بالاتر از سیاهی

اعتیاد معضلی جهانی است و اكثر جوامع كم و بیش با چنین معضلی دست به گریبانند گرچه برای كسانی كه آن را در سطح جامعه ترویج می كنند و یا از آن استفاده می كنند و با نام «معتاد» شناخته می شوند مجازات هایی وجود دارد, ولی روز به روز دامنه اعتیاد وسیع تر شده و قشر بیشتری از جمعیت جهان را تهدید می كند

از زمانی كه معضلی به نام «اعتیاد» جامعه را با چالش مواجه ساخت و جوامع دریافتند كه اعتیاد خانمانسوز است و معتاد انگل جامعه، استفاده از آن ممنوع و برای كسانی كه به هر نوعی با آن در ارتباط هستند- چه از آن استفاده می كنند و چه آن را برای كسانی كه استفاده می كنند تهیه می كنند- مجازات هایی در نظر گرفته شد. هدف نهایی همه این اقدامات نیز این بود كه جامعه ای سالم و عاری از مواد مخدر به وجود آید و انسان ها در دام این بلای خانمانسوز گرفتار نشوند. با همه این اقدامات آنچه را كه در عالم واقع شاهد آن هستیم، چیز دیگری است.

اعتیاد معضلی جهانی است و اكثر جوامع كم و بیش با چنین معضلی دست به گریبانند گرچه برای كسانی كه آن را در سطح جامعه ترویج می كنند و یا از آن استفاده می كنند و با نام «معتاد» شناخته می شوند مجازات هایی وجود دارد، ولی روز به روز دامنه اعتیاد وسیع تر شده و قشر بیشتری از جمعیت جهان را تهدید می كند. كشور ما كه در مسیر ترانزیت مواد مخدر قرار دارد نسبت به كشورهایی كه در فاصله دورتری از مركز تولید آن قرار دارند آسیب پذیرتر است. ایران به لحاظ جغرافیایی همسایه بزرگترین كشور تولید كننده خشخاش و مخدرهای طبیعی است كه به طور متوسط سالانه حدود ۵ هزار تن مواد مخدر تولید می كند و سرمایه گذاری ای كه ایران در راه مبارزه با مواد مخدر در طی سال های بعد از انقلاب انجام داده از بسیاری كشورها بیشتر بوده است. طی این سال ها سهم ایران در مبارزه با باندهای مافیایی قاچاق مواد مخدر به شهادت رسیدن حدود ۴ هزار نفر از بهترین جوانان كشورمان بوده است، با این حال و مبارزه پیگیر با عوامل توزیع كننده مواد مخدر در طی سالیان گذشته،مصرف انواع مواد مخدر در ایران رشد روزافزونی داشته است. از سال ۵۶ تا ۸۰ تعداد معتادان كشور سیر صعودی داشته و ۱۰ برابر شده است! و این امر به معنای قرار گرفتن سرمایه های انسانی كشور در معرض نابودی جمعی است. تا چند سال پیش مصرف عمده مواد مخدر به تریاك و هروئین محدود می شد. در سالیان اخیر مواد مخدر شیمیایی نیز به موارد فوق افزوده شده است به طوری كه در تهران موادی مانند شیشه، كراك و قرص های اكستازی و در شهرستان ها تریاك مصرف كننده بیشتری دارد. گرچه توزیع كنندگان این مواد برای تشویق جوانان به استفاده از موادی مانند قرص های اكستازی با این حربه كه این مواد اعتیادزا نیستند، آنها را فریب می دهند ولی گذشته از خطرات فراوانی كه قرص های اكستازی به همراه دارد و تاكنون نیز حوادث دلخراشی را باعث شده است، اعتیاد فقط جنبه فیزیكی ندارد، وابستگی به مواد مخدر كه همان اعتیاد است، ممكن است جنبه روانی داشته باشد.

جوانانی كه از این نوع قرص ها استفاده می كنند از نظر روانی به آنها وابسته می شوند به طوری كه استفاده آنها از این قرص ها به صورت روزانه و مرتب ادامه پیدا می كند و بعد از مدتی آثار زیانبار و خطرات مرگباری كه مصرف این نوع قرص ها به همراه دارد، آنها را به انواع بیماری های قلبی و دیگر بیماری ها مبتلا می سازد و خطر مرگ هر لحظه در كمین آنهاست.

وقتی از یك فرد معتاد به مواد مخدر علت گرفتار شدن او به دام اعتیاد را جویا می شویم، پاسخ او فقط در یك كلمه نهفته و خلاصه می شود: «سیگار» ، شاید به گمان بسیاری از افراد سیگاری طرح این موضوع چندان خوشایند نباشد اما واقعیت این است كه به محض در دست گرفتن اولین نخ سیگار در میان انگشتان، فرد احساس می كند كه با فرستادن دود سیگار به درون ریه هایش می تواند یك تفریح و سرگرمی جذاب برای خود فراهم كند و این گونه است كه او برای ارضای ریه های آلوده به ناچار به مصرف مواد مخدر روی می آورد.در حال حاضر بیش از یك میلیارد و ۳۰۰ میلیون نفر در سراسر جهان سیگار می كشند كه ۸۴ درصد آنها در كشورهای در حال توسعه زندگی می كنند. در كشور ما حدود ۱۲ میلیون سیگاری سالانه ۵۴ میلیارد نخ سیگار دود می كنند و سالانه نزدیك به ۳۷۰ میلیارد تومان صرف درمان بیماری های ناشی از مصرف سیگار آنها می شود. همچنین ۲/۶۷ درصد پسران و ۹/۷۹ درصد دختران اولین سیگار را از روی كنجكاوی می كشند. ۴/۲ درصد پسران همراهی با جمع و ۱۳ درصد دختران نیز كسب لذت را دلیل اصلی مصرف سیگار بیان می كنند. اعتیاد عامل ۴۰ درصد سرقت ها، ۵۵ درصد طلاق ها، ۶۵ درصد كودك آزاری ها و همسرآزاری ها و بیش از ۷۰ درصد ابتلا به ایدز در كشور است. بنا بر آمار رسمی پزشكی قانونی در سال گذشته حدود ۵ هزار معتاد جان خود را از دست دادند و البته آمار غیررسمی مرگ ومیر معتادان بسیار بیشتر است.

●سوءمصرف تاریخی

پیشینه استفاده بشر از مواد مخدر به صدها سال می رسد. برده داران آمریكایی به كارگران سیاهپوستی كه در بندرگاه ها كار می كردند، كوكائین می دادند تا درد كارهای كمرشكن خود را تحمل كنند. در نیروهای مسلح آمریكا نیز در دوران جنگ جهانی دوم، توزیع سیگار به منظور سازگاری با استرس های جنگ، امری مرسوم بود. همچنین در جنگ جهانی دوم قرص هایی كه امروزه از آنها با نام اكستازی نام می بریم در بین سربازان آلمانی توزیع می شد. این قرص ها با ایجاد توهم در بین سربازان حس ترس را در آنان از بین می برد و بی محابا جلو می رفتند. خلبانان آمریكایی نیز از آمفتامین برای بیدار ماندن در عملیات طولانی مدت استفاده می كردند. به هر حال این داروها امروزه جز ناتوانی پیشرونده چیزی از خود به جا نمی گذارند و در حال حاضر بلای جان بشریت شده اند.

●اعتیاد چیست

اعتیاد یك بیماری زیست شناختی، روان شناختی و اجتماعی است كه معنی لغوی آن به معنای «عادت كردن» است و در اصطلاح و عرف اجتماعی به معنای نوعی از مواد مخدر است كه ترك این عادت بسیار مشكل و برای كسانی كه اراده ای قوی ندارند غیرممكن است و تا لحظه مرگ آنان را همراهی می كند. عوامل متعددی در اتیولوژی سوءمصرف و اعتیاد موثر هستند كه در تعامل با یكدیگر منجر به شروع مصرف و سپس اعتیاد می شوند. عوامل موثر بر فرد، محیط فرد و تمامی علل و عوامل درهم بافته ای هستند كه بر یكدیگر تاثیر می گذارند. درك تمامی علل و عوامل زمینه ای موجب می شود تا روند پیشگیری، شناسایی، درمان و پیگیری به طور هدفمند طرح ریزی شود، بنابراین آشنایی با عوامل زمینه ساز و مستعدكننده در مقابل آن ضرورت دارد كه در ادامه مورد بررسی قرار می گیرد.

●عوامل مخاطره آمیز فردی

دوره نوجوانی، استعداد ارثی، صفات شخصیتی (صفات ضداجتماعی پرخاشگری، اعتماد به نفس پایین) و اختلال های روانی (افسردگی اساسی، نگرش مثبت به مواد) از عوامل مخاطره آمیز فردی است كه هركدام در شرایط خاصی می تواند شخص را در معرض خطر اعتیاد قرار دهد و اتخاذ شرایط ویژه در ارتباط با هریك از عوامل فوق برای پیشگیری از انحراف شخص به سوی اعتیاد امری ضروری است.

زاهد الدین سلگی

---