دیدگاه رسمی ایران به فیلترینگ در جهان

شاید در کمتر کشوری در جهان صفحه تغییر محدودیت دسترسی یا آن گونه که ما می شناسیم صفحه فیلترینگ دارای ارزش رسانه ای یا محتوای خبری باشد ولی این روزها چنان چشمان ما و تمامی کاربران دیگر اینترنت در ایران به دیدن این صفحه عادت کرده است که شاید کوچک ترین تغییری در طراحی و محتوای آن هم ارزش توجه داشته باشد

شاید در کمتر کشوری در جهان صفحه تغییر محدودیت دسترسی یا آن‌گونه که ما می‌شناسیم صفحه فیلترینگ دارای ارزش رسانه‌ای یا محتوای خبری باشد ولی این روزها چنان چشمان ما و تمامی کاربران دیگر اینترنت در ایران به دیدن این صفحه عادت کرده است که شاید کوچک‌ترین تغییری در طراحی و محتوای آن هم ارزش توجه داشته باشد.

در صفحه جدید کاربران پس از برخورد با مانع فیلتر به صورت خودکار به سمت آن هدایت می‌شوند و اغلب در آدرس پربازدید peyvandha.ir هم قابل مشاهده است. لینک‌های پیشنهادی متعددی از پاسخگویی به سوالات مذهبی گرفته تا حوزه علمیه، میهن میل و حتی موتور جست‌وجوی «جس‌ جو» جزو میهمان‌های ثابت هستند ولی در مقابل لینک‌های قدیمی‌تری هم در پایین صفحه به چشم می‌خورند که شامل مضامینی مانند ثبت تارنما در سایت سامان‌دهی، گزارش مردمی از تخلفات سایت‌های اینترنتی و البته مصادیق محتوای مجرمانه هستند که البته در این میان شاید پیوند مربوط به صفحه نظارت بر اینترنت در دیگر کشورها از همه خواندنی‌تر باشد. در این صفحه ساده و یک‌دست خاکستری به تفصیل توضیح داده شده است که نه تنها ایران بلکه بسیاری از کشورهای جهان و البته کشورهای پیشرفته غربی و شرقی هم اقدام به فیلترینگ و نظارت بر اینترنت کاربران خودشان می‌کنند یا همان‌گونه که در سایت آمده: «کشورهایی مانند سوئد، فرانسه وآلمان در قاره اروپا و کشورهایی مانند هند، عربستان، کره‌جنوبی، مالزی و در مجموع آسیا به عنوان بزرگ‌ترین قاره دنیا و نیز کانادا دارای گسترده‌ترین میزان تنوع فیلترینگ هستند» البته ظاهرا بنا به اعتقاد مولفان این صفحه و نوع چینش آن طبیعتا ایالات متحده آمریکا در صدر این فهرست قرار دارد.

● فیلترینگ در دیگر کشورها؛ دیدگاه رسمی

به همان ترتیبی که در بالا نیز اشاره شد در صفحه رسمی فیلترینگ ایران اشاره مفصلی به قوانین فیلترینگ دیگر کشورها به ویژه آمریکا شده که مبتنی بر قوانینی همچون «قانون نزاکت در ارتباطات» و البته قانون مشهور به «لایحه میهن‌پرستی» نیز در این میان مورد اشاره مبسوطی قرار گرفته‌اند. قانون اول با نام دیگر (Communications Decency Act) فیلتر و مسدود کردن محتویات «غیراخلاقی» را مجاز دانسته است و دومی با نام (Patriot Act) با اعطای اختیارات بیشتر به پلیس آمریکا -FBI- از این نیرو خواسته تا کلیه اطلاعات مربوط به کاربران اینترنتی را حتی برای تحقیقات غیررسمی، جمع‌آوری کند.

قسمت عمده‌ای از گزارش نیز مفصلا علت بی‌اعتمادی مسوولان به سرویس‌های گوگل در کشور و از کار افتادن تقریبا تمامی آنها در مواقع خاص را توضیح می‌دهد که بنا به آنچه در این سایت آمده و طبق ادعای آن ظاهرا ناشی از جاسوسی گسترده آمریکا از سرویس‌های این غول خدمات آنلاین، جست‌وجو و ایمیل‌های رایگان است. جدای از ادبیات خاص این صفحه شاید خواندن چند سطر از توضیحات آن درباره گوگل خارج از لطف نباشد. برای مثال در بخشی از آن با اشاره به محبوبیت سرویس جی میل (Gmail) آمده است: «در این بین ایرانیان وضعیت ویژه‌ای دارند؛ هر چند آمریکا از شهروندان خود جاسوسی گسترده‌ای را به انجام می‌رساند و این جاسوسی پس از ۱۱ سپتامبر و تصویب قانون میهن‌پرستی (Patriot Act) گسترده‌تر و نیز آزادانه‌تر به انجام می‌رسد اما به هر حال در یک چارچوب مشخص انجام می‌گیرد. اما در مورد کشورهایی که به صراحت مورد تحریم آمریکا قرار دارند، هیچ محدودیتی وجود ندارد. اطلاعات شخصی کاربران ایرانی بدون هیچ محدودیتی در اختیار سرویس‌های امنیتی آمریکا قرار می‌گیرد.

اطلاعاتی شامل ایمیل‌های فرستاده شده افرادی که با آنها ارتباط برقرار شده است، آدرس اینترنتی‌ای که از آنها به جیمیل وصل شده‌اند و... .»مطابق آنچه در سایت فیلترینگ ایران آمده: «چندی پیش دولت آمریکا این تحریم‌ها را برای سرویس‌های اینترنتی که به جمع‌آوری اطلاعات از کاربران ایرانی می‌پرداختند، لغو کرد اما سرویس‌هایی شامل ارزش افزوده یا سرویس‌های مهم و مفید مانند Google Code Search هنوز هم در فهرست تحریم‌های گوگل علیه ایران قرار دارند. این خود نشان می‌دهد که دولت آمریکا از سرویس‌هایی مانند جی‌میل به ایرانیان نه تنها نگران نیست بلکه روی آن تاکید دارد. جی‌میل چندی است که با ارایه سرویس Buzz، دسترسی به تارنما‌های فیلتر شده مانند Twitter را نیز فراهم کرده است. این امکان در سرویس دیگر گوگل به نام Google Reader نیز وجود دارد و این خدمات، قوانین ایران را به سخره می‌گیرد. البته این کارها با آگاهی کامل ارایه می‌شود و هرازگاهی مسوولان گوگل با پیامی در وبلاگ رسمی خود، به آن مباهات می‌کنند. کشوری که به راحتی هواپیمای ایرباس ایران را مورد هدف موشک قرار داد، از زیر پا گذاشتن قوانین ایران و به تاراج بردن اطلاعات شخصی کاربران ایرانی چه ابایی دارد؟»

● فیلترینگ در جهان: دیدگاه جهانی

یکی از گزارش‌هایی که به تکرار در استنادهای جهانی سایت فیلترینگ ایران مورد استناد قرار گرفته متعلق به دانشکده حقوق دانشگاه آمریکایی هاروارد یا در دیدگاهی کلی‌تر متعلق به بنیاد مشهور OPENNET INITIATIVE است که به عنوان یک بنیاد غیرانتفاعی و پژوهشی طی این سال‌ها کوشیده است که با انتشار گزارشی از وضعیت فیلترینگ و نظارت بر اینترنت در سراسر جهان ابعاد آن را گوشزد کند. این بنیاد که در واقع حاصل همکاری میان دانشگاه تورنتو (بخش حقوق شهروندی و مناسبات جهانی)، مرکز اینترنت و جامعه در دانشگاه هاروارد و تشکل غیردولتی SecDev در اتاوای کاناداست - هر سه آنها - در کشورهایی قرار دارند که مطابق آنچه در سایت فیلترینگ ایران آمده از زمره محدودترین کشورها در زمینه دسترسی به اینترنت هستند.

جالب آنکه با نگاهی اجمالی به آخرین گزارش این گروه تحقیقاتی بین‌المللی که اتفاقا با ضمیمه‌ای مصور (دموگرافیک) هم همراه شده است حقایقی جالب توجهی درباره وضعیت فیلترینگ در جهان و نسبت آن با کشورمان مشخص می‌شود. مطابق آنچه در این گزارش معتبر آمده صحت بخشی از اطلاعات بالا تایید می‌شود. برای مثال در کشورهای بزرگی مانند تقریبا تمامی اروپای غربی، استرالیا و روسیه اینترنت صرفا تحت نظر قرار دارد در حالی که در قاطبه کشورهای آمریکای شمالی و لاتین، شمال آفریقا و اروپای شرقی و آسیای مرکزی علاوه بر نظارت شاهد سطح محسوسی از سانسور اینترنت نیز هستیم. شاید در این میان تنها کشورهای کوچک، توسعه نیافته و گمنامی در آمریکای مرکزی، مرکز آفریقا و برای مثال مغولستان کاملا به فضای آزاد و بدون نظارت اینترنت دسترسی داشته باشند ولی در مقابل هم معدود کشورهایی مانند: چین، عربستان و پاکستان بالاترین سطوح محدودیت اینترنت را از سوی دولت‌های‌شان تجربه می‌کنند. در این گزارش، ترکیب محتوایی سایت‌هایی که از سوی دولت‌های سراسر جهان فیلتر می‌شوند نیز تفکیک درصدی شده و مطابق آن ۲۰ درصد از سایت‌های فیلتر شده بلاگ‌های شخصی هستند، ۱۹ درصد به احزاب سیاسی مختلف تعلق دارند و پس از وب‌سایت‌های شخصی، ۹ درصد محتوای فیلتر شده در سراسر اینترنت به سازمان‌های غیردولتی یا همان NGOها تعلق دارد. نوع سانسور اینترنت در کشورهای مختلف جهان هم مطابق گزارش OPENNET INITIATIVE از مداخله مستقیم و دستورات شفاف نهادهای نظارتی به سرویس‌دهنده‌های اینترنتی (ISP) گرفته تا دستورهای غیررسمی یا حتی درخواست پاک کردن اطلاعات از روی سرورهای میزبان متفاوت است.

● محدودیت اینترنت؛ انگیزه‌های ملی

احتمالا جالب‌ترین بخش گزارش بنیاد OPENNET INITIATIVE جایی است که به هم‌پوشانی و تفاوت انگیزه‌های دولت‌ها در محدود کردن دسترسی کاربران به اینترنت می‌پردازد و در گزارش آورده است: بخشی از سانسور اینترنت صرفا با هدف حفظ ارزش‌های سنتی هر جامعه صورت می‌پذیرد که کشورهایی همچون سودان، عمان، سنگاپور و حتی بریتانیا از این جمله هستند ولی برخی برای حفظ ثبات سیاسی خود محتوای اینترنت را محدود می‌کنند که کشورهایی مانند جمهوری آذربایجان، لیبی و اردن از این گروه هستند.

برخی هم برای حفظ امنیت ملی خود دست به نظارت بر اینترنت می‌زنند که آمریکا، مراکش و هند در این زمره قرار می‌گیرند اما فقط گروه محدودی در سراسر جهان هستند که با توجه به تمامی این ملاحظات موجود دسترسی کاربران خود را به اینترنت محدود می‌کنند که چین، اتیوپی، عربستان سعودی، تونس، امارات، سوریه، میانمار، پاکستان و ... این گروه خاص و کوچک را تشکیل می‌دهند.