مروری بر کتاب «عرق ریزان روح» نوشته جمال میرصادقی

سینما، تئاتر یا ادبیات؛ فرقی نمی کند. اغلب در حاشیه نشست ها و جلساتی که پیرامون این حوزه ها برگزار می شود، افرادی هستند که نوشتن یا فیلم ساختن را شروع کرده اند و احتیاج دارند …

سینما، تئاتر یا ادبیات؛ فرقی نمی کند. اغلب در حاشیه نشست ها و جلساتی که پیرامون این حوزه ها برگزار می شود، افرادی هستند که نوشتن یا فیلم ساختن را شروع کرده اند و احتیاج دارند یکی که خسته آن راه است، دست شان را بگیرد یا دست کم به کارشان توجه کند و آنقدری که لازم دارند، به آنها رهنمود بدهد. پیشکسوت های این چند حوزه نیز یا با رویی گشاده تجربه های خود را در اختیار جوان ترها می گذارند یا آنقدر خسته هستند که توان یا وقت این کار را ندارند. علاوه بر این پای گفت وگو با داستان نویسان جوان که می نشینی، وقتی از مسیری که طی کرده اند تا به چاپ نخستین مجموعه یا رمان شان رسیده اند می پرسی، اغلب از جلساتی حرف می زنند که به طور رسمی یا خصوصی برگزار شده و در آنها نویسنده ها داستان هایشان را خوانده اند، ایرادهای قلم یکدیگر را گرفته اند یا در حضور نویسنده یی بوده اند که داستان هایشان را شنیده و توصیه هایی به آنها کرده. خیلی از نویسندگان تازه کار این گونه جلسات را راهگشا می دانند و به عنوان تجربه یی شیرین و مفید از آن یاد می کنند.

«عرق ریزان روح» برای آنها که دستی در نوشتن دارند یا دغدغه داستان نویسی همیشه همراه شان بوده، ترکیب آشنایی است که حالا عنوان تازه ترین کتاب جمال میرصادقی را یدک می کشد. این کتاب که به تازگی نشر نیلوفر آن را منتشر کرده، توصیه هایی است به نویسنده های جوان که تازه پا به وادی داستان نویسی گذاشته اند.

جمال میرصادقی در ۵۱ فصل هر آنچه را که گمان می کرده می تواند به قلم نویسنده جوان کمک کند، با حوصله توضیح داده است؛ از شناخت داستان، حادثه در داستان، ماندگاری اثر و توصیف حادثه های جالب گرفته تا داستان نویس و مخاطب هایش، نویسندگان و منتقدان، شهرت و رویای نوشتن. او در مقدمه اش درباره این کتاب نوشته؛ «توصیه هایی که در این کتاب آمده، متنوع و رنگارنگ است. بسیاری از آنها توصیه های نویسنده های بزرگ است و بعضی هایشان هم حاصل تجربه های من در نویسندگی است و امیدوارم نویسنده های جوان را در آغاز کارشان یاری کند... توصیه هایی که در این کتاب جمع آمده، گاهی کوتاه شده یا تغییر و تفصیل یافته از نوشته های قبلی من است و بسیاری هم تازه و برای اولین بار گردآوری شده است... این توصیه ها بیشتر بر محور ضابطه های پیش مدرن و مدرن گرد آمده و ممکن است بعضی از آنها از نظر پسامدرنیست ها رد شده باشد، اما باز هم بر آنها تاکید و اصرار دارم، چون پسامدرنیسم هنوز در مرحله تجربه است، حال آنکه جنبش های پیش مدرن و مدرن امتحان خود را پس داده اند و شاهکارهایی ادبی با اصول و ضابطه های آنها آفریده شده اند.»

نویسنده فصل های متنوع کتاب را مختصر و مفید نوشته، در برخی از آنها گاه از تجربه های خودش در داستان نویسی نقل کرده و گاه نام نویسنده های بزرگ جهان را می بینیم که از آنها نقل قول شده است. با مرور عنوان فصل های کتاب متوجه می شویم میرصادقی سعی کرده تمام مشکلاتی را که یک نویسنده جوان ممکن است با آنها روبه رو شود، در نظر بگیرد و درباره آنها اندکی بنویسد. ترتیب فصل ها هم گویای همین نکته است که نویسنده جوان از آن ابتدا که قلم را روی کاغذ می گذارد و با مشکل کاغذ سفید روبه رو می شود می تواند به این کتاب مراجعه کند تا زمانی که داستانش پرفروش شده و نویسنده را به شهرت رسانده. نثر میرصادقی برای این توصیه ها نثری است ساده و روان، هرچند در برخی فصل ها با جملات و فعل های امری از قالب توصیه خارج شده و به دستورالعمل میل می کند. برای مثال «از انتخاب موضوع های استثنایی، ضدانسانی، عقده انگیز و مهجور و تکراری پرهیز کنید». (ص ۷۱) یا «سعی کنید بیش از اندازه به مصیبت ها و غم ها و آدم های دلتنگ و افسرده و اوضاع و احوال ناهنجار و نابسامان زندگی آنها نپردازید». (ص ۱۶۸)

علاوه بر این توصیه ها، در پایان «عرق ریزان روح» واژه نامه اصطلاحات ادبیات داستانی در ۲۳ صفحه گرد آوری شده که در آن می توان برخی واژه های رایج را به همراه معنی شان مطالعه کرد. زیر عنوان هر یک از این واژه ها نویسنده توضیح مفصلی درباره آنها داده است. «عرق ریزان روح» می تواند برای نویسنده های جوان راهگشا باشد، هرچند میرصادقی کتابش را منحصر به این دسته نکرده؛ «گرچه این کتاب خطابش بیشتر با نویسنده های جوان است، بر شناخت خواننده ها و داستان دوستان نیز می افزاید و لذت خواندن آنها را بیشتر می کند. همچنین شاید بتواند مدرس های داستان نویسی را در تدریس شان یاری دهد.»

مریم مهتدی