ارتباط دانشگاه و صنعت , تنگناها و راهكارها

بدون تردید دانشگاه در هزاره سوم نقش آفرین اصلی تحولا ت خواهد بود و كانون اصلی تربیت نیروی انسانی متخصص و آموزش دیده می باشد كه با برخورداری از ایده ها و اندیشه های نو می تواند هرلحظه در شریان های حیاتی جامعه كه حركت روبه رشد دارد نیروی نوینی را تزریق نماید و صنعت نیز با به كاربستن ایده های نوظهور دانشگاهیان می تواند اندیشه توسعه اقتصادی و پیشرفت جامعه را محقق سازد

۱) مقدمه

بدون تردید دانشگاه در هزاره سوم نقش‌آفرین اصلی تحولا‌ت خواهد بود و كانون اصلی تربیت نیروی انسانی متخصص و آموزش دیده می‌باشد كه با برخورداری از ایده‌ها و اندیشه‌های نو می‌تواند هرلحظه در شریان‌های حیاتی جامعه كه حركت روبه رشد دارد نیروی نوینی را تزریق نماید و صنعت نیز با به كاربستن ایده‌های نوظهور دانشگاهیان می‌تواند اندیشه توسعه اقتصادی و پیشرفت جامعه را محقق سازد.

بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد كه در كشورهایی كه امروزه به عنوان كشورهای توسعه یافته از آن یاد می‌شود تحولا‌ت صنعتی ابتدا از دانشگاه‌ها آغاز شده است. به عبارت دیگر نیروهای علمی آن كشورها پیشگام توسعه صنعتی بوده‌اند و از هنگامی كه صنعت روبه شكوفایی گذاشت حل مشكلا‌ت خود را در گرو همكاری با دانشگاه دانست. میزان ارتباط دانشگاه و صنعت در هر كشور از شاخص‌های تعیین‌كننده توسعه‌یافتگی آن كشور به شمار می‌آید و پرواضح است كه این ارتباط به خودی خود شكل نمی‌گیرد مگر آنكه با ایجاد سازوكارهای مناسب و در پیش گرفتن سیاست‌های مدون و راهبردی صحیح آن را ایجاد كرد. ارتباط دانشگاه و صنعت، پایه و اساس مناسبی را می‌طلبد كه بر مبنای آن بتوان این ارتباط را در راستای رشد و توسعه كشور هماهنگ كرد. بدیهی است هرگونه كاستی، خواه مقطعی و خواه مستمر در استمرار همكاری بین این دو نهاد مستقیما و بلا‌واسطه توسعه همه جانبه را به چالش می‌كشد. ‌

در كشور ما ارتباط دانشگاه و صنعت به طور ریشه‌ای شكل نگرفته و با توجه به ساختار دانشگاه كه عمدتا مبتنی بر فعالیت‌های آموزشی سامان داده شده‌اند و نیز ساختار صنعت كه شكل وارداتی و مونتاژ داشته این ارتباط ضعیف بوده است. افزون برآنكه در مقایسه با كشورهای صنعتی كه شكل‌گیری دانشگاه‌ها و صنایع سابقه طولا‌نی داشته و بسترهای تاریخی ارتباط دانشگاه و صنعت به سال‌های دور برمی‌گردد، دانشگاه و صنایع ما جوان هستند و از قدمت تاریخی چندانی برخوردار نیستند. با این حال موضوع ارتباط دانشگاه و صنعت به عنوان یك راهبرد اساسی در بهبود شیوه‌های آموزش و تحقیقات در دانشگاه‌ها و مدیریت سازمانی و فعالیت‌های صنعتی می‌تواند نقش موثری در توسعه همه جانبه یك كشور داشته باشد. ‌

۲) نقش دانشگاه در توسعه صنعتی ‌

امروزه ارتباط مطلوب بین صنعت و دانشگاه به عنوان مقوله‌ای كارآمد در جهت توسعهِ اقتصادی ـ اجتماعی و موفقیت برنامه‌های آتی یك جامعه، ضرورتی انكارناپذیر شده است. ارتباط صنعت با دانشگاه، با توجه به نقشی كه این دو نهاد در جامعه بازی می‌كنند، نیازمند ساز و كارهای ویژه‌ای است كه بدون پرداختن به آنها و نیز بدون ایجاد زمینه‌های مناسب به عنوان حلقه‌های واسط این ارتباط، نمی‌توان بركارآمدی آنها دل خوش داشت. صنعت برای شكوفایی خود و روی آوری به دانشگاه نیازمند زمینه سازی و بلوغ خاصی است كه بدون آن، چنین چیزی ممكن نمی‌گردد. دانشگاه نیز برای جذب صنعت، توانمندی‌های خاصی نیاز دارد كه در صورت بروز شكوفایی آن‌می‌تواند بر روی‌آوری صنعت، امیدوار باشد. در نهایت امر، اتحاد و آمیختگی این دو نهاد است كه به تأثیرپذیری و تأثیرگذاری متقابل از همدیگر، زمینه‌های رشد خود و توسعه جامعه را به دنبال می‌آورد.

بنابراین دانشگاه و صنعت دو ركن اساسی توسعه در هر جامعه‌ای محسوب می‌شوند و همكاری بین این دو، شرط لا‌زم برای موفقیت و شتاب بخشیدن به فرآیند توسعه، بویژه توسعه پایدار است.

برای برقراری و پایداری این ارتباط، لا‌زم است فعالیت های آموزشی و پژوهشی دانشگاه ها براساس نیازهای حال و آینده جامعه، بویژه نیازهای صنعتی، تدوین شود. همچنین بقا و رشد مراكز صنعتی در گرو همگامی با تحولا‌ت علمی و فناورانه است. با توجه به روند سریع تحولا‌ت علمی و فناورانه، بویژه در چند دهه اخیر، این نكته اهمیت خاصی یافته است.

اندكی مطالعه و تأمل، ما را به این نكته رهنمون می‌كند كه این ارتباط نتایج و خدمات گسترده‌ای در كشورهای صنعتی دربرداشته، یا در توسعه و پیشروی این تحولا‌ت نقش عمده‌ای داشته اند. به عبارت دیگر، صنعت همواره در حال توسعه و دانشگاه‌ها همواره محرك و پیشگام این توسعه بوده اند.

۳) تاریخچه ارتباط صنعت و دانشگاه در ایران ‌

تا به امروز هفتاد سال از تكوین دانشگاه به سبك جدید در ایران می‌گذرد. در این دوره نه چندان طولا‌نی تلا‌ش بسیار كمی برای توسعه تعامل دانشگاه و صنعت صورت گرفته است. با توجه به قرارداشتن دانشگاه و صنایع جدید در ساختار دولت، تلا‌ش عملی برای توسعه تعامل این دو نهاد عمدتا توسط دولت ‌است انجام شده است. تاریخچه تلا‌ش دولت برای توسعه تعامل علم و صنعت با دانشگاه و بنگاه به ۴ دوره قابل تقسیم است. ‌

▪ دوره اول: از زمان تأسیس دانشگاه تهران تا سال ۱۳۴۰، در این دوره تعامل دانشگاه و صنعت مبتنی بر آموزش بود. ‌

▪ دوره دوم: از سال ۱۳۴۰ تا ۱۳۶۰، در این دوره نیز تعامل مبتنی بر آموزش بود با این تفاوت كه در این دوره كارآموزانی از دانشگاه برای آشنایی با فناوری‌های وارداتی جدید و آشنایی با بعضی از مسائل به شركت‌های صنعتی دولتی فرستاده می‌شدند. ‌

▪ دوره سوم: از سال ۱۳۶۱ تا ۱۳۷۴، در این دوره دولت تلا‌ش می‌كرد مبنای تعامل دانشگاه و صنعت را علا‌وه برآموزش به پژوهش نیز گسترش دهد. در این دوره دفاتر ارتباط با صنعت در دانشگاه‌ها تأسیس شدند. ‌

▪ دوره چهارم: از سال ۱۳۷۴ تا ۱۳۸۱، در این دوره تلا‌ش دولت براین بود كه علا‌وه بر مبانی آموزشی و پژوهشی مبنای جدیدی برای تعامل دانشگاه و صنعت ارائه دهد. این مبنای جدید را توسعه فناوری می‌توان نام نهاد. در این راستاد دولت، از سال ۱۳۷۹ اقدام به تأسیس شهرك‌های علمی و تحقیقاتی، پارك‌های علمی و مراكز رشد وابسته به دولت و دانشگاه‌ها در استان‌های مختلف كرده است. ‌

۴) وضعیت ارتباط دانشگاه با صنعت در كشورهای مختلف جهان

مطالعه ارتباط دانشگاه با صنعت در جوامع مختلف، برای دستیابی به الگوهای مناسب ارتباط دانشگاه با صنعت از اهمیت زیادی برخوردار است. اگر چه الگوهای ارتباط دانشگاه با صنعت به میزان زیادی تحت تأثیر عوامل درونی كشورها تعیین می‌شود، ولی معمولا‌ً جریان‌های عامی هم یافت می شود كه می توانند مورد توجه و استفاده قرار گیرند.

بررسی‌های به عمل آمده نشان می دهد كه در جهان توسعه یافته، ارتباط دانشگاه و صنعت به طور سنتی پشتوانه محكمی داشته است. در این كشورها دانشگاه‌ها پیشگام توسعه صنعتی بوده اند. در حالی كه در جهان در حال توسعه این ارتباط ضعیف است و علت آن هم این است كه صنعت در این كشورها درونزا نبوده و انتقال تكنولوژی بدون انتقال دانش فنی به صورت كلید در دست یا به صورت مونتاژ شكل گرفته است. بدیهی است كه چنین صنعتی نیاز چندانی به تحقیق و توسعه ندارد.

▪ سوئیس

در سوئیس، همكاری دانشگاه و صنعت، اساس اقتصاد این كشور را تشكیل می دهد. مجاورت دانشگاه‌ها با شركت‌های تولیدی (كارخانه ها) بویژه در صنایع شیمیایی و صنایع ماشینی و وجود شبكه های غیررسمی دانشمندان (دانشگاهیان) و صنعتگران، نمود بارزی از همكاری‌های دانشگاه و صنعت در این كشور است.

▪ ژاپن

در ژاپن، دانشگاه‌ها دروازهِ ورود دانش پیشرفته از كشورهای اروپایی بوده اند. دانشگاه‌ها در زمینه تحقیقات مشترك و راهنمایی‌های فنی با صنعت نقش كاملا‌ً گسترده ای دارند. در بسیاری از موارد، یك دانشگاه انجام تحقیقات بنیادی را تقبل می كند و صنعت نیز توسعه كار را بر عهده می گیرد. اغلب شركت‌های تولیدی برای انجام كارهای تحلیلی به آزمایشگاه‌های دانشگاه ها مراجعه می كنند. حتی در مراكز عمده و بزرگ، عموماً صنعت رهبری مشخص بر دانشگاه‌های مجاور دارد و به طور كلی از دید دانشگاه‌ها، ارتباط با صنعت منبع مهم دریافت بودجه های تحقیقاتی به شمار می‌آید.

نجمه فیروزی

منابع:

۱- شفیعی، مسعود. ارتباط صنعت پتروشیمی با دانشگاه‌ها. انتشارات دانشگاه صنعتی امیركبیر - ۱۳۸۴.

۲- انتظاری، یعقوب، تعامل علم - صنعت در چارچوب نظام ملی توسعه دانش - نشریه مجلس و پژوهش، سال ۱۰، شماره ۴۱.

۳- سپهر محمدنوری، مدیریت ارتباط دانشگاه با صنعت در ایران و جهان، نهمین كنگره سراسری همكاری‌های سه‌جانبه دولت، صنعت و دانشگاه برای توسعه ملی - ۱۳۸۴.

۴- شفیعی، مسعود، بررسی تطبیقی ارتباط صنعت و دانشگاه در جوامع توسعه‌یافته و در حال توسعه، نهمین كنگره سراسری همكاری‌های سه‌جانبه دولت، صنعت و دانشگاه برای توسعه ملی - ۱۳۸۳.

۵- شجاعی - محمدرضا، تعامل دانشگاه و صنعت و نقش آن در توسعه اقتصادی، نشریه مجلس و پژوهش، سال ۱۰، شماره ۴۱.

۶- محسن‌زاده، علی‌اكبر، مقدمه‌ای بر تاریخچه صنعت و دانشگاه در ایران و جهان، سومین كنگره همكاری‌های دانشگاه، صنعت و دولت برای توسعه ملی - ۱۳۷۴

---