توکل و دیگر هیچ

آثار و فواید بسیار زیاد توکّل, وقتی به دست می آید که مفهوم توکّل, به درستی درک شود همان طور که گفته شد, توکّل به معنای اتّکا به قدرت خداوند و واگذار کردن نتیجه امور به اوست و اعتقاد به این که هر امری, با اراده خداوند, صورت می گیرد

آثار و فواید بسیار زیاد توکّل، وقتی به دست می‌آید که مفهوم توکّل، به درستی درک شود. همان طور که گفته شد، توکّل به معنای اتّکا به قدرت خداوند و واگذار کردن نتیجه امور به اوست و اعتقاد به این که هر امری، با اراده خداوند، صورت می‌گیرد: «ایمان بنده ای، راست نیست، مگر آنکه اعتمادش به آنچه در دست خداوند است، بیشتر باشد از آنچه در دست خویش دارد».چنین اعتقادی، موجب احساس آرامش و بی نیازی در انسان می‌شود. از طرفی، سنّت خداوند بر این قرار گرفته که با امدادهای غیبی خود، توکّل کنندگان را یاری دهد: «هر که بر خدا توکّل کند، امور سخت برای او نرم و آسان می‌شود و اسباب و وسیله‌ها، برایش فراهم می‌گردد و در آسایش، راحتی و کرامت، جای می‌گیرد» و «هر که از خدا یاری جوید، خداوند، او را یاری خواهد کرد».

بنابراین، لازمه توکّل، داشتن حسن نیت به خداوند است و اعتقاد به این که خداوند، جز صلاح و خیر، چیز دیگری برای کسی نمی‌خواهد و آنچه برای انسان مقدّر کرده، به او خواهد داد: «هر که اطمینان داشته باشد که آنچه خدا برایش مقدّر کرده، به او می‌رسد، دلش آرام می‌گیرد» و این که در هر پیشامدی، خیری نهفته است، اگر چه حکمت آن، پوشیده باشد.

با این اعتقاد، انسان از زندگی خود راضی خواهد بود و بر قضا و قدر الهی، خشنود می‌گردد: «ریشه خشنودی، حسن اعتماد به خداست» و «هر که به بهره و نصیب خود خشنود شود، راحت گردد».چنین حُسن نیتی، توفیق و یاری خداوند را در پی خواهد داشت: «کسی که حُسن نیت داشته باشد، توفیق، او را یاری خواهد کرد». پس لازم است که نیت‌های خود را خالص کنیم تا بیشترین بهره را از حمایت خداوند دریافت کنیم. همان گونه که پیامبر(ص) فرموده است: «خداوند می‌فرماید: هر گاه دل بنده ام را بنگرم و دریابم که از روی اخلاص و برای خشنودی من، طاعتم را به جای آورد، هدایت و تدبیر امور او را خود به عهده می‌گیرم». ممکن است برداشت نادرستی از توکّل، این ذهنیت را به وجود آورد که در صورت توکّل بر خدا، دیگر احتیاجی به تلاش و زحمت نیست؛ امّا چنین تصوّری، درست بر خلاف مفهوم توکّل است؛ زیرا توکّل، به معنای واگذار نمودن نتیجه امور به خداوند و راضی بودن بر تقدیرات الهی است و این، وظیفه انسان را سنگین‌تر می‌کند؛ چرا که کاری که برای خداوند انجام گیرد، باید کامل‌تر و بی نقص‌تر انجام شود تا سزاوار پیش کشی خداوند را داشته باشد. مَثَلِ کسی که توکّل کند و تلاش نکند، مانند کشاورزی است که بدون کاشتن دانه، در انتظار محصول است. از نشانه‌های توکّل در مراتب بالاتر را می‌توان ناامید شدن از غیر خدا و تنها، دل بستن به آنچه در نزد اوست (تمام زمین و آسمان) دانست.

جبرئیل امین، در پاسخ پیامبر که از او درباره توکّل سؤال کرده بود، چنین می‌فرماید: «توکّل، دانستن این مطلب است که مخلوق، نه زیانی می‌زند و نه سودی می‌رساند، نه اعطا می‌کند و نه جلوگیری می‌کند: چشم امید از خلق بریدن! هر گاه بنده چنین باشد، دیگر برای احدی جز خداوند، کار نمی‌کند و امید و بیمش از کسی جز خداوند نیست و چشم‌طمع، به هیچ کس جز خداوند ندارد». پیامبر(ص) نیز می‌فرماید: «هر که می‌خواهد توانگرترین مردم باشد، باید به آنچه در دست خداست، اطمینان بیشتری داشته باشد تا به آنچه در دست غیر اوست».مهم ترین اثر توکّل، احساس انتقال قدرت الهی به انسان است. کسی که به خداوند توکّل می‌کند، در واقع، با قدرت نامحدود الهی، پیوند خورده و به نیرویی دست یافته که هیچ چیز را یارای برابری با آن نخواهد بود: «هر که به خدا توانگر شود، مردم به او نیازمند می‌شوند».و چه کلامی دلنشین‌تر از این وعده الهی که «هر که (در هر کاری) به خدا توکّل کند، خدا او را کفایت خواهد کرد».