سرزمینی بر روی نفت

برای بسیاری ازمردم, نفت و گاز به معنی اقتصاد خاورمیانه است, اقتصادی كه نفت بزرگ ترین تكیه گاه و در عین حال مهم ترین نقطه ضعف آن به شمار می آید نفت تشكیل دهنده درصد عمده فعالیت های اقتصادی در خاورمیانه به خصوص در منطقه خلیج فارس بوده و همین مسئله باعث عدم رشد و گسترش صنایع دیگر در این قسمت از جهان شده است

با توجه به درآمدهای سرشاری كه كشورهای نفت خیز در برهه های مختلفی از زمان از این گذر كسب كرده اند، وابستگی آنان به نفت باعث ایجاد یك اقتصاد تك محصولی در اكثر این كشورها شده محصولی كه تولید آن همچنین اشتغال چندانی نیز تولید نمی كند. هرچند كه گسترش صنعت گاز و در كنار آن پتروشیمی، تا حدی باعث ایجاد نوعی تنوع اقتصادی در حاشیه خلیج فارس شده است اما متاسفانه نتوانسته پاسخگوی نیاز روز افزون نیروی كار جوان و روبه رشد منطقه باشد. در یك دید كلی باید گفت كه نفت به چرخش درآورنده چرخ های اقتصاد تمامی كشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا به جز چند كشور مدیترانه ای فاقد این محصول (اردن، لبنان، فلسطین اشغالی) است. هرچند كه بزرگ ترین تولیدكنندگان نفت در حاشیه خلیج فارس متمركز شده اند اما اقتصاد كشورهایی همچون لیبی و الجزایر درشمال آفریقا نیز به شدت وابسته به این محصول است. حجم وابستگی كشورها به نفت بالطبع مقدار تولید متفاوت بوده و هرچند كه در عربستان سعودی با ایران تامین كننده بخش اعظم ثروت دولت می باشد در كشوری چون تونس تنها نیاز بازار داخلی را برطرف می كند. در همین حال باید اذعان كرد كه حتی سرمایه گذاری در صنایع و واحدهای غیرنفتی صنعتی نیز از طریق درآمدهای حاصل از این محصول قابلیت تحقق پیدا می كند.تولیدكنندگان نفت خاورمیانه در حال حاضر از بالاترین قیمت های ثبت شده در تاریخ نفت، ۴۰ تا ۵۰ دلار در هر بشكه بهره می برند و به یقین می توان گفت كه این مسئله تاثیری بسزا در گسترش سرمایه گذاری ها و برنامه های مالی این كشورها چه در خاورمیانه و چه در دیگر نقاط جهان خواهد گذاشت.پروژه های عمرانی مختلفی همچون انتقال نیرو، سدسازی و كارخانه های پتروشیمی برای خرج درآمدهای نفتی پیش بینی شده است اما این شاید تنها آغازی باشد برای تكرار موج دلارهای نفتی همچون سال های ۱۹۷۳ تا ۱۹۸۰.در صورتی كه بهای فعلی نفت تداوم داشته و حتی اگر بالای ۳۰ دلار باقی بماند، مطمئناً بسیاری از كشورهای عضو اوپك كه همگی همواره از محدود بودن ظرفیت اختصاص داده شده به آنان شكایت دارند، دست به افزایش تولید زده و مازاد ظرفیتی را كه تا امروز به علت بهای ارزان فاقد توجیه اقتصادی بود را به حكومت درخواهند آورد.همچنین تلاش برای كشف میادین نفتی جدیدبا شدت بیشتر دنبال خواهد شد. قیمت های بالای نفت از سوی دیگر می تواند توجیه كننده افزایش تولید در مناطقی باشد كه به علت بالا بودن بهای استخراج، از گسترش محروم مانده اند. خاورمیانه درحال حاضر ارزان ترین نرخ استخراج را به جهانیان عرضه می كند به شكلی كه هزینه اكتشاف و استخراج نفت در عربستان سعودی هربشكه ۳ دلار اما در برزیل ۷ و در خلیج مكزیك ۵/۱۴ دلار است.سهم نسبتاً محدود اوپك در تامین نفت مصرفی جهان در مقایسه با گذشته ممكن است تاحدی باعث ایجاد یك تصور غلط نسبت به اهمیت این كارتل شود اما نبایستی از نظر دور داشت كه بیش از دو سوم ذخایر شناخته شده نفت جهان در حاشیه خلیج فارس متمركز است و با توجه به عضویت تمامی تولیدكنندگان بزرگ این منطقه در كارتل نفتی اوپك نقش آن در معادلات اقتصادی – سیاسی سال های آینده چشمگیر خواهد بود.هرچند كه وضعیت سیاسی- اجتماعی عراق هنوز راه بسیاری برای رسیدن به ثبات و آرامش در پیش دارد اما تحلیل گران خبر از دو برابر شدن تولید نفت این كشور ظرف ۵ سال آینده می دهند و از سوی دیگر لیبی نیز با لغو تحریم های ایالات متحده آمریكا، مطمئناً سرمایه گذاری های مهمی به بخش نفت و گاز خود جذب خواهد كرد. بزرگ ترین تولیدكننده نفت خاورمیانه در حال حاضر شركت سعودی آرامكو است كه كنترل بیش از ۹۸ درصد میادین نفتی عربستان را در دست دارد. هرچند كه سهمیه تعیین شده عربستان از سوی اوپك ۰۰۰/۴۵۰/۸ بشكه در روز است، تولید واقعی در چند ماه گذشته از ۳/۹ میلیون بشكه فراتر رفته و كمپانی خبر از توانایی خود برای بالابردن تولید تا ۶/۱۰ میلیون بشكه داده است.چگونگی توانایی عربستان برای بالابردن تولید هنوز در پاره ای از ابهامات قرار دارد. در حالی كه مقامات سعودی ظرفیت تولید تا پایان دهه حاضر را حدود ۱۵ میلیون بشكه برآورد می كنند، مركز اطلاعات انرژی آمریكا پیش بینی می كند كه این كشور ظرفیت تولید بیش از ۲۵ میلیون بشكه در روز را داشته باشد، تولیدی كه با در نظر گرفتن مصرف پایین داخلی عربستان، تقریباً تمامی آن با خارج صادر می شود و واقعیت اهمیت استراتژیك خلیج فارس را بیش از پیش انكار ناپذیر می نماید.

منبع: صبح اقتصاد، میدل ایست، خسرو طوسی، شنبه ۲۱ آذر ۱۳۸۳