان کوتاه و با زحمت کم به اندام مورد علاقه خود برسند حاضرند هر کاری انجام دهند حتی اگر مصرف کیلویی دارو باشد. مشکل از جایی آغاز می‌شود که برای ساختن بدن علاوه بر ورزش افراد به دارو متوسل می‌شوند و آن را جزئی از فرآیند عادی بدنسازی می‌دانند.

● پودر عضله‌ساز

کراتین معروف‌ترین و محبوب‌ترین پودر در رشته بدنسازی است و تقریبا کمتر ورزشکاری است که آن را مصرف نکند. کراتین در غذاهای طبیعی روزانه از جمله گوشت قرمز و ماهی نیز موجود است. پودر کراتین موجود در بازار در حقیقت پودر غنی شده از پروتئین است که هر۲۰ گرم آن معادل ۴ کیلو و ۶۰۰ گرم گوشت است.

کراتین مکملی است که نسبت به دیگر مکمل‌های غذایی در بین ورزشکاران بیشتر رایج بوده که در صورت مصرف صحیح این ماده، برای بدن ورزشکار موثر است، اما چیزی که واضح است، این که بعد از پایان یک دوره مصرف کراتین، مقداری از عضلات ساخته‌شده در بدن خود به خود از بین می‌رود.

مصرف این ماده یک دوره بارگیری دارد که در این زمان به‌مدت ۵ روز، ۲۰ گرم در هر روز مصرف می‌شود و بعد از ۵ روز اول، مصرف به ۲ وعده ۵ گرمی در روز می‌رسد که نتیجه‌اش در هفته اول افزایش وزن ۳ تا ۵ کیلوگرم است.

ورزشکاران باید هنگام استفاده از این ماده، آب فراوانی را مصرف نمایند و میزان مصرف آب خود را روزانه از حد متوسط بیشتر نمایند، زیرا ممکن است به دلیل امتناع از این کار مشکلاتی برای سلامتی خود ایجاد کنند.

متاسفانه به دلیل نبود پزشک ورزشی در باشگاه‌ها و تیم‌ها، بسیاری از ورزشکاران به دلیل عدم آگاهی از این ماده استفاده بیش از حد می‌کنند. اگر این ماده به مقدار زیاد مصرف شود، عوارض کلیوی و گوارشی به دنبال خواهد داشت.

● کورتون از عضله تا مرگ

حسن، مربی صاحب نامی در شهر خودش بود و بالاخره در چند مسابقه محلی و استانی هم مقام آورده بود.هیکل عضلانی و تنومند او از روی لباس هم مشخص بود.تا این‌که یک روز سردرد بسیار شدیدی می‌گیرد. سردردی که به هیچ مسکنی پاسخ نمی‌دهد. به پزشک هم مراجعه می‌کند و پزشک دستور سیتی اسکن می‌دهد، اما کار او به سیتی اسکن نمی‌رسد.شب با علائم ظاهری سکته مغزی فوت می‌کند. پس از کالبدشکافی معلوم می‌شود پرده‌های مننژ مغز نازک شده بود و فشار خون هم بالا رفته بود. اینجا بود که مشخص شد این قهرمان از دگزامتازون به مقدار فراوان استفاده کرده بود و دچار عوارض کورتون شده بود.

● آمپول محبوب

استروئیدهای آنابولیک گرچه در افزایش توان ورزشکاران موثرند اما به‌علت ایجاد اثرات مخرب می‌توانند تهدیدی برای سلامت ورزشکار محسوب شوند. از آنجا که استروئیدهای آنابولیک بر روی بسیاری از دستگاه‌های بدن اثر می‌گذارند، اثرات مخرب آنها نیز متعدد خواهند بود. به‌طور کلی اثرات جانبی ناشی از تجویز این مواد به‌صورت خوراکی، بیش از تجویز تزریقی است. استروئیدهای آنابولیک پرطرفدارترین ترکیبات نیروزا هستند که در باشگاه‌های بدنسازی استفاده می‌شوند. از دیدگاه پزشکی این افراد از همان اول، بدترین را برمی‌گزینند.

در این دسته دارویی ناندرولون آشناترین نام برای بدنسازان است، چرا که هم اثرات عضله‌سازی دارد و هم اثرات نیروبخشی! ترکیبات ناندرولون را به شکل موضعی در عضلات تزریق می‌کنند و معمولا به شکل هفته‌ای یک بار در افراد آماتور و هفته‌ای چند بار در حرفه‌ای‌ها تزریق می‌شود.

● اکس و بدنسازی

دیده شده در ورزشکاران تازه‌وارد که نمی‌توانند زیر فشار بیش از حد و غیر اصولی تمرینات دوام بیاورند مربیان توصیه به استفاده از موادی می‌کنند که انرژی آنها را هنگام تمرین چند برابر می‌کند. در این بین این ترکیبات آمفتامین‌ها، مت آمفتامین‌ها، افدرین، پسودو افدرین، کوکائین و پروپانولامین از شایع‌ترین نمونه‌ها هستند که با بدترین ناخالصی‌ها در محیطی کاملا غیربهداشتی تهیه می‌شوند. این ترکیبات در واقع مشابه یا خود ترکیباتی هستند در اکستاسی هم مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ترکیبات عوارض بسیار خطرناکی بر روی بدن دارند.

● مربیان نابلد

آمارها گویای آن است که بیش از ۶۰ درصد از مربیان پرورش اندام دارای مدرک دیپلم بوده و از نظر سواد ورزشی و علم روز دنیا، اطلاعات خاصی ندارند که این امر باعث شده در باشگاه‌ها افراد به سبک‌های قدیمی تمرین کرده و به راحتی نیز از مکمل‌های غذایی و داروها استفاده کنند. متاسفانه در ایران برخلاف دیگر کشورهای پیشرفته عموما دکتر متخصص یا مربی تحصیلکرده و صاحب‌نظر وجود ندارد و در اکثر موارد دوره‌های تجویز شده یا توسط هم‌باشگاهی‌ها صورت می‌گیرد یا توسط فروشندگان مکمل‌ها!

نکته: مشکل اصلی در مصرف مکمل‌های غذایی عدم نیاز بسیاری از ورزشکاران به این مکمل‌هاست که ممکن است در برخی موارد ضرر داشته و عملکرد ورزشی را نیز کاهش دهد

داروی نامناسب از مهم‌ترین مواردی است که متاسفانه در ایران چندان به آن اهمیت داده نمی‌شود. مصرف میزان نامناسب دارو یا مکمل از مهم‌ترین دلایل عدم تناسب بدن ورزشکار و از آن مهمتر اصلی‌ترین دلیل عوارض بسیار شدید است.برای مصرف هر دارویی بسته به انتظار از آن دارو یک میزان علمی وجود دارد که با توجه به بدن، سن، وزن، قد و فاکتورهای دیگر(نظیر حجم توده عضلانی یا میزان بافت چربی) مشخص می‌شود. میزان مصرف بیش از حد مجاز اصلی‌ترین عامل مرگ و میر بدنسازان و پاورلیفتینگ‌کاران حرفه‌ای در سال‌های اخیر بوده است.

● نیاز به مکمل

بدن به‌صورت طبیعی با مصرف غذاهای عادی معمولا نیاز به مکمل‌های غذایی ندارد. فقط نکته قابل توجه این است که درصدی از ورزشکاران به علت انتخاب غذایی نمی‌توانند میزان لازم مواد غذایی را از غذاهای مختلف کسب کنند. چنانچه رژیم غذایی ورزشکار متعادل باشد همزمان با افزایش نیاز انرژی ورزشکاران، انواع مختلف غذا به همان نسبت باید افزایش یابد و اکثر نیازهای ورزشکاران تامین می‌شود. ممکن است که انتخاب نوع غذا توسط ورزشکار مناسب نباشد، بنابراین بهترین نوع دستکاری غذایی، مصرف مکمل غذایی نیست بلکه انتخاب مناسب غذاهاست تا به کمک آنها عملکرد ورزشی بهتری داشته باشیم. در ۵ سال اخیر مصرف مکمل‌ها در ایران و جهان افزایش یافته است. در شرایط طبیعی و معمول اکثر ورزشکاران مکمل‌های غذایی مانند ویتامین‌ها و پروتئین مصرف می‌کنند. آمارها نشان می‌دهد به طور متوسط ۵۹ درصد ورزشکاران برجسته و ۴۱ درصد ورزشکاران عادی از مکمل‌های رژیمی ورزشی استفاده می‌کنند.در رشته پرورش اندام حدود ۸۵ درصد افرادی که فعالیت می‌کنند از مواد مکمل استفاده می‌کنند.

به طور عمده ورزشکاران از مکمل‌های حاوی ویتامین C، آهن، ویتامین‌های گروه B، ویتامین‌های E، A و کلسیم بیش از سایر مکمل‌ها مصرف می‌کنند.

مشکل اصلی در مصرف مکمل‌های غذایی،‌عدم نیاز بسیاری از ورزشکاران به این مکمل‌هاست که ممکن است در برخی موارد ضرر داشته و عملکرد ورزشی را نیز کاهش دهد. همچنین مشکل دیگر، خطر وجود مواد دوپینگی در مکمل‌های غذایی است، بنابراین فقط برای ورزشکاران بسیار خاص که متخصصین پزشکی ورزشی و متخصصان تغذیه تجویز می‌کنند، توصیه می‌شود.

● مکمل‌های غیر مجاز

به طور کلی بیش از ۹۰۰ نوع مکمل در جهان تولید می‌شود که دوسوم آنها تأثیرات چندان زیادی در ورزشکاران ندارد. در مطالعه‌ای که از سوی یک گروه مستقل از شرکت‌های داروسازی در سراسر جهان انجام شد تعداد بسیار زیادی از مکمل‌های رایج مورد آزمایش قرار گرفت و پس از انجام آزمایش‌ها مشخص شده، یک‌چهارم این مکمل‌ها مشکلات عمده‌ای دارند. در برخی از این مکمل‌ها محتویاتی که روی برچسب نوشته شده بود با محتویات درون مکمل همخوانی نداشت. در برخی از آنها محتویاتی وجود داشت که میزان آنها بیشتر از حد مجاز بوده است. در برخی هم به جای ترکیبات طبیعی که روی مکمل نوشته شده بود، داروی همان ترکیب وجود داشت.

البته این مطالعه در مورد مکمل‌های مجاز صورت گرفته بود. درخصوص مکمل‌های تقلبی وضعیت به مراتب بدتر است.

مطالعه کشوری در سال ۸۶ نشان داد بیش از ۴۰ درصد از داروهای قاچاق مربوط به فرآورده‌های مکمل‌های غذایی است. برآوردها نشان می‌دهد در حال حاضر نیز بیش از ۷۰ درصد مکمل‌های غذایی که در بازار داخلی عرضه می‌شود از مبادی غیرقانونی به صورت قاچاق وارد کشور می‌شود ضمن این که ۵۰ درصد مکمل‌های قاچاق نیز تقلبی است متاسفانه در برخی مراکز مانند باشگاه‌ها و سوپرمارکت‌ها شاهد فروش مکمل‌های غذایی بدون مجوز هستیم. استفاده از این ترکیبات عوارض مختلفی همچون خونریزی کبد، پارگی تاندون‌ها، ریزش موی سر، ایجاد آکنه و بروز فشار خون را به دنبال دارد.

بد نیست بدانید بنابر اعلام محمد حسین برخوردار، رئیس مجمع عالی واردات، گردش مالی دارو و مکمل تقلبی و قاچاق در کشور سالانه ۳۰۰ میلیارد تومان است و باید در این خصوص برنامه‌ریزی جدی صورت پذیرد.

● افراط و تفریط

یک استاد جامعه‌شناسی معتقد است ما ایرانی‌ها ملت افراط و تفریط هستیم. یا به چیزی اهمیت نمی‌دهیم یا خودمان را با آن خفه می‌کنیم. در مورد ورزش و بدنسازی هم وضعیت همین‌طور است. تا یک دهه قبل کسی سراغی از بدنسازی نمی‌گرفت اما اکنون در شهرهای کوچک و بزرگ کشور از سالن‌های کوچک و زیرزمین‌های خفه گرفته تا سالن‌های بزرگ و مجهز مخصوص رشته بدنسازی تاسیس شده است که با استقبال جوانان نیز مواجه است.اما متاسفانه این رشته پرطرفدار به شکل غلطی معرفی شده است. در حالی نام آن بدنسازی است و اغلب ورزشکاران حرفه‌ای نیز تمرینات بدنسازی را انجام می‌دهند اما در کشور ما بیشتر جنبه «زیبایی اندام» مدنظر است تا «ساخت و پرورش بدن».این فرهنگ غلط موجب شده تا این ورزش سودمند به بیراهه برود و بجای مفید بودن مضر تلقی شود.

علی اخوان بهبهانی