سیری در زندگانی مرحوم شیخ عباس قمی

حاج شیخ عباس قمی از علما, مورخان و محدثان عصر حاضر محسوب می شود او در قم متولد شد و تحصیلات ابتدایی را در آن شهر فرا گرفت سپس در۱۳۱۶ق به نجف رفت و از محضر درس حاج میرزا حسین نوری محدث بهره فراوان برد

حاج شیخ عباس قمی از علما، مورخان و محدثان عصر حاضر محسوب می‌شود. او در قم متولد شد و تحصیلات ابتدایی را در آن شهر فرا گرفت. سپس در۱۳۱۶ق. به نجف رفت و از محضر درس حاج میرزا حسین نوری محدث بهره فراوان برد. در ۱۳۲۰ ق. پس از وفات استاد خود به قم بازگشت. آنگاه از قم به مشهد رفت و از آنجا مجدداً رهسپار نجف شد او سرانجام در ۲۳ ذی‌الحجه سال ۱۳۵۹ق. درگذشت و در جوار حاج میرزا حسین نوری استاد خود دفن شد.

درباره مرحوم شیخ عباس قمی تاكنون كتاب و رسالات متعددی منتشر شده است. آن چه امروز نیاز زمان و جامعه‌ی ماست، شناخت شخصیت‌های برجسته تاریخ معاصر، با توجه به بعد زمان و مكان و عملكرد آنان در ظرف زمان خود است. برای شناخت بهتر شیخ باید دوران زندگی، تحولات اجتماعی، دگرگونی‌های سیاسی، حركت‌های فرهنگی دوران را شناخت . در بررسی زمانه‌ زندگی شیخ بین نهضت تنباكو به رهبری مرحوم میرزای شیرازی تا نهضت علمای خراسان به رهبری آیت الله سید حسین قمی علیه استبداد پهلوی و دین ستیزی رضاخان به موراد ذیل برخورد می‌كنیم.

تهاجم فرهنگی غرب علیه اسلام؛ فعال شدن تشكیلات ماسونی؛ پدیدآمدن مذاهب ساختگی استعماری در ایران، عربستان، عراق، پاكستان؛ پیدایش احزاب و جمعیت‌های مختلف با ایدئولوژی‌‌های الحادی، غربی؛ نغمه‌های باستان‌گرایی از سوی شرق شناسان و ایران شناسان با طرح ایران منهای اسلام، نشر مطبوعات رنگارنگ با اهداف انحرافی شان؛ تأسیس مدارس جدید و تعطیل اجباری مدارس قدیم وحوزه‌های علمیه، نشر و ترجمه كتاب‌های غربی خاصه در تاریخ؛ چاپ نوشته‌های ضد اسلام و تشیع و دهها مورد دیگر . همه این موارد دین ستیزی، اسلام زدائی و محو معنویت تشیع اشتراك نظر داشتند. آن چه در این سرزمین می‌بایست كوبیده می‌شد «معارف الهی» بود. حتی با تأسیس فرق دراویش مختلف، به از میان بردن «تعهد» و «تعصب» دینی همت گماشتند.

در این هنگامه در حوزه‌ی علمیه‌ی قم، یك روحانی محقق، محدث، مورخ، ادیب و ژرف‌اندیش برخاست تا از حریم و حرم اسلام و تشیع دفاع كند. او زندگی‌اش را وقف اسلام كرد؛ تا آن جا كه روزانه افزون از ۱۷ ساعت مطالعه می‌كرد و می‌نوشت وی حماسه‌ای در عرصه‌ی احیای اندیشهٔ شیعی آفرید. وی با رجوع به منابع و مأخذ معتبر اسلامی كه در صلاحیت و توانمندی علمی و عملی او بود، به تدوین تاریخ اسلام با نام «منتهی‌الآمال» همت گماشت كه یك دوره تاریخ تحلیلی و مستند است. دیگر كتاب ارزنده وی «پیرامون نهضت امام حسین (ع) و وقایع كربلا» نام دارد.

شیخ عباس قمی در دورانی كه معنویت و حقیقت دین مورد هجوم بود به تدوین، تنظیم و ارایه كتاب دعایی با نام «مفاتیح‌الجنان» شامل یكدوره اعمال واجب و مستحب در طول سال، همت گماشت. پس از رسالات سید بن طاوس و .. علامه مجلسی، كاری بدین عظمت و كامل در عالم شیعه نبود. این كتاب در تمام خانه‌ها و اماكن مقدسه به عنوان رساله‌ای در باب «سیر و سلوك» علمی و عملی برای مشتاقان عرفان عملی در آمد كه هر روز بر اهمیت و ضرورت آن افزوده می‌شود.

شیخ عباس قمی ۸ جلد كتاب با عنوان «مستدرك‌ بحارالانوار» برای متخصصان حدیث تدوین كرد كه در حوزه‌های علمیه دستمایه‌ای برای عالمان دینی است.

از دیگر آثار شیخ عباس قمی می‌توان به تخلیص «معراج‌السعاده» اثر ملا احمد نراقی، تدوین یكصد كلام از سخنان امام علی (ع)، نگارش «منازل الآخرت» به عنوان توشه‌ی راهیان ابدیت و شناخت منازل موت، قبر، سئوال و جواب و عالم برزخ، اشاره كرد.

آنچه در اعمال شیخ مهم است این است كه وی بدون آن كه وارد جدال مكتبی، درگیری و یا رویارویی با مهاجمان و معاندان دینی شود، با تبیین و تدوین معارف اسلامی، سدی، محكم در برابر سیل بنیان كن بی‌دینی در ذیل عناوین مختلف شد. شاید بتوان سه مشخصه برای شیخ عباس قمی بر شمرد:

۱ـ عارف و اهل معرفت؛

۲ـ زاهد و بدور از مقام، شهرت و ثروت؛

۳ـ عالم و عامل، محقق و پژوهشگر و در نهایت مترجم و مؤلف