سرقت علمی

به طور قطع و با کمال تاسف ما ایرانی ها راستگوترین و صادق ترین ملت دنیا نیستیم و در مطالعه ای که به شکل نظرسنجی خوداظهاری صورت گرفته است بیش از ۵۲ درصد از ایرانی ها در هر روز حداقل یک دروغ می گویند و ۲۶ درصد به طور مکرر دروغ می گویند

به طور قطع (و با کمال تاسف) ما ایرانی‌ها راستگوترین و صادق‌ترین ملت دنیا نیستیم و در مطالعه‌ای که به شکل نظرسنجی خوداظهاری صورت گرفته است بیش از ۵۲ درصد از ایرانی‌ها در هر روز حداقل یک دروغ می‌گویند و ۲۶ درصد به طور مکرر دروغ می‌گویند.

یک‌سوم از افرادی که دروغ می‌گویند آن را لازمه پیشرفت و یا بقای شغلی خود می‌دانند و در بیش از نیمی از دروغگویان هنگام ادای جملات دروغ احساس بدی ایجاد نمی‌شود. اغلب افرادی که مورد پرسشگری قرار گرفته‌اند دروغ گفتن به منظور شوخی کردن با دیگران یا دروغ گفتن برای خروج از شرایط ناگوار را مجاز می‌دانند. بررسی‌های مشابه در سایر کشورهای اعداد متفاوتی را نشان می‌دهد و در بسیاری از کشورها (که ما آنان را به افول اخلاقی متهم می‌کنیم) مردم خود را به مراتب بیش از ما پایبند به راستگویی و صداقت می‌دانند. (اگر راست بگویند؟)....

در دهه گذشته کشور ما پیشرفت قابل توجهی در زمینه تولیدات علمی داشته ‌است و خوشبختانه هم اینک کشور ما در میان ۳۱ کشوری قرار دارد که تولید کننده مقالاتی هستند که به کرات مورد استناد قرار می‌گیرند. مسابقه برای تولید مقالات بیشتر، تلاش برای افزایش شاخص‌های فردی و موسسه‌ای تولیدات علمی (به عنوان مثال H index)، افزایش تعداد هیات علمی مشتاق برای ارتقای آکادمیک، گسترش تعداد مراکز پژوهشی نیازمند تولیدات علمی و توسعه رشته‌های فوق لیسانس و PhD با تاکید بر رساله‌های پژوهشی رقابت برای کسب رتبه‌های در رتبه‌بندی پژوهشی دانشگاه‌ها همه و همه در کنار پایبندی نه چندان بالای ما به صداقت و راستگویی سبب شده است که در طی سالیان اخیر موارد «تقلب علمی» پژوهشگران ایرانی در سطح کشور و یا حتی در سطح بین‌المللی مطرح گردد.

این در حالی است که دسترسی‌ آسان به پایگاه‌های داده‌ای مقالات با قابلیت جستجوی درون متن و توسعه نرم‌افزارهای تقلب‌یاب با الگوریتم‌های بسیار پیشرفته، امکان آشکار شدن مقالات تقلبی را به طور قابل‌ملاحظه‌ای افزایش داده است.

تقلب علمی در متن مقالات به صور مختلفی امکان‌پذیر می‌باشد. بعضی از نویسندگان مقالات بدون ذکر ماخذ به سرقت ایده‌ها یا کلمات می‌پردازند. این نویسندگان به شیوه‌های مختلف عمل می‌کنند. پاره‌ای از آنها مقاله فرد دیگر را به طور کامل (کلمه به کلمه) به نام خود می‌نویسند یا قسمت‌های اصلی یک مقاله را بدون تغییر کلمات آن در مقاله آورده و با خلاصه کردن قسمت‌های غیراصلی آن، مقاله کوچک‌تری تولید می‌کنند (۳). تعدادی دیگر به شیوه جورچین عمل می‌کنند و قسمت‌هایی از مقالات مختلف را بریده و در کنار هم می‌چسبانند (۴).

عده‌ای دیگر با تغییر واژه‌های کلیدی و ظاهر مقاله تلاش می‌کنند کشف تقلب را دشوار سازند. تلاش بعضی از این افراد برای تغییر نمای مقاله به حدی است که اگر آن را در جهت انجام یک پژوهش اولیه معروف می‌داشتند، احتمالا به مقاله بهتری منجر می‌شد!(۵)

دیگران با دست و دلبازی فراوان قسمت‌های وسیعی از مقالات قبلی خود را در مقالات جدید بازنویسی می‌کنند و سرقت از خود را مجاز می‌دانند، بدون آنکه به اصل اصالت مقالات در مجلات پزشکی توجهی داشته باشند (۶).

گروه دوم نویسندگان، مقالات مأخذ کار خود را در انتهای مقاله می‌آورند، ولی به سبب اشاره ناکافی در درون متن به این مأخذ مرتکب تقلب علمی می‌شوند.

فقدان زیرنویس (۷)، ارایه اطلاعات ناکافی در مورد مأخذ (۸) و قرار ندادن جملاتی که عینا نقل می‌شود در گیومه (۹)، نمونه‌هایی از این شکل از تقلب علمی می‌باشد.

سرقت علمی گاهی با ظرافت بسیار زیادی صورت می‌گیرد. مولف مقاله اصول مأخذنویسی را رعایت می‌کند. مقاله مملو از زیرنویس است و جملات نقل شده در گیومه قرار دارند و ظاهر مقاله بدون نقص است، اما در میان این نقل‌قول‌های صحیح، جملاتی از مقالات دیگران با ظرافت‌ جای گرفته است که خواننده مقاله آن را به غلط به نویسنده مقاله منتسب می‌کند (۱۰).

تقلب علمی تنها در متن مقالات اتفاق نمی‌افتد. تغییر فرضیه مقاله پس از انجام پژوهش، داده‌سازی، انتخاب روش‌های تحلیلی که نتیجه مثبت می‌دهند، استنباط علمی در مورد نتایجی که به صورت

Post-hoc به دست آمده‌اند، اشاره‌ نکردن به نام تمام افرادی که در پژوهش مشارکت داشته‌اند و یا ترتیب نادرست اسامی مولفان مقاله، همگی از مصادیق تقلب علمی محسوب می‌شوند.

نگارش مقاله به زبان فارسی مشکل را دو چندان می‌سازد و تقلب به صورت ترجمه در کشورهای غیرانگلیسی زبان از جمله تقلب‌های متداول محسوب می‌شود.

به طور قطع ارتقای اخلاق پژوهشی، اولین و مهم‌ترین شیوه کاهش تقلب‌های علمی محسوب می‌شود، ولی دقت مجلات پزشکی به منظور شناسایی موارد تقلب و تعیین مجازات‌های مشخص برای دانشجویان، پژوهشگران و هیات علمی که مرتکب تقلب علمی می‌شوند، می‌تواند از تعداد موارد تقلب بکاهد و در نهایت استفاده از فناوری‌های پیشرفته برای بررسی محتوای مقالات با توجه به حجم عظیم اطلاعات پزشکی، امری غیرقابل اجتناب محسوب می‌شود.

دکتر شهرام یزدانی - دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

منابع:

Farrokh Habibzade: On stealing words and ideas, Hepatitis monthly ۲۰۰۸; ۸ (۳): ۱۷۱-۱۷۲.

Seyyed Mohammad Miri, Shahed Rezamand, Zahra Goodarzi, the Expenience of Detecting a case or plagiadrism in hepatitis monthly, Hepatitis monthly ۲۰۰۸; ۸ (۳): ۲۲۵-۲۲۹.

Avoiding plagiarism: Teaching and Learning Unit, The university of Melbourne.

Phill Morris: Playiarism or Research the publishers and Editors Newsletter, ۲۰۰۳; ۱ (۶).

JD Beasley: The Impact of Technology on plagiarism preventin and Detection: ۲۰۰۴ United Networks Incorporated.

اختصارات:

-۱ Top ۱% Most Cited Publications

-۲ Scientific Plagiarism

-۳ Photocopy Plagiarists

-۴ Potlock Plagiarists

-۵ Labor of Laziness

-۶ Self stealer

-۷ Forgotlen foot note

-۸ Mis in fomer

-۹ Missed quotation mark

-۱۰ The Perfect Crime

-۱۱ translation plagiarism