کتاب خوان های کوچک

از هر زمانی که کودک به مهدکودک یا مراکز پیش دبستانی می رود تا سال سوم ابتدایی, آموزش خواندن را شروع می کند

از هر زمانی که کودک به مهدکودک یا مراکز پیش دبستانی می‌رود تا سال سوم ابتدایی، آموزش خواندن را شروع می‌کند. مربیان مهدکودک، معلم‌ها و پدر و مادر نقش مهمی در آموزش خواندن و نوشتن کودک دارند.

به طور معمول کودکان در سن ۷ سالگی و با آغاز دوران ابتدایی خواندن حروف الفبا را می‌آموزند. اما بعضی از پدرومادرها تمایل دارند این آموزش را زودتر شروع کنند و اگر استعداد و توانایی را در کودک ببینند از همان سال‌های اول زندگی کودک تلاش می‌کنند کودک را با حروف الفبا و کلمات آشنا کنند.

تحقیقات بسیاری نشان داده‌اند که کودکی که داستان‌ها و قصه‌ها را فقط شنیده است اطلاعات و دانش گسترده‌تری دارد تا کودکی که تلاش کرده است کلمات و جملات را بخواند. در واقع کودکی که به داستان‌ها گوش داده است معنای کلمات و جملات را بهتر درک می‌کند تا کودکی که مجبور شده است همان کلمات را بخواند.

به همین ترتیب بلند خواندن یک قصه یا یک شعر تاثیر مثبت روانی بیشتری بر کودک می‌گذارد و او تاکید کلمات و معنای آنها را در موقعیت‌های مختلف می‌شناسد و به کودک کمک می‌کند تا مفاهیم داستانی را بهتر تصویرسازی کند و به آنها فکر کند.

کودک شما از همان دوران خردسالی خواندن را درک می‌کند اگرچه او حروف و کلمات را نمی‌شناسد اما به خوبی درک می‌کند که آنچه در صفحات کتاب نقش بسته است کلمات معنی دار است. شاید لازم باشد کمی بیشتر درباره روند پیشرفت خواندن کودکتان بدانید:

● خواندن از مهد کودک تا آموزش ابتدایی

▪ مهدکودک: اگر کودکتان را در سنین ۳تا ۶سالگی به مهدکودک بفرستید روند آموزش خواندن را آغاز می‌کنید. آنها در این دوران و از طریق آموزش‌های مربیانشان می‌توانند برخی از حروف، شکل نوشتاری اعداد و نام خودشان را بخوانند. آنها حروف صدادار، ریتم‌ها و برخی از کلمات ساده را می‌شناسند. شاید کودکتان بتواند جملات ساده را نیز بخواند.

▪ سال اول مدرسه:یک کودک در پایان سال تحصیلی اول باید بتواند بخوبی حروف الفبا را بخواند. کلمات را بنویسد و از روی یک متن ساده بخواند. او باید حروف صدادار، هجاها و آواها را بشناسد معنی کلمات ساده را بداند. اگر کودکتان درست آموزش دیده باشد می‌تواند یک کتاب داستان ساده را به تنهایی و بدون اشتباه بخواند.

▪ سال‌های دوم و سوم ابتدایی:در این سال‌ها کودک با کلمات سخت تر، نحوه نگارش آنها و معانی آنها آشنا می‌شود و با آواها و تفاوت حروف و نوع نگارش آنها را بهتر درک می‌کند و آنها را توسعه می‌دهد. شما می‌توانید کتاب‌های مناسبی در اختیار کودکتان قرار بدهید و از او بخواهید معانی کلمات و جملات را جستجو کند و از روی متن‌ها بلند بخواند.

اگر شما در هریک از مراحل آموزش خواندن و نوشتن کودکتان نگرانی دارید باید آنرا جدی بگیرید. اگر احساس می‌کنید او متناسب با آموزش‌هایش پیش نمی‌رود با معلم، مربی، مشاور و یا یک پزشک مشورت کنید. کودکی که نمی‌تواند خوب بخواند ممکن است دچار ناتوانی‌هایی در زمینه خواندن مثل نارساخوانی باشد. هیچ کودکی در این مرحله متوقف نمی‌شود و با کمک‌ها و حمایت‌های روانی می‌تواند از این بحران خارج شود.

● تشویق به خواندن

بعضی از کودکان بخاطر تربیت و یا گرایشی درونی شوق زیادی برای خواندن دارند. اگردر کودکتان چنین شور و انگیزه‌ای می‌بینید فرصت‌های بیشتر خواندن را فراهم کنید. کتاب‌های بیشتری در اختیار کودکتان بگذارید. چنین کودکی به شما این امکان را می‌دهد تا او را با کتاب‌های سخت‌تر محک بزنید. شما می‌توانید علاوه بر کتاب‌هایی که متناسب با سن و توانایی کودک است کتاب‌هایی سطح بالاتر نیز تهیه کنید و از او بخواهید توانایی اش را در مطالعه کتاب با این نوع از کتاب‌ها بالا ببرد. با این روش او این فرصت را پیدا می‌کند تا اطلاعات بیشتری را به هر میزان که خودش می‌خواهد به دست بیاورد.

به علایق کودکتان توجه کنید. اگر او شخصیت جستجوگری داشته باشد شاید از شما بخواهد تا کتاب‌هایی با موضوعات علمی و داستان‌های تخیلی تهیه کنید و اگر ذوق ادبی داشته باشد شما می‌توانید او را با سبک‌های ادبی و انواع شعر و نثر آشنا کنید. همیشه یک گام جلوتر را به او نشان بدهید. اگر او به شعر علاقه نشان می‌دهد علاوه بر شعرها و ترانه‌های کودکانه او را با اشعار ساده شعرای بزرگ آشنا کنید. اگر او به کاوش‌های علمی مثلا در زمینه حیات وحش علاقه‌مند است شما می‌توانید کتاب‌هایی در زمینه آشنایی با کاوش‌های طبیعت تهیه کنید.

درباره کتاب‌هایی که کودک خوانده است با او صحبت کنید و دریافت‌هایش را بسنجید. کودک را تشویق کنید تا همه مجموعه کتاب‌های دنباله‌دار را بخواند. حتی می‌توانید برای تقویت مهارت نوشتن از او بخواهید تا خلاصه‌ای از محتوای کتاب را یادداشت کند.

کتاب‌هایی که کودک ممکن است به آنها علاقه داشته باشد:

یک کودک کتاب خوان معمولا به این موضوعات علاقه‌مند است. کتاب‌هایی با این موضوعات را در سبد خرید کودکتان قرار بدهید:

▪ بیوگرافی افراد مشهور و نامدار

▪ کتاب‌هایی درباره نیازهای شخصی خودش

▪ کتاب‌های آموزشی و تقویت مهارت‌های خواندن و نوشتن و یا مثل کتاب‌های تمرین خط یا نقاشی

● داستان‌های تخیلی، افسانه‌ها

کی و چگونه؟

اگر می‌خواهید کودکتان را در ارتباط دائم با کتاب‌ها قرار بدهید باید برای آن برنامه داشته باشید. کودک پیش دبستانی فرصت زیادی برای مطالعه دارد. گاهی به او پیشنهاد بدهید تا برایش کتاب بخوانید و درمواقعی اجازه بدهید خودش تصمیم بگیرد کی و چه کتابی را بخوانید. علاوه براین یک برنامه روزانه کتاب خوانی در ذهن کودک نظم ایجاد می‌کند. مثلا هرروز بعدازظهر، قبل ازخواب نیمروزی برایش کتاب بخوانید.

کودک دبستانی زمان زیادی را صرف فعالیت‌های مدرسه می‌کند و ممکن است نتواند هرزمان که می‌خواهد کتاب بخواند. شما می‌توانید زمانی را برای کودک طراحی کنید که او بدون خستگی و یا بازماندن از درس‌هایش مطالعه کند. پیش از خواب می‌تواند یک زمان مناسب برای مطالعه باشد. روزهای تعطیل، تابستان‌ها و مواقعی که او به دلیل بیماری نمی‌تواند به مدرسه برود فرصت‌های مناسبی برای مطالعه هستند.

● وقتی باهم داستان می‌خوانید

▪ برای کتاب خوانی یک برنامه همیشگی و خاص داشته باشید. هرروز برای کودک کتاب بخوانید. حتی اگر برای چند دقیقه کوتاه باشد. این روش برای علاقه‌مند کردن کودکتان بسیار مهم است زیرا او مطالعه را به عنوان یک عادت همیشگی باور می‌کند و بعد از مدتی از شما خواهد خواست تا در ساعات مشخصی او را در خواندن کتاب همراهی کنید.

▪ مکان مناسبی را برای کتاب خواندن فراهم کنید. مثلا روی یک مبل خاص و یا در رختخواب فرزندتان برایش کتاب بخوانید.

▪ از کودکتان بپرسید که دوست دارد چه کتابی را بخواند.

▪ اگر شما داستان را می‌خوانید آن را با شوروهیجان بخوانید و اگر خودش داستانی را برایتان می‌خواند به او بیاموزید چگونه آن را با اشتیاق و هیجان بخواند.

▪ کودک را تشویق کنید تا کتاب را خودش برای شما بخواند. حتی اگر خواندن بلد نیست هرآنچه به یادش مانده را برایتان تعریف کند و یا اگر دایره واژگانش محدود است باهمان دانش محدود تلاش کند تا عبارات را بخواند. این روش تمرینی برای توسعه خواندن کودک است.

▪ بالا بردن صدا کودک را سرگرم و مشتاق شنیدن داستان می‌کند. تند تند کتاب را نخوانید. کمی با آرامش و تامل بخوانید و مطمئن شوید کودک داستان را متوجه شده است. نگذارید کودک احساس کند که شما می‌خواهید او را از سرخود باز کنید.

▪ اگر کودکتان تلفظ صحیح یک کلمه را نمی‌داند از او بخواهید تا بدون توجه به آن باقی متن را بخواند و درپایان او را تشویق کنید تا دوباره آن کلمه را بخواند. کودکی که دوست دارد به تنهایی از روی یک متن بخواند از اینکه شما او را مرتب تصحیح کنید خشمگین می‌شود و ممکن است به مرور زمان انگیزه‌اش را برای خواندن ازدست بدهد. به جای اینکه کودک را اصلاح کنید او را تشویق کنید چندین بار کلمه را تکرار کند و در نهایت خودش معنا و نحوه تلفظ درست را پیدا کند.

▪ یک کتاب را بارها برای کودکتان بخوانید و یا از او بخواهید تا برای شما بخواند.

▪ اگر یک داستان طولانی را برای کودکتان می‌خوانید مطمئن شوید که او آن را فهمیده است. در حین خواندن کتاب از کودک بپرسید که چه اتفاقاتی در روند داستان افتاده است. همین که او بخشی از داستان را برای شما تعریف کند او را در توجه دقیق‌تر به داستان تشویق می‌کند.

▪ اگر او بخشی از داستان را هیجان انگیز و جالب می‌داند چندین بار آن را برایش بخوانید.

▪ حتی اگر کودکتان خواندن نمی‌داند ازاو بخواهید تا بخشی از داستان را برایتان تعریف کند و یا برایتان بخواند.

▪ اگر بخشی از داستان کودک را ناراحت می‌کند آن را نخوانید.

▪ نظر کودک را درباره شخصیت‌های داستانی، رفتارها و عملکردشان بپرسید و اجازه بدهید تا او تصورات و برداشتش را ازآنها برای شما بیان کند. از او بپرسید در شرایطی مشابه چگونه رفتار می‌کرد؟

▪ نظر خودتان را درباره داستان مطرح کنید. اجازه بدهید تا او با نظرات و رویکردهای دیگر آشناشود و به آنها فکرکند.

▪ سعی کنید ارتباطی بین داستان و واقعیت‌های زندگی خودتان و دوستانتان برقرار کنید تا کودک درک بهتری از داستان پیدا کند و برای داستان‌ها ارزش قایل شود.

▪ از کودک بخواهید تا کتاب را نقد کند. آیا ضعفی در داستان پردازی می‌بیند؟آیا موضوع داستان را جالب می‌داند؟آیا فرازو نشیب‌های داستان را دوست داشته است آیا آن را باور می‌کند؟

● فرصت‌هایی برای خواندن

▪ از هر فرصتی برای تشویق کودکتان به خواندن بهره ببرید. اگر می‌خواهید مهارت خواندن را در کودکتان پرورش بدهید باید او را با متون مختلف آشنا کنید. فقط خواندن کتاب داستان و شعر و ترانه کافی نیست روش‌های دیگری را نیز امتحان کنید. کودکتان را تشویق کنید که یک دستور آشپزی را برایتان بخواند. به او اجازه بدهید تا دستورالعمل یک وسیله را برایتان بخواند. یک آگهی را در روزنامه بخواند و از روی نقشه مسیرها را پیدا کند.

▪ یک لغت نامه تهیه کنید و از او بخواهید تا معانی کلماتی که نمی‌داند را درآن پیداکند. دانشنامه‌ها نیز برای کودکان بسیار جذاب هستند. کودکتان می‌تواند پاسخ بسیاری از پرسش‌هایش را در دانشنامه‌ها جستجو کند.

▪ او را عضو کتابخانه محلی کنید و اجازه بدهید تا کتاب‌های مورد علاقه اش را در کتاب خانه جستجو کند.

▪ وقتی کودک بزرگتر می‌شود به طور طبیعی از شما فاصله می‌گیرد خواندن مشترک یک کتاب، به شما این امکان را می‌دهد تا ارتباط صمیمانه را با فرزندتان حفظ کنید. نظراتتان را با او مطرح کنید و میزان درک او را از حقایق بهتر بشناسید.

▪ برای کودک کتاب‌های متنوع بخوانید. هم او را با افسانه‌ها آشنا کنید و هم از داستان‌های تخیلی و واقعی چیزهایی بخوانید. شعر و ترانه را دست کم نگیرید و او را تشویق کنید تا اشعار و ترانه‌ها را حفظ کند.

دکتر مهشید چایچی