جهانی شدن, فرصت ها و تهدیدهای فرهنگی

روند جهانی سازی و یا غربی كردن, در راستای منافع سلطه و سرمایه داری و بی توجه به منافع و مصالح و ارزشهای فرهنگی و دینی در حال اجراست و امكانات سخت افزاری و نرم افزاری را برای پیشبرد آن به كار می گیرند جهانی شدن ابعاد متعددی دارد كه از جمله آنها فرصت ها و تهدیدهای فرهنگی آن است كه برای همه ملتها به ویژه مسلمانان بحث انگیز و تا حدودی نگران كننده می باشد

روند جهانی سازی و یا غربی‏كردن، در راستای منافع سلطه و سرمایه داری و بی‏توجه به منافع و مصالح و ارزشهای فرهنگی و دینی در حال اجراست و امكانات سخت‏افزاری و نرم‏افزاری را برای پیشبرد آن به كار می‏گیرند. جهانی شدن ابعاد متعددی دارد كه از جمله آنها فرصت‏ها و تهدیدهای فرهنگی آن است كه برای همه ملتها به ویژه مسلمانان بحث‏انگیز و تا حدودی نگران كننده می‏باشد. جهانی شدن یك روند (پروسه) عادی و جهانی سازی یك طرح (پروژه) و جهانی بودن یك واقعیت است و غالبا بدون توجه به صورت مترادف و با برداشتهای ناصحیح مطرح می‏شود. روند جهانی سازی و یا غربی‏كردن. در راستای منافع سلطه و سرمایه داری و بی‏توجه به منافع و مصالح و ارزشهای فرهنگی و دینی در حال اجراست و امكانات سخت‏افزاری و نرم‏افزاری را برای پیشبرد آن به كار می‏گیرند. طبعا روند تحولات به گونه‏ای است كه مشكلات و بحرانهای متعددی را شكل می‏دهد كه در عین حال می‏تواند برای جهان اسلام و به ویژه جمهوری اسلامی فرصتهایی را نیز تدارك كند. مهمترین تهدیدات و دغدغه‏های ناشی از جهانی سازی عبارتند از:

۱ـ فساد فرهنگی و اخلاقی.

۲ـ توسعه و سلطه بیشتر نظام سرمایه داری و تشدید بحران‏ها و بی‏ثباتی بین‏المللی.

۳ـ تشدید فاصله طبقاتی و گسترش فقر و تبعات آن.

۴ـ سلطه دولتهای ضد مردمی در جهان سوم.

۵ـ جهانی شدن اندیشه‏های معارض با اسلام.

و همچنین موارد زیر فرصتهایی است كه می‏توان با درایت و هوشمندی به آنها دست یافت.

۱ـ امكان برقراری ارتباط با افراد آگاه و علاقمند به فهم و شناخت اسلام در سراسر جهان.

۲ـ پاسخگویی به شبهات و نقد آراء و نظرات در سطح جهانی و دفاع از اسلام.

۳ـ تحت تأثیر قراردادن جریانهای معارض و حمایت از جنبشهای اسلامی و ضد سلطه.

۴ـ زمینه‏سازی برای مطرح كردن بحثهای مربوط به حكومت جهانی حضرت مهدی(عج).

۵ـ استفاده گسترده از امكانات علمی و ارتباطی و جبران بخشی از عقب ماندگیها.

امید است كه با تداوم این جریان، گامهای بلندی در جهت تحقق صدور انقلاب اسلامی برداشته و موج گرایش به اسلام و مقابله با كفر و شرك و طاغوت گسترش و شدت بیشتری داشته و زمینه ساز حكومت جهانی حضرت مهدی (عج) باشد. استعمار سرمایه داری پس از سه قرن سلطه مستقیم و غیر مستقیم بر بخش بزرگی از جهان، پذیرفت كه ادامه شیوه موجود، با مشكلات و چالش‏های زیادی روبرو می‏باشد. ژزیرا با گسترش آگاهی و حضور قشرهای متعدد مردم در صحنه‏های سیاسی و اجتماعی، امكان سلطه آشكار به سادگی وجود ندارد، به علاوه هزینه اداره سرزمین‏های تحت سلطه نیز، روز به روز روبه افزایش می‏باشد. از اینرو سلطه فكری و مشابه سازی فرهنگی و یكپارچه كردن بازار كالا، با عنوان «جهانی شدن، استراتژی دراز مدت نظام سرمایه داری» برای تداوم سلطه انتخاب گردید. گفتمان «جهانی شدن» و به دنبال آن، جهانی كردن یا جهانی سازی ـ كه ارتباط مستقیمی با آینده بشریت دارد ـ جدی‏ترین و مهمترین رویكرد جوامع فرهنگی، سیاسی و اجتماعی مختلف، و از جمله چالش‏های جریان‏های فكری و ایدئولوژیك، در دو دهه اخیر بوده است. لذا قبل از طرح موضوع، توضیح مختصری پیرامون سه مقوله فوق ارائه و در ادامه آن، فرصت‏ها و تهدیدهای اعتقادی و فرهنگی جهانی شدن، بررسی می‏شود. انسان به لحاظ فطری موجودی جهانی است و هر یك از محدودیت‏ها و مرزبندی‏های نژادی، زبانی، قومی و جغرافیایی در واقع قراردادی و ساخته انسان ضعیف و خصلت‏های منفی و جهالت‏های او می‏باشد. قرآن كریم در این زمینه می‏گوید: «یا اَیها الناسُ اِنا خَلقناكُم مِن ذَكر و اُنثی و جَعلناكُم شُعوبا وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ اَكرَمَكُم عِندَاللّهِ أتقاكم إنّ اللّه عَلیمٌ خَبیرٌ». ای مردم! ما شما را از مرد و زن خلق كردیم و شما را در شكل اقوام و قبایل برای شناخت یكدیگر ساماندهی كردیم (كه ملاك ارزش و برتری نیست، زیرا قطعا ملاك برتری از نظر خداوند، تقوای شماست. مسلما خداوند به امور كلی و جزیی عالم می‏باشد.(۲) توحید واقعی، انسان را چند بعدی و زمین و آسمان را برای او و در اختیار او قرار داده است. اسلام نیز به دلیل فطری بودن و هماهنگی با جهان آفرینش طبعا چند بعدی و جهانی می‏باشد، از اینرو بیش از تمامی ادیان ـ حتی ادیان آسمانی دیگر ـ جهانی فكر می‏كند و جهانی عمل می‏كند. در حالی كه غالب ادیان، منطقه‏ای و یا مقطعی بوده‏اند و عملاً قابلیت جهانی شدن و همیشگی بودن را ندارند.

آیات متعددی تبیین كننده این واقعیت می‏باشند كه از جمله آنها عبارتند از:

۱ـ «وَ ما أرْسَلناكَ اِلاّ رَحمَهً لِلعالَمینَ». ای پیامبر! ما تو را به عنوان رسول نفرستادیم، مگر اینكه برای تمامی مردم جهان رحمت باشی.

۲ـ «وَ ما اَرسَلناكَ اِلاّ كافَهًٔ لِلنّاسِ بَشیرا وَ نَذیرا»(۳). ای پیامبر! ما تو را به عنوان رسول نفرستادیم، مگر اینكه برای تمام مردم مأموریت بشارت و انذار و تنبه داری.

۳ـ «وَ كَذلِكَ جَعَلناكُم اُمَّهًٔ وَسطا لِتَكُونُوا شهداء علی الناس وَ یَكُون الرَسُول عَلَیكُم شَهیدا».(۴) و به این ترتیب شما (مسلمانان) را امت وسط (به دور از افراط و تفریط) قرار دادیم، تا شاهد و الگوی تمامی مردم باشید و پیامبر اسوه و شاهد بر شما باشد.

از جمع بندی چنین آیاتی نتیجه‏گیری می‏شود كه جهانی شدن روندی است كه بشر به اقتضای طبع و فطرت خود به سوی آن میل می‏كند. رویكرد به توسعه ارتباطات و مواصلات، رسانه‏ها و سازمان‏های بین‏المللی، بخشی از آثار جهانی شدن است كه به دلیل جهانی بودن انسان به تدریج شكل گرفته است. جهان شمولی اسلام (انترناسیونالیسم) در واقع تحقق شرایط و شكل‏گیری مطلوب جامعه انسانی، در ارتباط با انسان‏های دیگر و نیز تجلی خصلت‏های فطری برای برداشتن موانع تكامل و حركت به سمت كمال و ارتقای وضعیت زندگی ـ نه صرفا توسعه كمّی و مادی می‏باشد، زیرا همه انسانها به لحاظ فطری و عقل سلیم خواهان عدالت، صلح و ارتقای وضعیت و موقعیت خود در جامعه می‏باشند. آنچه باعث تداوم جنگ‏ها، بی‏عدالتی‏ها، تخریب‏ها، ظلم‏ها، واگرایی‏ها می‏شود، وجود خصلت‏های منفی، هوی و هوس‏ها، زیاده‏طلبی‏ها و وجود جهالت و تعصبات كوركورانه و مهار نشده و نبود یا ضعف تقوای الهی است. از این‏رو اسلام با تأكید بر جهانی بودن، الهی بودن و تقوی ـ به عنوان ممیزه انسان با سایر حیوانات ـ زمینه‏های همزیستی، همیاری (تعاون)، وحدت (اعتصام به حبل اللّه) را فراهم می‏كند. آنچه كه در ادبیات سیاسی به نام جهانی شدن گفته می‏شود، در واقع جهانی كردن(۵)، جهانی سازی(۶) و یا غربی‏كردن(۷) جهان و در واقع پروژه نظام سرمایه داری می‏باشد. جهانی شدن پروسه و روندی است كه از ابتدای زندگی اجتماعی انسان آغاز و همچنان ادامه دارد. در چند قرن اخیر، با پیشرفت‏های مادی و صنعتی و گسترش اهداف توسعه طلبانه و تشدید زیاده‏طلبی، شدت و سرعت گرفت. بنابراین دولت‏های بزرگ سرمایه داری بر موج جهانی شدن طبیعی و تدریجی مسلط شدند و ضمن تسریع در جهت بهره‏گیری حداكثر برای سلطه جویی و استثمار بیشتر، آن را از مسیر عادی خود خارج كردند. رویكرد مخالفین جهانی سازی در ارتباط با جنبه‏های مادی و منافع جریان‏های خاصی می‏باشد و ربطی به ابعاد انسانی و ارزشی ندارد. آنان نگران سلطه جهانی سرمایه و تكنولوژی برتر و از دست دادن موقعیت و جایگاه نسبی خود می‏باشند. اگر چه در ظاهر شعارهایی در حمایت از محیط زیست، سوءاستفاده از قدرت، تضعیف بیش از پیش اقتصاد كشورهای عقب مانده و در واقع عقب نگهداشته شده مطرح می‏كنند.لذا امكان همكاری با جریان مخالف جهانی سازی ضعیف و محدود است. زیرا مواضع آنان معطوف به حفاظت از منافع خودشان می‏باشد. اگر چه آمادگی دارند كه دیگران را به صورت نیروی همفكر و همراه در صحنه بین‏المللی به نمایش بگذارند، ولی در عمل اعتنایی به منافع و اهداف جریان‏های خارج از مجموعه خودشان ندارند. به ویژه آنكه جریان ضد جهانی سازی، ضد سلطه و دینی باشد! كشورهای جهان سوم ـ به استثنای بعضی از آنها ـ نیز عملاً به دلایل متعدد و از جمله وابستگیهای سیاسی قادر به مقاومت در مقابل جریان جهانی سازی نیستند و مخالفت‏های آنها برای اقناع افكار عمومی مردمشان و سرپوش گذاشتن بر ماهیت واقعی آنها می‏باشد جریان ضعیفی از مخالفین جهانی سازی نگران تشدید فاصله غنی و فقیر، از بین رفتن منابع و منافع كشورهای ضعیف و به اصطلاح توسعه نیافته و از بین رفتن هویت فرهنگی و ملی است. مؤلفه‏های جهانی سازی وجود سازمان‏های بین‏المللی، كه غالبا تحت سلطه قدرت‏های استكباری قرار دارند، رسانه‏های متعدد و متنوع بین‏المللی با امكانات و تجهیزات مدرن، دولت‏های ضعیفی كه در جهت تحقق اهداف جریان مزبور بستر سازی می‏كنند.

---