دیپلماسی ایران و احیای جبهه جنوب

این باور عمومی کارشناسان سیاسی است که وزن و قدرت سازمان های بین المللی را, کشورهای عضو آن مشخص می کند افکارعمومی خاطره ای تلخ از رخوت و دنباله روی و انفعال نهادهای بین المللی دارند

۱) این باور عمومی کارشناسان سیاسی است که وزن و قدرت سازمان‌های بین‌المللی را، کشورهای عضو آن مشخص می‌کند. افکارعمومی خاطره‌ای تلخ از رخوت و دنباله‌روی و انفعال نهادهای بین‌المللی دارند. اما واقعیت این است انفعال و فعال بودن سازمان‌ها در ید اختیار دولت‌ها است. به راحتی می‌توان این نهادها را فرصتی برای یک حرکت و جنبش جمعی قرار داد و از طرفی می‌توان به تالار ملاقات و تفنن تبدیل کرد.

اکنون برای پی بردن به نقش و تأثیر

نهادی مثل گروه ۱۵ باید به نیازهای اعضای گروه و سپس توانایی سیاسی واقتصادی کشورهای آن در دستیابی به این اهداف و

بر طرف کردن آن نیازها پی برد.

به باور اغلب ناظران قریب به اتفاق کشورهایی که نماینده شان را این هفته راهی تهران می‌کنند، حول یک نیاز مشترک و آرمان واحد اتفاق نظر یافته‌اند و آن این که مشکلات آنها در عرصه بین‌المللی فقط در پرتو ایجاد یک سازمان بین قاره‌ای قابل حل است. در واقع برای این کشورها وجود سازمانی با امکانات و ظرفیت‌های گروه ۱۵ هم یک سپر دفاعی است تا در برابر عوارض بحران‌های اقتصادی و تجاری تضعیف نشوند هم این که یک سکوی جهش به سوی آینده است تا از منابع و استعدادهای یکدیگر بهره کافی ببرند.

۲) ایران در جایگاه یکی از لیدرهای این سازمان اکنون بسیاری از آرما‌ن‌ها و اهداف بین‌المللی خویش را در گرو فعال کردن این سازمان می‌جوید. از نگاه تهران این سازمان دارای کارکردهای چندگانه است: هم کانون و محملی برای توسعه همکاری‌های اقتصادی بین کشورهای در حال توسعه است و مکانی است که بسیاری از نیازهای کشورها به سرمایه و منابع مالی را برطرف می‌کند. در وهله دوم یک کانون بزرگ همفکری و تفاهم در زمینه مسائل سیاسی است. قدرت‌هایی که دراین سازمان عضویت دارند مثل هند، الجزایر، مصر، برزیل، آرژانتین و مکزیک هر یک در یکی از چهارراه‌های تحولات جهانی ایستاده‌اند. جنبه سوم از کارکرد اجلاس این است که کشورهای عضو آن به دلیل وابستگی و نیاز عمیقی که امریکا و اروپا به بازارهایشان دارند، اهرمی برای تعدیل رفتار قدرت‌های موسوم به گروه شمال هستند کشورهایی مثل برزیل ، هند ، مصر و آرژانتین از این نظر موقعیتی بی‌نظیر دارند که فرایند جهانی شدن ثروت و دانش فقط به سمت غرب سنگینی کند.

۳) ایران بر آن است که این نهاد به یکی از کانون‌های مؤثر دردیپلماسی عمومی تبدیل شود و بر همین اساس در اجلاس تهران انتظار می‌رود در کنار مجموع پیشنهادهای اقتصادی، تهران بسته‌ای از راهکارهای همکاری سیاسی را ارائه کند. نباید از نظر دور داشت که دور جدید فعالیت گروه ۱۵ در تهران زمانی کلید می‌خورد که سرنوشت اقتصاد و سیاست دولت‌ها بیش از گذشته به یکدیگر پیوند خورده است و همه بحران‌های اقتصادی درعرصه جهانی عوارض سوء سیاسی خویش را متوجه کشورهای در حال توسعه نموده‌اند بر این اساس گروه ۱۵ خود را با وظایف تازه‌ای روبه‌رو می‌بیند.

بنابراین اگر تولد و طلوع سازمان گروه ۱۵ با بهار فروپاشی شوروی همزمان شد، اکنون رشد و بالندگی آن با عصر فروپاشی نظام

تک قطبی مقارن گشته است.برای چنین سازمانی که امید نمایندگان ۴ قاره را پشت سردارد مبارزه با نمادهای اندیشه سلطه و انحصار یک امر گریزناپذیر است.

گروه ۱۵ از آن دست سازمان‌هایی است که در عصر و دوران ما در پی آرمانی از تحول باید برود ، به همین دلیل در روزهای اخیر اغلب مقالاتی که نخبگان کشورهای جنوب در خیرمقدم به این سازمان نوشته‌اند ، همین آرمان بلند ساختن جهان نو را یادآوری کرده‌اند.

نباید فراموش کرد سازمان‌هایی مثل گروه ۱۵ بر تجربه‌ای گران از ناکامی‌ها و سرخوردگی‌های بشر از مدعیان سیاست جهانی استوار است و نیم قرن گذشت تا بدبینی بشر به نقش سازمان‌های جهانی برطرف شود.

در این دوره هر سازمانی که متولد شد در پی تثبیت سلطه یک قدرت یا چند قدرت رفت یا آنکه خواسته بر سیاست قدرتی خاص لباس قانون و جامه مشروعیت بپوشاند. تفاوت روشن گروه ۱۵ با نهادهای مشابه آن در همین است که از منافع اقلیت سرمایه سالاران فراتر رفته و برای تحقق آرمان‌های انسان‌های تحت ستم کمر همت بسته است.

۴) با آنکه ایران در نیمه راه به سازمان گروه ۱۵ ملحق شده اما طبق گفته اغلب نخبگان کشورهای عضو، دوره ریاست ۴ ساله ایران، این سازمان بیشترین تحرک را در عرصه‌های اقتصادی و سیاسی به نمایش گذاشته است. دلیل اقبال گسترده ۱۷ کشور عضو به دعوت تهران خود دلیل بارزی است بر این که همه اعضا آگاهانه نقش سازنده تهران در حیات این سازمان را پذیرفته‌اند.

تهران در نگاه کلان خویش یک پیوند عمیق میان آرمان‌های گروه ۱۵ با جهان بینی اعتقادی خویش می‌بیند به همین دلیل تلاش برای تقویت این سازمان را یک رسالت تاریخی نگریسته است.

آرمان‌هایی مثل غلبه بر توسعه نیافتگی، زدودن مناسبات ناعادلانه و تعامل همه جانبه علمی و اقتصادی.

بنابراین اولین وجه پیوند ما با گروه ۱۵ این بوده که این نهاد نوپدید موضوعات و مسائلی را در دستور کار قرار داده که جمهوری اسلامی از بدو تأسیس خویش و در هر سه دهه گذشته تعقیب کرده است.

این همپوشانی میان اهداف توسعه جمهوری اسلامی با گروه ۱۵ حتی درعرصه اقتصادی نیز نمایان است .به طور مثال در باب رفع مشکل محرومیت، تبعیض یا بحران انرژی، آب، غذا و محیط زیست اجلاس تفکری را دنبال می‌کند که تهران در این ۳۰ سال منادی آنها بوده است.

به همین دلیل از سال ۸۰ که ایران عضو این گروه شده است، تحولاتی در تصمیمات راهبردی این گروه ایجاد شده است. طبق گزارش دبیر خانه کنفرانس از زمان عضویت ایران در گروه ۱۵ این اجلاس بسیار فعال‌تر شده و به سمت یک محوریت جدید در روابط بین‌الملل می‌رود تا حدی که آهنگ همکاری‌های جنوب – جنوب شتاب گرفته و در برخی عرصه‌ها هماهنگی‌هایی در روابط جنوب – شمال ایجاد شده است.

حضور ایران در این سازمان، اندیشه‌ای را به ارمغان آورده که برپایه آن اکنون همه اعضا اتفاق نظر دارند که باید نظم نابرابر کنونی بر هم بخورد و توزیع قدرت بازتعریف شود.

۵) به باور اغلب کارشناسان ایران در میان اعضای گروه ۱۵ جایگاه ویژه‌ای دارد. همین جایگاه تاریخی و استراتژیک است که موجب شد پایه گذاران این نهاد در اولین دهه حیات خویش برای عضویت تهران تلاش کنند.

جایگاه و نقش ایران در خاورمیانه و عضویت در جنبش عدم تعهد و ترتیبات منطقه‌ای و اکو و D۸ و همجواری با آسیای مرکزی و قفقاز همگی فاکتورهایی هستند که در موقعیت دیگر اعضای گروه کمتر می‌توان آنها را سراغ گرفت.

در شرایط کنونی نیز وزن بالای سیاسی و اقتصادی ایران هست که همه سران گروه را بر آن داشت تا با عبور از تحریم‌ها و فشارهای جبهه شمال بویژه امریکا راهی تهران شوند.

برگزاری اجلاسی با این گستردگی که در آن اغلب اعضا در بالاترین سطح شرکت کرده‌اند به این معناست که ایران از لحاظ علمی و سیاسی به توان بالایی رسیده است و منزلت بالای جمهوری اسلامی در عرصه بین‌المللی به گونه‌ای است که نادیده گرفتن آن برای بازیگران خارجی ممکن نیست.

۶) از نگاه اغلب محافل بین‌المللی حضور یکپارچه کشورهای عضو گروه ۱۵ نقطه پایانی بر تئوری جهانی استفاده از کارت تحریم علیه دولت‌ها است بویژه اینکه این بار در کنار صف بلند اعضای گروه ۱۵ شماری دیگر از سران دولت‌ها به صورت داوطلبانه در این اجلاس حضور می‌یابند همه ناظران بین‌المللی در تشریح ویژگی‌های اجلاس تهران بر این نکته انگشت نهاده‌اند که این اجلاس بسیاری از طرح‌هایی که امریکا وگروه غرب برای بایکوت یا تحریم یا محاصره اقتصادی دولت‌ها دنبال می‌کردند را از اعتبار ساقط کرد.

مفهوم نمادین حضور سران کشورهایی مثل برزیل، هند و ترکیه در این اجلاس جز این نیست که: کشورهایی با ابعاد قدرت ایران که روابط گسترده‌ای با همه کشورهای جهان دارد قابل انزوا نیست.

این بدیهی ترین بخش از پیام اجلاس تهران است که ۱۷ کشور عضو گروه ۱۵ که به لحاظ اهمیت در سطح بین‌المللی همگی از اعضای با اهمیت جنبش عدم تعهد هستند، با حضور خود در این اجلاس در واقع پاسخی منفی به سیاست‌های به انزوا کشیدن جمهوری اسلامی که از سوی غرب و امریکا با سرمایه‌گذاری‌های سنگین در حال پیگیری است می‌دهند.

با نقشی که انتظار می‌رود دیپلماسی ایران در برگزاری موفق این اجلاس به نمایش می‌گذارد، باید انتظار داشت که شماری دیگر از قدرت‌ها در نگاه خویش به تهران تجدید نظر کنند.

محمد بخشنده