هویت جنسی افراد از چه زمانی و چگونه شکل می گیرد

نتایج مطالعه ها و پژوهش ها نشان می دهد هویت جنسی, محصول عوامل بیولوژیک و یادگیری اجتماعی است اعتقاد بر این است که نوزاد انسان نوزاد طبیعی در بدو تولد از نظر روانی جنسی, ماهیتی خنثی دارد

نتایج مطالعه‌ها و پژوهش‌ها نشان می‌دهد هویت جنسی، محصول عوامل بیولوژیک و یادگیری اجتماعی است. اعتقاد بر این است که نوزاد انسان (نوزاد طبیعی) در بدو تولد از نظر روانی جنسی، ماهیتی خنثی دارد...

همچنین براساس نتایج مطالعه‌ها، نوزاد انسان دارای یک ساختار پیچیده فیزیولوژیکی است که وی را مستعد می‌کند در تعامل با محیط اجتماعی‌اش (شامل الگوها و نقش‌های اجتماعی و فرهنگی) الگوی رفتاری زنانه یا مردانه داشته باشد. با این حال مطالعه‌های اندکی وجود دارند که معتقدند هویت جنسی انسان اساسا پایه فیزیولوژیک دارد. شواهد محکمی هم وجود دارد که نشان می‌دهد تجربه‌هایی که در زندگی به دست می‌آوریم، نقش بسیار مهمی در طرز تفکر ما درباره خودمان دارند؛ صرف‌نظر از اینکه از لحاظ فیزیولوژیک مرد یا زن هستیم.

با وجود تفاوت در نظریه‌های مختلف دو نیروی قوی فیزیولوژیکی و یادگیری اجتماعی در تعامل با یکدیگر، به شکل‌گیری هویت جنسی کمک می‌کند. این مساله به‌خصوص زمانی معنا پیدا می‌کند که در جوامع مختلف، شاهد به دنیا آمدن کودکانی هستیم که اندام جنسی بیرونی‌شان کاملا مبهم است ولی یاد می‌گیرند نقش جنسی خاصی را در جامعه ایفا کنند یا کودکانی را می‌بینیم که با وجود اینکه اندام‌های جنسی زنانه یا مردانه مشخص و کاملی دارند، در عمل هویت جنسی متضادی را می‌پذیرند.

هویت جنسی و جهت‌گیری جنسی

بیشتر مردم تفاوت بین هویت جنسی و جهت‌گیری جنسی را نمی‌دانند. اگر بخواهیم به زبان ساده بگوییم، «هویت جنسی» یعنی اینکه ما که هستیم (احساس ما از زن یا مرد بودنمان یا حالت‌های بینابینی) و «جهت‌گیری جنسی» یعنی اینکه از نظر عاطفی و جنسی جذب کدام‌یک از جنس‌ها می‌شویم. همانطور که گفته شد، هویت جنسی نقشی تعیین‌کننده در رفتارهای جنسی در آینده خواهد داشت. جهت‌گیری جنسی به‌عنوان مسیری برای فعالیت‌های جنسی، در آینده به شدت تحت‌تاثیر هویت جنسی قرار دارد و معمولا انتظار می‌رود فردی که از نظر زیست‌شناختی، روانی و اجتماعی هویت جنسی مردانه یا زنانه مشخصی دارد، جذب فردی از جنس مخالف شود. در این صورت به اصطلاح گفته می‌شود وی فردی «دگرجنس‌خواه» است. به دلایل مختلف افراد ممکن است جهت‌گیری‌های دیگری نیز داشته باشند. مثلا فردی که از هویت جنسی خود ناراضی است و در واقع تصور می‌کند مردی است در کالبد یک زن یا زنی است در کالبد یک مرد، احتمالا نمی‌تواند جذب فردی شود که از نظر فیزیولوژیک جنس مخالف وی است. چنین فردی در ظاهر جذب فردی از جنس خود می‌شود؛ مثلا زنی که احساس می‌کند با وجود ظاهر زنانه و اندام‌های جنسی زنانه کامل، مرد است، به دلیل داشتن ویژگی‌های روانی و اجتماعی مردانه، نمی‌تواند جذب مردان شود و به همجنس خود جذب می‌شود. چنین افرادی از جنسیت خود ناراضی هستند و ممکن است به تغییر جنسیت رو بیاورند و زندگی جنسی متفاوتی را شروع کنند. همچنین افرادی که هویت جنسی مشخصی ندارند یا با اندام‌های جنسی نامشخص یا حتی با اندام‌های جنسی متضاد به دنیا می‌آیند (مردی با اندام جنسی زنانه یا زنی با اندام جنسی مردانه)، جهت‌گیری جنسی متفاوتی پیدا خواهند کرد. هویت جنسی ما چه از نظر فیزیولوژیکی و چه از نظر روانی/اجتماعی در این جهت‌گیری‌ها موثر هستند، به‌خصوص در مورد افرادی که «اختلال هویت جنسی» دارند.

اختلال هویت جنسی

اختلال هویت جنسی به حالتی گفته می‌شود که بین جنسیت پذیرفته‌شده فرد با هویت جنسی وی، تضاد و مغایرت ایجاد می‌شود. افرادی که دارای اختلال هویت جنسی هستند، از جنسیتی که دارند، احساس ناراحتی و نارضایتی دارند و مثلا تصور می‌کنند زنی در قالب مرد هستند یا مردی در قالب زن. همین احساسات باعث می‌شود دوست داشته باشند مانند جنس مخالف رفتار کنند، مانند آنها لباس بپوشند و در فعالیت‌های اجتماعی و... مشارکت داشته باشند. این قبیل احساسات حتی اگر فرد اندام‌های جنسی مردانه یا زنانه‌ای داشته باشد، باز هم به قوت خود باقی می‌ماند. جهت‌گیری جنسی این افراد به دلیل تصوری که در مورد هویت جنسی خود دارند نیز متفاوت خواهد بود. این قبیل افراد همانطور که رفتارهای جنس مخالف را نشان می‌دهند، رفتارهای جنسی متفاوتی را نیز بروز خواهند داد. این قبیل افراد حتی ممکن است با همان هویت جنسی که از آن رضایت ندارند، ازدواج کنند و تازه این شروع مشکلات ارتباطی بین آنها و همسرشان خواهد بود، گویی دو فرد از یک جنس با هم ازدواج کرده‌اند.

این اختلال شیوع زیادی ندارد و شیوع آن در مردان بیشتر از زنان است. براساس آمارها، از هر ۱۲ هزار مرد، یک نفر و از هر ۳۰ هزار زن یک زن، ممکن است به این اختلال مبتلا باشد. به‌علاوه، در بین کودکان نیز براساس آخرین آمارها و گزارش‌های والدین، ۵/۱ درصد پسران و ۵/۳ درصد دختران دوست دارند از جنس مخالف باشند و رفتارهای جنس مخالف را نشان می‌دهند بنابراین به نظر می‌رسد شیوع آن در کودکان دختر بیشتر شده است.

علل موثر در بروز اختلال هویت جنسی

اختلال هویت جنسی می‌تواند علل متعددی مانند دلایل ژنتیکی، علل عصبی/زیستی و علل اجتماعی و روان‌شناختی داشته باشد. مطالعه‌ها نشان داده است ژنتیک تا حدودی می‌تواند بر شکل‌گیری این اختلال موثر باشد. علاوه بر این، مطالعه‌های دیگری که عوامل زیست‌شناختی را بررسی می‌کنند، ثابت کرده‌اند سطح هورمون‌ها در دوران بزرگسالی و بارداری می‌تواند یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار در ایجاد این اختلال باشد. مثلا محققان معتقدند فرزندان مادرانی که در دوران بارداری هورمون جنسی مصرف می‌کنند، بیشتر رفتارهای متضاد با جنسیتشان نشان می‌دهند. به‌علاوه مطالعه‌های اخیر نشان‌دهنده تفاوت در نوع عملکرد مغز افراد گروه طبیعی و افراد دارای اختلال هویت جنسی است. این مطالعه‌ها نشان می‌دهند جریان خون در قسمت قشر کمربندی قدامی مغز در افراد دارای اختلال هویت جنسی پایین‌تر از گروه کنترل (فاقد اختلال هویت جنسی) است.

در نهایت، عوامل اجتماعی و روان‌شناختی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار در نظر گرفته می‌شوند. تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی در جوامع مختلف و میزان پذیرفتن یا رد رفتارهای مبتنی بر نقش جنسی در جوامع می‌تواند در این زمینه نقش مهمی داشته باشد. مثلا گزارش‌ها و پژوهش‌ها نشان می‌دهد نوع واکنش خانواده‌ها به داشتن رفتارهای متضاد با جنس ظاهری فرزندانشان ممکن است در این زمینه نقش داشته باشد. والدینی که رفتارهای پسرانه دخترشان یا رفتارهای دخترانه پسرشان را منع نمی‌کنند، ممکن است ناخواسته به تقویت و پذیرش این قبیل رفتارها در فرزندان خود کمک کنند.

دکتر غلامحسین قائدی

روان‌پزشک، دانشیار دانشگاه شاهد و عضو گروه پژوهشی خانواده و سلامت جنسی