غرور عبادت

با آرزوی قبولی طاعات و عبادات همهٔ روزه‌داران عزیز، یکی از مهم‌ترین نکاتی که در ماه مبارک رمضان سفارش شده، خواندن دعاها و نیایش به درگاه پروردگارست. در میان دعاهای عالی‌مضمون …

با آرزوی قبولی طاعات و عبادات همهٔ روزه‌داران عزیز، یکی از مهم‌ترین نکاتی که در ماه مبارک رمضان سفارش شده، خواندن دعاها و نیایش به درگاه پروردگارست. در میان دعاهای عالی‌مضمون زیادی که به ما رسیده دعای «مکارم الأخلاق» حضرت امام سجاد (علیه‌السلام) به عنوان یک «برنامهٔ انسان‌سازی» صفای دیگری دارد، انسان در سراسر این دعا به دنبال «توفیق الهی»، «ایمان کامل» و «به یاد خدا بودن در تمام مواقع» است. مگر نه اینکه انسان زود دچار نسیان شده و در وادی غرور در می‌غلطد پس خیلی باید مواظب خود باشد. شاید یکی از آسیب‌های عبادت، «غرور عبادت» باشد. یعنی شیطان ما را وسوسه کند که خیلی بندهٔ خوبی شده‌ایم و با اندکی روزه و نماز – نعوذبالله- از خدا طلبکار شویم، غافل از اینکه الفبای بندگی را بجا آورده‌ایم. در حکایتی می‌خواندم:

روزی حضرت عیسی (ع) از صحرایی می‏گذشت. در راه به عبادت‏گاهی رسید که عابدی در آن‏جا زندگی می‏کرد. حضرت با او مشغول سخن گفتن شد. در این هنگام جوانی که به کارهای زشت و ناروا مشهور بود از آن‏جا گذشت.

وقتی چشمش به حضرت عیسی (ع) و مرد عابد افتاد، پایش سست شد و از رفتن باز ماند و همان‏جا ایستاد و گفت: خدایا من از کردار زشت خویش شرمنده‏ام. اکنون اگر پیامبرت مرا ببیند و سرزنش کند، چه کنم؟ خدایا! عذرم را بپذیر و آبرویم را مبر.

مرد عابد تا آن جوان را دید سر به آسمان بلند کرد و گفت:

خدایا! مرا در قیامت با این جوان گناه‏کار محشور مکن.

در این هنگام خدای برترین به پیامبرش وحی فرمود که به این عابد بگو:

ما دعایت را مستجاب کردیم و تو را با این جوان محشور نمی‏کنیم، چرا که او به دلیل توبه و پشیمانی، اهل بهشت است و تو به دلیل غرور و خودبینی، اهل دوزخ. (منبع: غزالی، محمد، کیمیای سعادت، ج ۱، ص ۱۰۵)

اگر خدای ناکرده این غرور عبادت‌سوز به سراغ ما بیاید یا از ذهن ما عبورکند براستی که بسیار زیان کرده‌ایم. بسیار سفارش شده که ضمن دعا برای یکدیگر، به طور دائم بهم تذکر داده و یادآوری کنیم. قصد این بندهٔ روسیاه و کمترین، نیز از بیان این مطلب کوتاه، اول تذکر به خودم و سپس یادآوری و توجه به ذات خدا و نیت الهی در عبادت است. یکی از راه‌های دوری از غرور در عبادت و برای در هم شکستن این غرور توجه به ذات خلقت انسان است. اینکه از کجا آمده است. خدای متعال در آیه ۱۸ سوره «عبس» ، می‌فرماید: «خداوند این انسان را از چه چیز آفریده»؟! (مِنْ أَیِّ شَیْء خَلَقَهُ)؟. «او را از نطفه ای ناچیز و بی ارزش آفرید، و سپس او را موزون ساخت و در تمام مراحل اندازه گیری نمود» (مِنْ نُطْفَهٔ خَلَقَهُ فَقَدَّرَهُ).

یکی از راه‌های دیگر دوری از غرور عبادت، خواندن و توجه عمیق به معانی دعاهایی مانند «دعای مکارم‌الأخلاق» است. اصلا پیش چشم نهادن چند فراز از این دعا بهانهٔ من برای نوشتن این مطلب بود. سخن را با فرازی از این دعای عالی‌مضمون و تأثیرگذار از حضرت امام سجاد (علیه‌السلام) به پایان می‌برم:

پروردگارا! بر محمد و آل محمد درود فرست و ایمانم را به کامل‌ترین درجه ایمان برسان و یقینم را به بهترین یقین قرار ده و فرجام نیتم را به بهترین نیت‌ها بگردان و عملم را به بهترین اعمال برسان.

پروردگارا! با لطف خودت نیتم را نیکو گردان و یقینم را با رحمت بی‌پایانت از گزند انحراف مصون دار و با قدرت بی انتهایت‌، هر عمل فاسدی که از من سر زده است اصلاح فرما.

پروردگارا! بر محمد و آل او درود فرست و اموری را که اهتمام به آنها مشغولم می‌کند کفایت فرما و مرا به کاری که فردای قیامت از من درخواست می‌کنی وادار کن و در ایام عمرم فراغتی بخش تا به کاری که مرا برای آن آفریده‌ای بپردازم و بی نیازم کن و به من روزی وسیع عطا فرما و به چشم داشت گرفتارم مکن.

دکترداودمیرزایی مقدم

منابع:

۱. قرآن کریم، سوره عبس

۲. امام سجاد علیه السلام، امام چهارم، صحیفه کامله سجادیه با ترجمه فارسی (مترجم : محسن غرویان و عبدالجواد ابراهیمی)، قم و نشر الهادی، ۱۳۷۹.

۳. فلسفی محمد تقی، شرح و تفسیر مکارم الاخلاق از صحیفه سجادیه.

۴. غزالی، محمد، کیمیای سعادت، ج ۱