دکتر فیروز نادری, دانشمند ایرانی ناسا

کسانیکه جریان فرود مریخ پیمای Phoenix « فونیکس » قُقنوس را در بعدازظهر روز ۲۵ می ۲۰۰۸ در سراسر جهان بطور مستقیم مشاهده کردند, قطعا با چهره و نام دکتر فیروز نادری, یکی از مدیران ایرانی پروژه پرواز فونیکس به مریخ Mars , آشنا یا بیشتر آشنا شدند

کسانیکه جریان فرود مریخ پیمای Phoenix « فونیکس » (قُقنوس) را در بعدازظهر روز ۲۵ می ۲۰۰۸ در سراسر جهان بطور مستقیم مشاهده کردند، قطعا با چهره و نام دکتر فیروز نادری، یکی از مدیران ایرانی پروژه پرواز فونیکس به مریخ (Mars)، آشنا یا بیشتر آشنا شدند.

رسانه ها در مورد موفقیت فضاپیمای فونیکس نوشتند که در پی شکست برنامه های ناسا در نشستن بر سطح مریخ، دکتر فیروز نادری از ۱۲ سال پیش، ناسا را به پذیرش برنامه اکتشافی خود در مورد مریخ متقاعد کرده بود. دکتر نادری گفته است که وظیفه تمدن بشری بر کره خاک است که بیابد آیا حیات دیگری در کهکشانات وجود دارد. بعبارت دیگر آیا ما در کهکشانها تنهائیم؟

خود او در مصاحبه ای با ایسنا در تابستان گذشته گفته بود: ناسا سال ۲۰۰۰ دو سفینه را به مریخ فرستاد که هر دو با شکست مواجه شد و آن موقع بود که از من خواستند ریاست ماموریت‌های مریخ ناسا را بر عهده بگیرم. در آن زمان دو فضاپیما را برای پرتاب به مریخ آماده کرده بودیم که به دلیل حوادث پیش آمده پرواز یکی از آنها که قرار بود در مریخ فرود بیاید را متوقف کردم تا علت شکست ماموریت‌های قبلی را بفهمیم و از حادثه‌ای دیگر پیش‌گیری شود و دیگری را که یک مدارگرد بود به فضا فرستادیم. به همین دلیل حالا که فکر می‌کنیم به علت شکست ماموریت‌های قبلی پی برده و با رفع آنها فضاپیمای دیگری را به سمت مریخ می‌فرستیم به پیشنهاد مدیر علمی این برنامه آن را ققنوس (فونیکس) نامگذاری کرده‌ایم. یعنی از خاکستر آن فضاپیما که از بین رفت یک سفینه جدید به وجود آورده‌ایم.

موفقیت مریخ پیمای فونیکس، گرچه پشتوانه یک کار تیمی است اما باید گفت که نام دکتر نادری جایگاه ویژه ای در این پروژه فضائی دارد.

در اینجا باید ضمن تبریک به جامعه علوم بشری و ایرانیان علم پرور، اندوه خود را از بابت نداشتن امکانات در ایران که باعث می شود این دانشمندان به کار در کشورهای دیگر بپردازند، اعلام کنیم.

در عین حال ما همواره بر این نظر بوده ایم که ملت آمریکا با پیشرفتهایی که در زمینه های مختلف علمی نصیب خود کرده است، بواقع همیشه از همکاری دانشمندان دیگر ملیت ها و کشورها بهره اصلی را برده است. کشور آمریکا بدون داشتن دانشمندانی همچون دکتر فیروز نادری، بهیچوجه قادر نبود که به موقعیت کنونی خود در عرصه علم و دانش دست یابد. از این نظر ما این لحظات پر غرور و افتخار آفرین را متعلق به تمامی انسانهای کره خاک می دانیم و تمامی بشریت را در موفقیت آن سهیم می دانیم.

● بیوگرافی دکتر فیروز نادری

دکتر فیروز نادری متولد ۱۳۲۵ در شیراز، استان فارس است. او در سال ۱۹۶۴ به آمریکا رفت و تحصیلات خود را تا مقطع دکتری مهندسی الکترونیک در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی ادامه داد. دکتر نادری، پس از پایان تحصیل به میهنش ایران بازگشت و ضمن گذراندن خدمت سربازی، مدتی در مرکز «سنجش از دور ایران» فعالیت کرد. وی از حدود ۲۶ سال پیش همکاری خود را با ناسا آغاز کرد و در این مدت مشاغل فنی و مدیریتی متعددی را در زمینه ماهواره‌های مخابراتی متحرک، رادارهای سنجش از دور، رصدخانه‌های تحقیقاتی اختر فیزیک ، اکتشاف مریخ و سایر اجرام منظومه شمسی برعهده داشت. دکتر نادری، فروردین ماه ۱۳۷۹ در شرایطی که چندین ماموریت متوالی سازمان فضایی ناسا در پرتاب فضاپیما به سوی مریخ با شکست مواجه شده بود، به مدیریت برنامه‌های اکتشافات مریخ منصوب شد و توانست در طی چهار سال، سه ماموریت مهم از جمله پرتاب دو کاوشگر مریخ‌نورد «روح» و «فرصت» را با موفقیت به انجام رساند. این دانشمند ایرانی در پی این موفقیت درخشان، در اسفند ماه سال گذشته به سمت معاون و مدیر ارشد برنامه‌ریزی مرکز JPL (آزمایشگاه پیش رانش جت) - از مهمترین مراکز فضایی ناسا - منصوب شده و در سمت جدید به عنوان مسئول طراحی برنامه‌ها و راهبردهای مرکز، تجاربش در ماموریت‌های مریخ را در مطالعه سایر بخش‌های جهان از زمین تا کهکشان‌های دور به کار بسته است. وی همچنین مسئولیت طراحی چشم‌انداز راهبردی پنج تا ۲۰ ساله JPL را برعهده دارد.

● ۲۶ می ۲۰۰۸:

سفینه فضایی ققنوس سازمان ناسا دیشب در منطقه ای واقع در قطب شمال مریخ فرود آمد تا ماموریت ۳ ماهه ی خود در آزمودن احتمال حضور آب یخ زده توسط بازوهای خودکارش را آغاز کند.

● ماموریت فونیکس چه خواهد بود

▪ آرشیو: فونیکس،برای جستجوی محیط مناسب حیات ریزاندامگانی (میکروبی) در مریخ و تحقیق تاریخچه آب در آنجا به سوی مریخ اعزام شد. این مریخ نشین حوالی ساعت ۶ بعدازظهر یکشنبه ۲۵ می بر خاک مریخ فرود خواهد آمد.

مریخ نشین فونیکس در نقطه ای از ناحیه دره گرین (Green Valley) از شمالگان مریخ خواهد نشست. این نقطه قسمتی از منطقه بیضی وار احتمالی فرود در ابعاد ۱۰۰ کیلومتر در ۲۰ کیلومتر خواهد بود. منطقه دره گرین یکی از مناطق مملو از یخ آب در مریخ است.

سه مدارگرد سریع السیر مریخ، ادیسه مریخ و اکتشافی مریخ برای تحلیل فرود فونیکس به پیشواز ورود آن به جو مریخ می روند و سیگنالهای فرود از سوی مدارگرد ادیسه به زمین بازپخش می شود. دو مدارگرد دیگر سیگنال فرود را برای تحلیلهای بعدی فقط ضبط می کنند.

پس از فرود، فونیکس با استفاده از ابزارهای خود به کاوش محل فرود خود می پردازد. فونیکس به بازوی متحرک روباتی و دوربین متصل به آن، ایستگاه هواشناسی، دوربین تصویربرداری استریو از سطح، تحلیلگر حرارتی گاز، تحلیلگر میکروسکوپی، الکتروشیمیایی و رسانایی مجهز است.

عمر این مریخ نشین ۹۰ روز مریخی (حدود ۹۲.۵ روز زمینی) خواهد بود. در صورت موفق بودن نشست و ارسال داده این مریخ نشین، احتمال تمدید ماموریت آن در صورت جان سالم به در بردن از شرایط سخت زمستان شمالگانی می رود.

همراه این مریخ نشین یک حلقه دی وی دی فونیکس ارسال شده که در آن نظرات و دیدگاه های کارل ساگان و آرتور سی کلارک خطاب به مسافران آینده مریخ و مجموعه ای از آثار فرهنگی ارزشمند درباره مریخ قرار داده شده است. این دی وی دی کاری از انجمن علوم سیاره ای است.

۶ مهر ۱۳۸۵ پس از دو شکست پیاپی در مریخ در سال های گذشته سازمان فضایی ناسا دکتر فیروز نادری را به عنوان مسول برنامه های مریخ و ماموریت های سیاره سرخ منصوب کرد. دکتر نادری برنامه های موفق دوره مدیریت خود را در موضوع مریخ با هدایت و راهبری مریخ نوردهای آپورچونیتی و اسپریت آغاز نمود. کارنامه ای درخشان از یک همکاری دسته جمعی و تلاشی چند صد نفره برای هدفی مشترک . هم اکنون این دوقولوهای مریخی نزدیک به ۱۰۰۰ روز را در مریخ گذرانده اند که رکورد بسیار خوبی برای مریخ نوردها و گروه هدایت کننده آنها محسوب می شود. ( آخرین خبر ها حاکی از آن است که ماموریت مریخ نورد های ناسا برای یک سال دیگر تمدید شد ) پس از موفقیت مریخ نورد های روح و فرصت مهم ترین ماموریت، مدارگرد اکتشافی مریخ MRO یا Mars Reconnaissance Orbiter می باشد. دکتر فیروز نادری مدیریت این برنامه را نیز به عهده دارد . شاید چند روز بیشتر نیست که قرار گیری موفق فضاپیمای MRO به مدار از پیش تعیین شده و تصحیح مداری آن موفقیت دیگری را نصیب آقای دکتر فیروز نادری و همکارانش کرد. ( به خبر MRO مدارگرد مریخ آماده برای جستجو مراجعه نمایید) و به این ترتیب یکی دیگر از برنامه های پیچیده پرتاب و هدایت مدارگرد های مریخ به مرحله جدید خود وارد شده است. فضا پیمای MRO سال پیش راهی مریخ شده و طی ماه های گذشته به مرحله تصحیح مداری خود رسیده و به مرور می رود تا در اولین گام تصاویر آزمایشی خود را از سطح مریخ ارسال کند

مدارگرد دیگری نیز سال آینده در شمال مریخ و نزدیک قلب یخی آن فرود خواهد آمد. نام این مدارگرد که کپسول آزمایشگر آن به سمت شمال مریخ شلیک خواهد شد فونیکس است فونیکس پس از برخورد با سطح مریخ قرار است تا در آزمایشگاه کوچک خود روی سطح و یخ های قطبی مریخ آزمایشهایی را به انجام برساند .اما در اواخر دهه میلادی و تا سال ۲۰۱۰ قرار است تا مریخ نورد بسیار پیشرفته ای با نام MSL که یک لابراتوار مجهز علمی را به همراه دارد به سطح مریخ برسد. این یکی از بزرگترین پروژه های مریخ طی این دهه است که برای کاوش سطح سیاره سرخ انجام میشود. این مریخ نورد که شبیه به مریخ نورد های قبلی است اندازه ای به مراتب بزرگتر - سنگین تر و با ادوات ازمایشگاهی و جستجوگر بیشتر و کاملتری راهی مریخ خواهد شد. آزمایشگاه سنگ و کانی به همراه ۸ جز آزمایشگر دیگر آزمایشگاه این مریخ نورد را تشکیل میدهند. MSL چهار برابر از لحاظ وزن و اندازه از هم نوعان فعلی خود در مریخ بزرگتر است و مهمترین ویژه گی آن نوع سوخت آن است که از انرژی اتمی استفاده میکند. پیش بینی میشود عمر این ربات کاوشگر با توجه به نوع سوخت آن و نوع طراحی بسیار طولانی باشد.مدارگردی بود که پیش از ارسال مریخ نورد های روح و فرصت مکان های فرود این دو را بررسی و باعث انتخاب آن توسط متخصصان ناسا شده بود. اینها مهمترین پروژه های صورت گرفته در مریخ طی این دهه خواهند بود. به گفته دکتر فیروز نادری تمامی این پروژه ها به صورت سلسله ای و مرتبط به هم انتخاب شده و طراحی میشوند و هر کدام مکمل ماموریت قبلی و پیش نیازی برای ماموریت های بعد از آن خواهند بود. مدارگردها مریخ را از بالا کاوش میکنند و نقاط احتمالی فرود مریخ نوردها را تعیین میکنند.