ادبیاتی در خدمت مفهوم زن بودن

درس هایی از ادبیات فرانسه سیدونی گابریل کولت

کولت که از شاخص ترین نویسندگان فرانسوی قرن بیستم به شمار می رود، در تمامی آثارش به نوعی به توصیف خوشی ها و دردهای عشق پرداخته است. این توصیف ها شاعرانه، لطیف، ماهرانه و با ظرافت و جزئیات خاصی بیان شده اند که رمان های او را بسیار خواندنی و جذاب کرده است.

سیدونی گابریل کولت در سال ۱۸۷۳ در شهر لیون فرانسه به دنیا آمد و دوران کودکی اش را همراه با پدر و مادری رویایی در دهکده یی کوچک گذراند. او در محیط خانوادگی گرم و صمیمی بزرگ شد و طبیعت روستایی اطرافش را به دقت به خاطر سپرد. اما روحیه لطیف او با مشکلات مادی خدشه دار می شد و شاید به همین علت تن به ازدواجی زودهنگام داد. همسرش ویلی (نام مستعار هانری گوتیه - ویلار، ۱۹۳۱ - ۱۸۵۹)، رمان نویسی عامه پسند بود؛ او استعدادهای کم درآمد را کشف می کرد و موضوعات پیشنهادی خود را به آنها ارائه می داد و در ازای دستمزدی ناچیز، رمان را به نام خود منتشر می کرد. یکی از این استعدادها کولت بود.

ویلی، سرخوش از کشف این نبوغ، کولت را وارد جمع های ادبی و هنری کرد و چندی بعد، به او پیشنهاد داد تا خاطرات کودکی خود را بنویسد. این گونه شد که کولت مجموعه کتاب های «کلودین در مدرسه»، «کلودین در پاریس»، «کلودین در خانه شوهر» و «کلودین می رود» را در فاصله بین سال های ۱۹۰۰ تا ۱۹۰۴، و همچنین «مین» و «کج روی های مین» را یک سال بعد از آن نوشت. اما ویلی آنها را با نام خود منتشر کرد و پس از کش و قوس های فراوان، بالاخره در سال ۱۹۵۵ با حکم دادگاه مقرر شد که نام کولت هم در کنار ویلی، به عنوان نویسنده ثبت شود. این کتاب ها با اقبال بسیاری روبه رو شده و بسیار مورد توجه مخاطبان قرار گرفت. بعدها کولت کتاب «هرزه ساده دل» را نوشت و ماجراهای مین را با دستکاری هایی در آن آورد تا بتواند کتاب را به نام خود ثبت کند.

در این میان، ویلی به زن یکی از همکارانش دل بست و از او صاحب فرزندی شد. کولت که هم حس حسادتش برانگیخته شده بود و هم احساس می کرد ویلی او را دست انداخته و از او سوءاستفاده می کند، رفتاری آزادانه و بی قید و بند در پیش گرفت و با کمک های ژرژ واگ به بازیگری در نمایش های موزیکال مشغول شد. و بالاخره در سال ۱۹۰۶ از ویلی جدا شد. اما در کنار این ماجراها، کولت کار نویسندگی اش را با جدیت ادامه می داد و به پیشرفت های خیره کننده یی می رسید؛ او در این سال ها «پیچک های تاک»،«عزلتگاه عشق»، «در سفر»، «پشت پرده موزیکال» و «آواره» را نوشت. کولت که از ویلی جدا شده بود، در عزلتگاه عشق، اولین تجربه های تنهایی را همراه با سرخوشی ناشی از حس استقلال طلبی بیان کرده است. این کتاب که ادامه یی است بر مجموعه های کلودین، کودکی و طبیعت دوران نوجوانی کولت را به تصویر کشیده و بر تنهایی قهرمان کتاب اصرار می ورزد.

«کلودین (قهرمان کتاب) تنهاست و تنها به دنیا آمده و هیچ دوستی ندارد، مردی بر سر راهش قرار می گیرد... تشویش ها و غم و اندوه و کمبودها سر باز می کنند و...»۱ کولت در این کتاب هنوز از سبک عامه پسند ویلی متاثر است. اما در«آواره» با نویسنده یی مستقل روبه رو می شویم که بسیار صادقانه ماجرای زندگی خود را بیان می کند؛ «رنه نره که شخصیتی جدید، پس از کلودین در آثار اوست، همسر نقاشی به نام تیاندی بوده که سال ها آشکارا به زن خود خیانت کرده است. رنه این جهنم را ترک می کند و می کوشد زندگی خود را با حرفه پانتومیم در سالن های نمایش از نو بسازد. اما آواره و اسیر قراردادهای هنری است... کولت در این کتاب مانند سابق، از صحنه های احساساتی و سوزناک و رقت های عاطفی پرهیز می کند.» توجه بیش از حد کولت در کاربرد صحیح کلمات، به ویژه وقتی به ابراز احساسات درباره طبیعت می پردازد به همراه لذتی که هنگام ادعای برتری جسم بر روح و نیز برتری حقوق زن بر مرد، آزادانه شکوفا می شود، نقطه قوت سبک نوشتاری این نویسنده است که باید برای آن ارزش و احترام خاصی قائل بود.

کولت که پس از جدایی از ویلی، زندگی کولی واری در پیش گرفته و در«آواره» به تفصیل درباره اش نوشته بود؛ در سال ۱۹۱۲ با آنری دو ژوونل، سیاست مدار و روزنامه نگار و سردبیر روزنامه «لو متن»، آشنا شده و با او ازدواج کرد. این پیوند باعث شد کولت گزارش ها و نوشته هایی را در آن روزنامه منتشر کند. او از این ازدواج صاحب تنها فرزندش به نام بل گازو شد. در همین سال ها و در دهه چهل عمر کولت، شاهکارهای ادبی اش یکی پس از دیگری منتشر شدند؛ کولت که نقش پیشوا و راهنمای پسر هفده ساله آنری را بر عهده داشت، از این تجربه نهایت استفاده را کرد و رمان «گندم نارس» را بر اساس همین تجربه نوشت. این رمان ماجرای دختر و پسری است که با هم بزرگ شده و دوستان بسیار خوبی هستند. اما زمانی که دوره کودکی را پشت سر می گذارند، دوستی آنها با مشکلات زیادی روبه رو می شود. کولت در این کتاب سعی در اثبات این نکته دارد که؛ «عشق محدودیت سنی ندارد، و آن دختر جوان پانزده ساله نیز یک زن است، با تمام رنج ها و نیروی بلوغ.

پس در مقابل شخصیت منطقی، خودخواه، و تا حدودی سنگین مرد، از حساسیت ظریف و سخاوتمندی زن تجلیل می شود.» او در رمان بعدی اش (عزیز) هم به تجلیل و ستایش روح زنانه می پردازد. عزیز نوعی خیالپردازی است که رنگ واقعیت به خود می گیرد، چرا که کتاب در سال ۱۹۲۰ منتشر شد، اما مفهوم و محتوای آن به جریانات سال ۱۹۱۲ باز می گردد؛ درست چند سال پیش از ارتباط با برتران ژوونل، پسر آنری. در سال ۱۹۲۳ کولت بار دیگر به زندگی زناشویی اش با آنری پایان داد. او همان طور که در کتاب «کارآموزی های من» از ویلی انتقام گرفت، در«ژولی دو کارنی هان» نیز همان بلا را بر سر همسر دومش آورد. در «کارآموزی های من» از گذشته خود از سال ۱۹۰۰ شروع کرده و ازدواج و دلبستگی و جدایی اش از ویلی را شرح می دهد.

وقایع دو سال بعد از این واقعه تلخ را نیز در کتاب «عروسی» آورده است. کولت که به موسیقی علاقه بسیاری داشت، از سال ۱۹۲۴ تا ۱۹۳۱ با همکاری موریس راول کتاب تغزلی «کودک و افسون ها» را در مونت کارلو اجرا کرد. این کتاب یادآور دنیای ساده و افسانه یی آندرسون است و این بار مفهوم مادر بودن را مورد ستایش قرار می دهد؛ «در پایان کتاب، پنجره یی روشن می شود و کودک حمایت مادر را طلب می کند... در این وقت موسیقی ناب و ملایمی برمی خیزد و با آرامش گسترده می شود و با کلمه «مامان» پایان می گیرد...»

در سال ۱۹۳۵ با موریس گودو ازدواج کرد و در همان سال به آکادمی سلطنتی بلژیک راه یافت. در این سال ها و تا آغاز جنگ جهانی دوم رمان های متعددی نوشت؛ «پایان عزیز»، «زوج»، «گربه» و... اما با آغاز جنگ، شوهر سومش که یهودی بود، اسیر آلمان ها شد و کولت با دشواری فراوان توانست او را نجات دهد و تا پایان عمر با او زندگی کند.

پس از جنگ نیز از شهرت کولت کاسته نشد و در سال ۱۹۴۷ عضو هیات آکادمی گنکور و پنج سال بعد به ریاست این هیات رسید. سال بعد نشان افتخار لژیون دونور فرانسه را هم از آن خود کرده و به نوشتن آثار دیگری ادامه داد. او در سال ۱۹۵۴ درگذشت.

دیگر آثار کولت عبارتند از پای بند، تولد روز، خانه کلودین، ژی ژی، ستاره شب، فانوس آبی، کلاه کپی، زن پنهان، بلا - ویستا، اتاق هتل، سن شکوفایی، گفت و شنود جانوران، آرامش در نزد جانوران، بهشت های زمینی، زندان ها و بهشت ها، جانوران دیگر، نیمکت، چگونه آگاهی به سراغ دختران می آید و...

از کولت تنها کتاب «پایان عزیز» با عنوان «سرانجام شری» در سال ۱۳۶۹ از انگلیسی به فارسی برگردانده شده و توسط نشر نیلوفر منتشر شده است.

سمیه نوروزی

پی نوشت؛

۱- جملات داخل گیومه برگرفته از مقالات کتاب فرهنگ آثار است به سرپرستی رضا سیدحسینی، انتشارات سروش.