کرسی طلای سیاه

صنعت نفت ایران شدیدترین تغییرات مدیریتی خود را طی دهه های اخیر تجربه می کند و با شرایط ویژه ای روبه رو است

● چالش‌های مهم نفتی

صنعت نفت ایران شدیدترین تغییرات مدیریتی خود را طی دهه‌های اخیر تجربه می‌کند و با شرایط ویژه‌ای روبه‌رو است. بسیاری از مخازن عمده نفت ایران در شمار مخازن سالخورده قرار دارند که نیمه دوم عمر خود را پشت سر می‌گذارند و نیاز شدیدی به اجرای طرح‌هایی برای حفظ و نگهداری تولید از طریق حفظ فشار مخزن با تزریق گاز و سرمایه گذاری در این بخش دارند.

تزریق گاز به مخازن یکی از راه‌های نگهداری مخزن و حفظ فشار داخلی آن است و بر این اساس، در برنامه چهارم توسعه مقرر شده بود روزانه ۲۳۰ میلیون متر مکعب گاز به مخازن تزریق شود. اما روند فزاینده مصرف داخلی از یک سو و عدم توسعه مخازن گازی از سوی دیگر موجب شده تزریق به مخازن هیچ گاه از ۷۰ میلیون متر مکعب در روز بیشتر نشود. از سوی دیگر، مخازن مشترک نفت و گاز ایران در معرض رقابت شدید و برداشت غیرصیانتی از سوی همسایگانی‌اند که آخرین تکنولوژی‌های روز دنیا را برای ازدیاد برداشت از مخازن مشترک به کار گرفته‌اند. رشد روز افزون مصرف داخلی هم عملاً موجب شده صنعت نفت ما تابع محض تقاضای مصرفی انرژی در جامعه باشد.

محدودیت‌های ناشی از تحریم‌های غربی که به صورتی هوشمند، صنعت نفت را در مرکز توجه قرار داده‌اند به عاملی دیگر برای ایجاد فشار به صنعت نفت کشور تبدیل شده‌اند. از این زاویه باید گفت تحریم‌ها دسترسی صنعت نفت را به ۳ عامل سرمایه، تجهیزات و ماشین آلات و تکنولوژی روز با محدودیت مواجه کرده‌اند و از این طریق، امکان برنامه ریزی را برای توسعه زیرساخت‌های اکتشاف، تولید، پالایش و انتقال نفت و گاز طبیعی با محدودیت مواجه ساخته‌اند.

به این مجموعه مشکلات باید بی‌ثباتی ناشی از تغییرات پی در پی و گسترده را در صنعت نفت افزود. تغییر هر وزیر عملاً به معنای تغییر طیف گسترده‌ای از مدیران ارشد صنعت و یا حداقل عدم اطمینان از شرایط موجود است، در حالی که سیاست گذاری در حوزه نفت با توجه به ماهیت این صنعت، نیازمند آرامش و ثبات افراد و همچنین سیاست‌های کلان ملی و بخشی است.

نکته مهمتر آن است که در کل نباید به سادگی از کنار موضوع ورود افراد غیرمتخصص سایر دستگاه‌ها به بدنه مدیریت نفت گذشت. صنعت نفت، مسؤول تأمین بیش از ۸۰ درصد درآمدهای ارزی کشور است. علاوه بر این، طرح انحلال وزارت نفت و ادغام آن در وزارت نیرو از دیگر تحولاتی است که شوک قابل توجهی را در روند فعالیت‌های صنعت نفت ایجاد کرده است. صنعت نفت تأمین کننده بیش از ۹۵ درصد انرژی اولیه مورد نیاز برای تولید برق کشور است. تمامی نیروگاه‌های غیرآبی موجود در کشور، سوخت اولیه خود را از صنعت نفت دریافت می‌کنند و سهم نیروگاه‌های آبی در تأمین مجموع انرژی مصرفی اولیه کشور، کمتر از یک درصد است. با در نظر گرفتن این شرایط، طرح دولت در انحلال وزارت نفت و ادغام آن در وزارت نیرو، علاوه بر شگفتی کارشناسان، سؤالات بسیاری را در خصوص دلایل این اقدام ایجاد کرده است.

بر اساس آمارهای ارایه شده، با وجود تکالیف مقرر در برنامه چهارم توسعه که دستیابی به تولید ۵ میلیون بشکه نفت را در روز به عنوان محور برنامه‌های نفت تعیین کرده بود، عملکرد صنعت در این حوزه نشان می‌دهد تولید امروز نفت نه تنها به سطوح یاد شده نرسیده، بلکه حتی کمتر از سال‌های آغازین برنامه چهارم توسعه است. کُندی در پیشرفت طرح‌ها و بروز حوادث عملیاتی متعدد در این بخش هم از دیگر پیامدهای بی‌ثباتی مدیریت ارشد صنعت نفت است.

فراموش نکنیم که وزارت نفت، مسؤولیت ۴ شرکت بزرگ را بر عهده دارد؛ شرکت‌هایی در حد و اندازه شرکت ملی نفت که عنوان دومین شرکت بزرگ نفت و همچنین گاز دنیا را از حیث ذخایر با خود یدک می‌کشند. بد نیست بدانید گسترده‌ترین شبکه خطوط انتقال نفت و گاز خاورمیانه و چهارمین شبکه سراسری انتقال گاز دنیا توسط شرکت ملی گاز ایران بهره برداری می‌شود و این شرکت، دومین ظرفیت پالایشگاهی منطقه را با برخورداری از ۹ پالایشگاه و پالایش ۷/۱ میلیون بشکه در روز در اختیار دارد. همین عوامل، نشان از مسؤولیت خطیری دارند که رهبر این وزارتخانه به دوش می‌کشد.

به اهداف توجه کنیم

محدودیت‌های متعدد داخلی و خارجی که صنعت نفت ایران طی ماه‌ها و سال‌های اخیر با آنها روبه‌رو بوده، نقش مدیران کار آزموده و حرفه‌ای را در اداره امور و فعالیت‌های این صنعت روز به روز پُررنگ‌تر کرده‌اند. اما سهم تغییرات مدیریتی در پیشبرد ناکارآمد اهداف و فعالیت‌های این صنعت بین‌المللی در سال‌های اخیر کم نبوده است. تجارب این سال‌های مدیریت نفت ایران نشان داده‌اند مدیران غیرنفتی از شانس چندانی در اشراف به فعالیت‌های این صنعت فوق تخصصی برخوردار نبوده‌اند. برای درک این مسأله کافی است به دورانی از صنعت نفت رجوع کنیم که ثبات مدیریتی، عامل اصلی موفقیت آن بوده و هیچ گاه در دوره‌های ناآرام مدیریتی تکرار نشده است.