رضا قلدر کاشف کشف حجاب

به بهانه۱۷ دی سالروزکشف حجاب

شاه در خرداد۱۳۱۳ ش،جهت دیدار از کمال پادشاه آتا تورک ( رئیس جمهور) وارد ترکیه شد. آتا تورک برای غربی کردن این سرزمین دست به اقداماتی زده بود از جمله خط را به لا تین و تعطیلی جمعه را به روز یک شنبه تبدیل و بی حجابی را به زور بر مر دمش تحمیل کرده بود. رضا شاه در مدت اقامت خود در ترکیه به شدت تحت تآثیر ظواهر ترکیه قرار گرفت و در بازگشت از ترکیه دست به یک سلسله تحولات اساسی عمیق در زمینه اوضاع اجتماعی زد که اصل برجسته آن رفع حجاب و آزادی و شرکت دادن زنان در کارهای اداری و اجتماعی بود ( اعظام قدسی،ج۲ ،ص۷۹ )اگر چه رضاشاه فکر تجدد مآبی را از اوایل سلطنت خود ،درسر می پروراند و متحدالشکل کردن البسه در سال۱۳۷۰ ش و ما جرای حضور خانواده پهلوی در حرم حضرت معصومه (س)و نوع پو شش اعضای خانواده شاه (در سنوات۱۳۰۶ و۱۳۰۷ که ملکه ترویج لباسهای غربی و منع چادر نماز می کرد).(هدایت ،ص۴۰۷ ) و دیگر اقدامات او موید این واقعیت بود ولی سفر ترکیه(دولت آبادی ،ج۴ ،ص۴۳ )و رژه دختران آنجا ،این تلقی را تقویت کرد. رضاشاه در بازگشت در هیئت دولت به علی اصغر حکمت،وزیر معارف دستور داد تا برای برداشتن حجاب اقدام کند.(آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی) پرونده مصاحبه و خا طرات رجال د وره رضا خان(شماره باز یابی۳۳۲ ،ص۲۳ ) و در پی آن امر صادر شد که از اوایل فروردین۱۳۱۴ ش مردها کلاه فرنگی ( لگنی) بر سر بگذارند و زنها چادر را ترک کنند.( هدایت، همان، ص۴۰۷ ) به وزیر فرهنگ دستور داده شد که در مدارس معلمان و دخترها بایدبدون حجاب باشند و اگر زن یا دختری امتناع کرد او را در مدارس راه ندهند (صدر ،ص۳۰۲ ) شاه در تو جیهه این دستور می گفت باید ایرانی ها خود را با خارجی ها یکسان بدانند و در ترقی و پیشرفت تشویق و تا ئید شوند و بدانند تفاوتی از لحاظ روح و جسم و استعداد جز همین کلاه در بین نیست (حسینمکی،ج۶ ،ص۲۸۰ ) برنامه کشف حجاب در چهارمرحله ذیلااجرا شد:

۱) حمایت پلیس از بی حجاب ها.

۲) برقراری جلسات کشف حجاب در مدارس

۳) تشویق و ترغیب مسئولان دولتی به کشف حجاب بانوانشان

۴) زور و اجبار در مقابل کسانی که می خواستند با حجاب باشند وزیر معارف در فروردین۱۳۱۴ هƒ .ش در مدرسه شاپور شیراز جلسه ای تشکیل داد و از اصناف مختلف دعوت کرد . پس از سخنرانی عده ای دختر جوان بر روی سن ظاهر شده و با چهره ای باز و گیسوانی نمایان پایکوبی را آغاز کردند. حاضرین دچار شگفتی گشته و عده ای به عنوان اعتراض جلسه را ترک کردند. فردای آن روز مردم در مسجد وکیل شیراز اجتماع کردند و سید حسام الدین فانی، یکی از روحانیون متعهد، در بالای منبر زبان به اعتراض گشود. چیزی نگذشت که وی را دستگیر و به حبس انداختند.(واحد ،ص۳۸ ) در مقابل اجرای این سیاست بود که متد ینین واکنش نشان داده و مقاومت نمو دند و سرانجام واقعه خونین مسجد گوهر شاد (تیر۱۳۱۴ ) (کوهستانی نژاد، ص۱۹۴ )پدید آمد. با انتشار خبر قیام گوهر شاد،مقدمات اعتراض اجتماعی فراهم شد.

اما فقدان رهبری منسجم و نیز خشونت شدید عوامل شاه باعث شد که نه تنها این اعتراض اجتماعی تبلور پیدا نکند بلکه رضا شاه را مصمم به اجرای خشونت بار کشف حجاب نماید(جعفری و دیگران،ص۲۴ ) مقدمات امر این گونه فراهم شد که در روز هفد هم دی ماه۱۳۱۴ در عمارت دانشسرای عالی تهران با حضور شاه مراسمی برای اعطای دیپلم به فارغ التحصیلان بر گزار گردید و در این مراسم روسای مدارس ، همسران صاحب منصبان عالی رتبه و همسر و دختران شاه رسما بدون حجاب ظاهر شدند(حکایت کشف حجاب،ص۲۵ ) و این روز به نام روز آزادی زن و کشف حجاب نامگذاری شد. در این مراسم رضا شاه طی سخنانی اظهار داشت که “بسیار مسرور است از اینکه می بیند زنان به حقوق و مزایای خود نایل شده اند. “( متن سخنرانی رضا شاه . مجله تعلیم و تربیت ، وزارت معارف ،سال۵ ،شماره۹ و۱۰ ،ص۴۹۹ ،

سالنامه پارس ،شماره۱۱ ،سال۱۳۱۵ ، ص۸۴،مقاله گام اول در راه آزادی زن و زنان ایران از قید چادر و نقاب آزاد شدند ،روزنامه تاریخ شاهنشاهی ایران، دوره ششم ، عصر پهلوی، شماره۲۰۸ ) بلا فا صله پس از مراسم هفدهم دی ما مورین شهر بانی و پلیسها در تهران و فرمانداریها و بخشداریها در شهرها و قصبات مملکت بر حسب دستور وزارت کشور به زنان بی خبر مزاحم شده و آنها را به اجبار وادار به کشف حجاب می کردند....(حکمت،ص۹۸ ) در گزارشهایی که محمود جم رئیس الوزرا، در اسفند همان سال در باره کشف حجاب نزد رضاه شاه ارسال کرده کار کشف حجاب را در خوزستان و همدان و ایلات غربی مازندران و خراسان خاتمه یافته اعلام می کند(آ رشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی ، شماره بازیابی۳۲۳/۱۷ ، ۳۲۳/۱۸ ، ۳۲۳/۱۹ ،۳۲۳/۲۱ )گر چه این گزارشها اغراق آمیز به نظر می رسد و والیان و مسئو لان از ترس برخورد حکومت دست به صدور گزارشهای خلاف واقع می زدند.گفتمان نا سیو نالیستی دولتی رضا شاه بیشتر جنبه تبلیغی و کمتر تلاش برای بهبود وضیعت زنان بوده است. اقدامات رضا خان بیش از آن که معطوف به گفتمان برای آزادی و تغییر در ساختار های حقوقی به نفع زنان باشد به مدرن کردن ظاهر جامعه از جمله تغییر لباس وکشف حجاب بسنده نمود .پس از سقوط رضا شاه با در خواست علما مبنی بر لغو قانون اجباری بودن کشف حجاب برداشته شد.

فریبا غفاری - مدرس دانشگاه آزاد اسلامی

منابع:

۱.آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی،پرونده مصاحبه ها و خاطرات رجال در مورد رضا شاه،شماره۳۳۲،۲۱،۳۲۳/۱۷،شماره۳۲۳/۱۸،شماره۳۲۳/۱۹،شماره۲۱ /۳۲۳..

۲.اعظام قدسی حسن ،کتاب خا طرات من،تهران ،امیر کبیر،۱۳۵۶.

۳.جعفریان رسول ،داستان حجاب و ایران پیش از انقلاب تهران، مر کز اسناد انقلاب اسلامی۱۳۸۳ .

۴.جعفری و دیگران ،واقعه کشف حجاب،تهران ،سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی،تهران،۱۳۷۱ .

۵.حکایت کشف حجاب ،واحد تحقیقات موسسه فرهنگی قدر ولایت، تهران،۱۳۷۳ .

۶.حکمت علی اصغر ،سی خا طره از عصر فرخنده پهلوی، تهران ، انتشارات وحید۱۳۵۵ ش.

۷.دولت آبادی.یحیی،حیات یحیی،تهران،۱۳۶۱.

۸.صدر محسن ،خاطرات صدر الاشرف،تهران،انتشارات وحید،۱۳۶۴.

۹.کوهستانی نژاد مسعود،واقعه خراسان(در اعتراض به کشف حجاب) تهران، سازمان تبلیغات اسلامی،۱۳۵۷.

۱۰.مکی حسین ،تاریخ بیست ساله ایران،ج۶،بی جا،علمی۱۳۷۴ .

۱۱.واحد سینا ،قیام گو هر شاد ،چاپ وزارت ارشاد اسلامی ،۱۳۶۱.

۱۲.هدایت مهدی قلی خان مخبرالسلطنه،خاطرات ،خطرات،تهران کتابفروشی زوار،۱۳۴۴ش.

۱۳.متن سخنان رضاه شاه در۱۷ دی۱۳۱۴ ش،وزارت معارف ،مجله تعلیم و تربیت، سال۵ شماره۹ و۱۰ ،ص۴۴۹ .

۱۴.سالنامه پارس ،شماره۱۱ ،سال۱۳۱۵،ص۸۴(متن سخنان رضا شاه۱۷ دی۱۳۱۴ ).

۱۵.مقاله گام اول در راه آزادی زن و زنان ایران از قید چادر و نقاب آزاد شدند، روزنامه تاریخ شاهنشاهی ایران ،دوره ششم، عصر پهلوی،شماره۲۰۸ .